რიტმი და შაირი „ვეფხისტყაოსანში“

სალექსო მეტყველების არსებითი ნიშანია რიტმულობა. რიტმულია ჩვენი მაჯისცემა, საათის მექანიზმის წიკწიკი, უცვლელი სიჩქარით მოძრავი მოწყობილობის ბორბლის ცემა…

ზოგადი განმარტების თანახმად, რიტმი ერთეულების კანონზომიერი განმეორებაა.  ლექსის  ტაეპებში თანაბარი მარცვლების რაოდენობის განმეორება ქმნის რიტმს. „ვეფხისტყაოსანი“ სტროფული პოეზიაა. სტროფში ოთხი სტრიქონია. პოემის ყოველი სტროფის ოთხივე ტაეპი 16 მარცვლისგან შედგება (გამონაკლისია ერთი ოცმარცვლიანი საზომით დაწერილი სტროფი, რომელიც იწყება ასე: „შეკრა წითელი ასი ასათასი“).  პოემის სტრიქონებში  კანონზომიერ განმეორებას ერთმანეთისაგან მცირე პაუზები, ანუ ცეზურა აცალკევებს. ცეზურა ბუნებრივი შეყოვნებაა. გაცალკევება თითოულ ტაეპს ორ  რვამაცვლიან მონაკვეთად ანაწევრებს. რვამარცვლიან მონაკვეთთა თავისებურების გამო გამოიყოფა 16-მარცვლიანი შაირის ორგვარი სახე: დაბალი და მაღალი.

წარმოგიდგენთ ორ მაგალითს სქემატურად

    დაბალი შაირის ნიმუშია:

16

_____________________________________

8       ( 5/3 )              //              (  5/3 )               8

__________________             __________________________

5                       3                          5                          3

________      ________                        _________            _________

იყო  არაბეთს    როსტევან,                         მეფე ღმრთისაგან             სვიანი,

8                                               8

________________             ____________________

5                      3                                    5                         3

___________      _______                __________         ________

მაღალი, უხვი,    მდაბალი              ლაშქარმავალი,         ყრმიანი,

8                                                            8

__________________             ____________________

5                           3                               5                           3

____________      _________                _________       __________

მოსამართლე  და  მოწყალე,                   მოჭმული,      განგებიანი,

8                                                          8

________________             ____________________

5                      3                               5                             3

_________    ________              _________     _________

თვით მეომარი     უებრო,              კვლა მოუბარი        წყლიანი.

         მაღალი შაირის ნიმუშია:                  16

________________________________

8                       ( 4/4 )        //                ( 4/4  )           8

______________________             _______________________

4                             4                                         4                                   4

__________          __________                   _________        ______

ავთანდილცა           დამორჩილდა,                    საუბარი             გარდასწყვიტეს,

8                                                             8

_________________             ___________________________

4                                  4                                    4                            4 (2+2)

__________          _________                 ________        ______

იცინოდეს,          ყმაწვილობდეს,              საყვარლად  და      კარგად  ზმიდეს,

8                                               8

_____             __________________

4                           4                             4 (2+2)                     4

_______          ___________                _________        _______

ნაძლევიცა              გააჩინეს,                    ამა პირსა             დაასკვნიდეს:

8                                                                  8

_________             ___________________

4 (2+2)                          4                                4                          4

_______              ________                 _____________        _____

ვინცა იყოს             უარესი,                 თავშიშველი         სამ დღე ვლიდეს.

კატო ბერიშვილი – თბილისის №155 საჯარო სკოლა, მე-11 კლასი