მზია ქელბაქიანი
სსიპ ხონის მუნიციპალიტეტის სოფ. დედალაურის საჯარო სკოლის ბიოლოგია-გეოგრაფიის წამყვანი მასწავლებელი
გარემოსდაცვითი განათლება და გარემოსდაცვითი ცნობიერების ამაღლება დღევანდელ მსოფლიოში მეტად აქტუალურია,რადგან მათ გარეშე შეუძლებელია ისეთი გლობალური ეკოლოგიური პრობლემების მოგვარება (კლიმატის ცვლილება, ბუნებრივი რესურსების გამოყენება, გარემოს დაბინძურება და სხვა), რომლებიც მწვავედ დგას კაცობრიობის წინაშე და საფრთხეს უქმნიან მის არსებობას. სამწუხაროდ ბევრი ადამიანი, არასაკმარისი გარემოსდაცვითი განათლების გამო, ვერ აცნობიერებს ამ საფრთხეებს და არასწორი ქცევით ზიანს აყენებს გარემოს. გარემოსდაცვითი განათლება სწორედ გარემოსდაცვითი საკითხების ცოდნით აღჭურვილი საზოგადოების ჩამოყალიბებას ისახავს მიზნად, რომელიც შეძლებს ეკოლოგიური პრობლემების მოგვარებას და მომავალ თაობებს შემოუნახავს უსაფრთხო და სუფთა გარემოს, რათა შეძლონ ჯანსაღი ცხოვრება და ჰარმონიული განვითარება.
გარემოსდაცვითი ცნობიერების ამაღლება ბავშვებში ადრეული ასაკიდან უნდა დავიწყოთ, რათა ადვილად ჩამოუყალიბდეთ და განუმტკიცდეთ გარემოსდაცვითი პასუხისმგებლობა და უნარ-ჩვევები; სწორედ ამას ემსახურება სახელმწიფოს მიერ გარემოსდაცვითი განათლების დანერგვა სკოლებში. მისი მიზანია, ეკოკლუბების ჩამოყალიბებისა და მათ მიერ განხორციელებული აქტივობების გზით, მოსწავლეებში მიღებული თეორიული ცოდნის პრაქტიკაში გამოყენება, გარემოზე ზრუნვის პასუხისმგებლობის გრძნობის ამაღლება, გარემოს მიმართ ჯანსაღი დამოკიდებულების გამომუშავება და მომავალში, მნიშვნელოვანი ეკოლოგიური პრობლემების გადაჭრა. საქართველოში ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გარემოსდაცვითი პრობლემა ნარჩენების დაგროვება და მისი მართვაა. გარემოს დაბინძურების ძირითადი მიზეზი უკონტროლოდ დაყრილი საყოფაცხოვრებო ნარჩენებია, განსაკუთრებით, სოფლებში, სადაც არ არსებობს სპეციალური ნაგავსაყრელები და მოსახლეობა ნარჩენებს ხევში, გზისპირას, მდინარეთა ნაპირებზე ან პირდაპირ მდინარეში ყრის, რაც მდინარეების და გრუნტის წყლების დაბინძურების საშიშროებას ქმნის, მდინარე კი სოფელში ბავშვების ერთადერთი გასართობი და დასასვენებელი ადგილია, მას დაცვა და გაფრთხილება სჭირდება.
გარემოსდაცვითი ცნობიერების ამაღლების, გარემოზე ზრუნვის და პასუხისმგებლობის უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბების მიზნით, ჩვენს სკოლაში შევქმენით ეკოკლუბი „ბუნების ქომაგები“. კლუბი აქტიურად მონაწილეობს სხვადასხვა გარემოსდაცვით ღონისძიებებში (იხ. ვებგვერდი „Ecovision-ბუნების ქომაგები“): ვრგავთ მწვანე ნარგავებს, ვაწყობთ დასუფთავების აქციებს, ვაგროვებთ მაკულატურას, პლასტმასის ბოთლებს; ვთანამშრომლობთ სოფლის მოსახლეობასთან, რომ არ დაწვან და არ დაყარონ ნარჩენები, ვატარებთ გარემოსდაცვით შემეცნებით-საგანმანათლებლო ღონისძიებებს სხვადასხვა თემაზე: ბიომრავალფეროვნება, ნარჩენების მართვა, კლიმატის ცვლილება და ა.შ. ვიყენებთ სწავლების აქტიურ ფორმას – როლურ თამაშებს, რათა უკეთ გაიაზრონ გარემოსდაცვითი საკითხები და ჩამოუყალიბდეთ პრაქტიკული უნარ-ჩვევები, მაგალითად, ნარჩენების შემცირების საკითხში უკეთ გარკვევის მიზნით, ბავშვებთან ერთად, დავწერეთ სცენარი, შევურჩიეთ სათაური, გავანაწილეთ როლები, გავივარჯიშეთ და ნარჩენების გადამუშავების საერთაშორისო დღისადმი მიძღვნილ ღონისძიებაზე, სასკოლო საზოგადოების წინაშე წარვადგინეთ (მონაწილეობდნენ III-V კლასების მოსწავლეები).
სასკოლო სცენარი
„ჩვენ ეკოკლუბელები ვართ“
სცენაზე ყრია სხვადასხვა სახის ნარჩენი: პოლიეთილენის პარკები, პლასტმასის და მინის ბოთლები, მაკულატურა და სხვა. შუაში დგას დედამიწა (ბავშვი წარწერით – „დედამიწა“) და ტირის: – მიშველეთ, მიშველეთ!
შემოდიან ეკოკლუბის წევრები. ერთ-ერთი ბავშვი:
– ნეტავ, საიდან გაჩნდა ეს ამდენი ნარჩენი? მოდი, დავასუფთაოთ!
შემოესმებათ ტირილის ხმა:
მე-2 ბავშვი: – ჩუ, რაღაც ხმა ისმის, მგონი ვიღაც ტირის.
მე-3 ბავშვი: – მოდით აქეთ ბავშვებო, მოდით! ეს ხომ ჩვენი დედამიწაა, ეგ რა მოგსვლია?
დედამიწა:
– „თავს ცუდად ვგრძნობ, მიშველეთ, გავხდი გადასარჩენი,
მე რომ ასე მანადგურებს, იმას ჰქვია ნარჩენი.“
ბავშვები: – ნუ გეშინია, ჩვენ გიშველით.
დედამიწა: – თქვენ, როგორ შეძლებთ?
ბავშვები: – ჩვენ ბევრნი ვართ, ერთად ყველაფერს შევძლებთ.
ერთ-ერთი ბავშვი: – „მზე, რომ იყოს ყვითელი და ყვავილები ჭრელი,/გავუწოდოთ დედამიწას დახმარების ხელი!“
(ბავშვები მიდიან და ნარჩენებს აცლიან).
დედამიწა შვებით ამოისუნთქავს და იტყვის: – გაიხარეთ ბავშვებო, როგორც მე გამახარეთ!
მე-2 ბავშვი: – „ასე უფრო ხალისით გააგრძელებ ბრუნვას,/თუკი იგრძნობ ჩვენგან სიყვარულს და ზრუნვას.
მე3 ბავშვი: – „ნარჩენები ძალიან აბინძურებს ბუნებას,/ავად ხდის და უფუჭებს განწყობას და გუნებას“.
მე-4 ბავშვი: – „დაბინძურდა მიწა, დაბინძურდა წყალი,/შევამციროთ ნარჩენი, მოვიხადოთ ვალი!“.
მე-5 ბავშვი: – „შემოგვიერთდით ყველა, რომ შევამციროთ ნარჩენი./დაგვიბინძურდა გარემო და გახდა ჩვენი საშველი!“
მე-6 ბავშვი: – „შემოგვიერთდით, ნარჩენებს ვებრძოლოთ ერთად ყველა/მხარში დავუდგეთ გარემოს, ახლა სჭირდება შველა!“.
ყველა ერთად: – „ახლა კიდევ ერთად ვიმეორებთ ყველა,/დაბინძურდა გარემო და სჭირდება შველა!“.
ერთ-ერთი ბავშვი: – მოდი ,ბავშვებო, დავასუფთაოთ, შევაგროვოთ და დავახარისხოთ!
(ბავშვები იწყებენ ცალ-ცალკე ტომრებში ჩაყრას, რომელთაც აწერია: მინა, ქაღალდი, პლასტმასი; იპოვიან გადაჭრილ პლასტმასის ბოთლს).
პირველი ბავშვი: – მოდი, ეს ბოთლი კალმების ჩასაწყობად გამოვიყენოთ.
მე-2 ბავშვი: – ეს ყვავილის ჩასარგავად გამოდგება.
მე-3 ბავშვი: -ეს კიდევ წყლის ჭურჭელი იქნება, ამით ხომ ნარჩენებს შევამცირებთ, გარემოსაც დავიცავთ.
დაინახავენ, ვიღაც კუთხეში ნარჩენს ყრის, მიცვივდებიან:
– არ დაყაროთ, არ დაყაროთ, ამით ხომ გარემო ბინძურდება!
ქალი: – აბა, რა ვუყო ამ ნაგავს?
ბავშვები: – ეს ნაგავი კი არა ნარჩენია, მისი გადამუშავება და ხელახლა გამოყენება შეიძლება, ამით სარგებელს ნახავ, დაზოგავ ფულს, დროს და ენერგიას, გარემოსაც დაიცავ.
პირველი ბავშვი: – შენ იცი, რომ სამი ცალი პლასტმასის ბოთლის გადამუშავებით ერთი წყვილი ბოტასი მზადდება?
მე-2 ბავშვი: – 1ტონა მაკულატურის გადამუშავებით 17 ძირი ხე გადარჩება.
ქალი: – არ ვიცოდი, ამის შემდეგ აღარ გადავყრი, შევაგროვებ და ჩავაბარებ.
ბავშვები დაინახავენ, რომ ვიღაც ცდილობს ფოთლების დაწვას, მიცვივდებიან და ერთხმად ეუბნებიან: – არ დაწვათ, არ დაწვათ! ამით ხომ ჰაერი ბინძურდება, ჩვენ გვინდა სუფთა ჰაერი, სუფთა სოფელი.
ქალი: – აბა, რა ვქნა, სად წავიღო?
ბავშვი: – ჩაყარე აგერ კომპოსტერში!
ქალი: – კომპოსტერი რაღაა?
ბავშვი: – კომპოსტერი ფიცრებისგან შეჭედილი ყუთია, რომელშიც ხის ტოტები, ფოთლები სხვა ორგანული ნარჩენები იყრება და სასუქად იქცევა, შემდეგ მას ბაღ-ბოსტანში გამოიყენებ, ასე არა სჯობია?!
ქალი: – ეს რა კარგი რამ მასწავლეთ, ასეც მოვიქცევი.
ბავშვები დაინახავენ, რომ ვიღაც ხეს ჭრის, მიცვივდებიან და ეტყვიან: – არ მოჭრათ, არ მოჭრათ! ის ხომ ჰაერს ასუფთავებს და ჟანგბადს გვაძლევს.
კაცი: – აბა რა ვქნა, შეშა არ მინდა, რითი გავთბე?
ბავშვი: მოჭერი, ოღონდ მოჭერი გადაბერებული, დაავადებული და ხმელი ხეები. მოჭერი იმდენი, რამდენიც გჭირდება, გამოიყენე მთლიანად და უდანაკარგოდ, ნარჩენების გარეშე, გასაგებია?
კაცი: – გასაგებია.
ბავშვები: — ოჰ! როგორ დავიღალეთ, მოგვშივდა კიდეც, მოდი რამე ვიყიდოთ. მიდიან სავაჭრო ჯიხურთან და გამყიდველს ეუბნებიან:
– მოგვეცით პური და ფუნთუშები.
გამყიდველი პროდუქტებს ცალ-ცალკე პარკში შეუხვევს.
პირველი ბავშვი: – რა საჭიროა ამდენი პარკი, როცა ეს ყველაფერი შეიძლება ერთ პარკში მოთავსდეს, ამით ხომ ნარჩენებს შევამცირებთ?
მე-2 ბავშვი: სულ არ გვინდა ეს პარკები, ჩვენ ხომ ნაჭრის ჩანთები გვაქვს, ამოიღებს ნაჭრის ჩანთას და შიგ პურს და ფუნთუშებს ჩააწყობს.
ბოლოს ბავშვები ერთად იკრიბებიან, ნახევარწრეზე ლაგდებიან, წინ შეგროვილი ნარჩენების ტომრები უწყვიათ, რომლებსაც აწერია: მინა, პლასტმასი, ქაღალდი. ერთმანეთს ხელებს ჩასჭიდებენ, ტომრებს მაღლა ასწევენ და ერთხმად იტყვიან:
– ჩვენ ეკოკლუბელები ვართ, ვიწყებთ დასუფთავების აქციას, ჩვენი დევიზია: „სოფელი ნარჩენების გარეშე!“, ამ საქმეში თქვენი დახმარება გვჭირდება, შემოგვიერთდით!
♦♦♦
თამაშის დასრულების შემდეგ გავმართეთ მსჯელობა გარემოსდაცვითი საკითხების გარშემო. მონაწილეებმა გამოთქვეს თავიანთი მოსაზრებები: რა გაიგეს, რა ისწავლეს ამ თამაშებიდან და როგორ გამოიყენებენ ამ ცოდნას ცხოვრებაში.
რამდენიმე დღის შემდეგ მოდიან ბავშვები და მეუბნებიან:
– მასწავლებელო, სკოლის ეზოში კანფეტების ქაღალდები ეყარა, ჩვენ ავიღეთ და ნაგვის ურნაში ჩავყარეთ, – მე შევაქე და მოვუწოდე, ასე გააგრძელონ მუშაობა, სხვებსაც აუხსნან, რომ ნარჩენების დაყრა გარემოში დაუშვებელია; შემპირდნენ, რომ ასე მოიქცევიან.
ჩვენი მუშაობა გარემოსდაცვითი უნარ-ჩვევების განმტკიცების და განვითარების მიმართულებით გაგრძელდება.მომავალში ვგეგმავთ გავაფართოვოთ გარემოსდაცვითი პროგრამები, ჩავრთოთ უფრო მეტი მოსწავლე, მშობელი, მასწავლებელი, სოფლის მოსახლეობა, შევქმნათ უკეთესი მომავალი ჩვენი სკოლის, სოფლისა და ქვეყნისათვის.
