პანდემიის პერიოდის განათლებამ, ისევე როგორც დანარჩენი მოსწავლეების შემთხვევაში, სერიოზული გამოწვევების წინაშე დააყენა სსსმ მოსწავლე, მისი მასწავლებელი და მშობელი. შექმნა ბარიერები და გააჩინა საჭიროებები, რომელიც ინკლუზიურ განათლებაში პირისპირ სწავლების დროს არსებული გამოწვევებისგან განსხვავებულია და თავისთავად, განსხვავებულ მიდგომებს მოითხოვს. რა სახის ბარიერები წარმოიშვა სსსმ მოსწავლეებთან დისტანციური სწავლების პროცესში და რა რეკომენდაციები უნდა გაითვალისწინონ სსსმ მოსწავლეთა მშობლებმა და მასწავლებელმა ამ პროცესში წარმოქმნილი ბარიერების დასაძლევად – ამ თემებზე გვესაუბრება განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის სამინისტროს მულტიდისციპლინური გუნდის ფსიქოლოგი თამუნა ნაკაიძე.
– პირველ რიგში, საინტერესოა, რა აჩვენა პრაქტიკამ – რა ბარიერები შეიძლება წარმოიქმნას სსსმ მოსწავლეთა დისტანციური სწავლების პროცესში?
– დისტანციური სწავლების პროცესში სსსმ მოსწავლეებს შეიძლება შეექმნათ შემდეგი ბარიერები:
♦ ვერ ხერხდება სსსმ მოსწავლის მიყვანა კომპიუტერის ეკრანთან;
♦ შესაძლოა, ხერხდება სსსმ მოსწავლის მიყვანა კომპიუტერის ეკრანთან და დასწრება, ფიზიკურად, ონლაინ გაკვეთილზე, მაგრამ ვერ ხერხდება მისი ჩართვა დისტანციურად ორგანიზებულ სასწავლო პროცესში, ანუ მოსწავლის სრულფასოვანი მონაწილეობა გაკვეთილზე;
♦ ვერ ხერხდება საკლასო სივრცეში სსსმ მოსწავლისთვის განსაზღვრული ინდივიდუალური აქტივობების გადატანა და ინტეგრირება დისტანციურ გაკვეთილებზე;
♦ აღარ მუშაობს არსებული ინდივიდუალური მიზნები და კონკრეტული სსსმ მოსწავლისთვის დგება ახალი, ინდივიდუალურ დისტანციურ ფორმატზე გათვლილი მიზნების შემუშავების აუცილებლობის საკითხი;
♦ ჩნდება სსსმ მოსწავლის ხელახალი შეფასების საჭიროება და იმ უნარების განსაზღვრა, რომელიც მოსწავლეს დისტანციური ფორმატით ორგანიზებულ გაკვეთილებში ჩასართავად სჭირდება, მაგ.: შესაძლოა, მოსწავლეს და/ან მის მშობელს არ ჰქონდეს კომპიუტერთან ურთიერთობის ის აუცილებელი მინიმალური უნარ-ჩვევები, რომლებიც მას გაკვეთილში მონაწილეობის მისაღებად ესაჭიროება;
♦ ზოგიერთ მშობელს აქვს განცდა, რომ დისტანციური ფორმატით მიმდინარე სასწავლო პროცესი მისი შვილისთვის შეუსაბამოა, რადგან აქტივობები, რომელსაც სთავაზობენ მასწავლებლები, ძალიან მარტივად მიაჩნია ან პირიქით, ძალიან რთულად მის შვილთან მიმართებაში; ამ შემთხვევაში, მშობელს, სკოლის მხრიდან, მეტი კომუნიკაცია ესაჭიროება;
♦ მშობელს არ აქვს შესაბამისი ტექნიკური აღჭურვილობა, რის გამოც ვერ ახერხებს შვილის დისტანციურ სასწავლო პროცესში ჩართვას;
♦ მშობელს, შესაძლოა, ჰქონდეს განცდა, რომ მასთან მიმართებაში სკოლის მხრიდან არ არის ხარისხიანი კომუნიკაცია.
– ვინ არიან სსსმ მოსწავლის დისტანციურ სწავლებაზე პასუხისმგებელი პირები და რა როლი აქვს თითოეულ მათგანს ამ პროცესში? პროცესის აქტიური მონაწილე და პასუხისმგებელი პირი, ამ შემთხვევაში, მასწავლებელთან ერთად, თანაბრად არის მშობელიც…
– კონკრეტული სსსმ მოსწავლის დისტანციურ სწავლებაზე პასუხისმგებელი პირები არიან: მშობელი, საგნის მასწავლებლები/დამრიგებელი, სპეციალური მასწავლებელი და სხვა დამხმარე სპეციალისტები. ასავე, სკოლის ადმინისტრაცია, რომელიც ზოგადად პასუხისმგებელია თითოეული მოსწავლის ხარისხიან სწავლაზე. სსსმ მოსწავლის სწავლების პროცესში ჩართული თითოეული ადამიანი უნდა იღებდეს თავის წილ პასუხისმგებლობას, რათა მუშაობა, ერთ კონკრეტულ სსსმ მოსწავლესთან მიმართებაში, იყოს კოორდინირებული და შედეგები მეტად ეფექტური. შეგვიძლია, სათითაოდ მიმოვიხილოთ დისტანციური სწავლების პროცესში ჩართული თითოეული ადამიანის როლი:
⇒ მშობელი უნდა იღებდეს მონაწილეობას, რადგან მისი მონაწილეობის გარეშე სკოლას ცალმხრივად არ ექნება მნიშვნელოვანი შედეგები კონკრეტულ სსსმ მოსწავლესთან მიმართებაში; დისტანციური სწავლების პროცესში მშობლებმა ასისტენტის მოვალეობა შეითავსეს, რადგან ბავშვებს სჭირდებათ მშობლების გვერდით ჯდომა; ის, თუ როგორ აღმოუჩენს მხარდაჭერას მშობელი ბავშვს სწავლის პროცესში, ერთგვარად ხელშესახები და თვალსაჩინო ხდება სკოლის კადრისთვის დისტანციური სწავლების ფორმატში. თუ მშობელს სჭირდება დაკვალიანება, რათა საკუთარ შვილთან მიმართებაში იყოს უფრო მეტად მხარდამჭერი, რეკომენდებულია, ამაზე მუშაობა დაგეგმონ სპეციალურმა მასწავლებელმა და დამრიგებელმა, თუნდაც საგნის მასწავლებელმაც. თუ მშობელი ბავშვის წარმატებაზე, შეცდომებსა და მცდელობებზე სწორ რეაგირებას დაისწავლის/განახორციელებს, სამომავლოდ ეს ხელს შეუწყობს ბავშვის განვითარებას და ამ პროცესში სკოლის კადრს დიდი წვლილის შეტანა შეუძლია;
⇒ საგნის მასწავლებელი არის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანწილად პასუხისმგებელი პირი, რომელიც გეგმავს და ატარებს გაკვეთილს და პასუხისმგებელია თითოეული მოსწავლის, მათ შორის სსსმ მოსწავლის სასწავლო პროცესში ეფექტურ მონაწილეობაზე. საგნის მასწავლებელი, საჭიროების შემთხვევაში, დამატებით უნდა შეხვდეს სსსმ მოსწავლის მშობელს, რათა განსაზღვროს, თუ რაში სჭირდება მას დახმარება, გააკეთოს მშობლის საჭიროების ანალიზი და დააკვალიანოს იგი. ამასთან, საგნის მასწავლებელი მუდმივ კომუნიკაციაში უნდა იყოს სკოლის სპეციალურ მასწავლებელთან/ფსიქოლოგთან და, კონკრეტულ სსსმ მოსწავლესთან მიმართებაში, ითვალისწინებდეს მათ რჩევებს, სვამდეს კითხვებს;
⇒ სპეციალური მასწავლებელი, საგნის მასწავლებლებთან ერთად, ხვდება მშობელს და ერთად განსაზღვრავენ, თუ რა სჭირდება მშობელს იმისათვის, რომ უკეთესი მხარდაჭერა აღმოუჩინოს შვილს. სპეციალური მასწავლებლის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი პასუსხისმგებლობა არის ის, რომ მან ხელახლა უნდა გადააფასოს სსსმ მოსწავლე, რათა განსაზღვოს რა დამატებითი მხარდაჭერა დასჭირდება მას დისტანციური ფორმატით ორგანიზებულ გაკვეთილებში სრულფასოვანი მონაწილეობისთვის; ასევე, შეიძლება ითქვას, რომ სპეციალური მასწავლებელი არის კონსულტანტი, რომელიც საგნის მასწავლებელს უწევს კონსულტაციას: თუ კონკრეტულ სსსმ მოსწავლესთან დისტანციური ფორმატით სწავლების პროცესში რა მიზნებზე მუშაობა იქნება მეტად რელევანტური; სსსმ მოსწავლის კონკრეტული აქტივობები როგორ შეიძლება გამოიყენოს მასწავლებელმა და როგორ გახადოს ეს აქტივობები კლასის საგაკვეთილო დინამიკასთან შერწყმული. სპეციალურმა მასწავლებელმა, შესაძლოა, დისტანციური გაკვეთილების მონიტორინგიც განახორციელოს, რათა ნახოს როგორ არის სსსმ მოსწავლე ჩართული სასწავლო პროცესში და, გამოკვეთილ სირთულეებთან მიმართებაში, კონკრეტული უკუკავშირი მისცეს მასწავლებელს;
⇒ შეიძლება სსსმ მოსწავლეს ჰყავდეს სასკოლო სივრცეში პერსონალური/ინდივიდუალური ასისტენტი. ამ კადრის სასკოლო სივრცეში გაჩენის მიზანი, თავის დროზე, ის იყო, რომ ბავშვებს, რომლებსაც სასკოლო სივრცეში სწავლების პროცესში მნიშვნელოვანი დახმარება და ასისტირება სჭირდებოდათ, გვერდით ჰყოლოდათ ადამიანი, რომელიც გაკვეთილზე და სკოლაში ყოფნის მანძილზე დაეხმარებოდა მათ სხვადასხვა აკადემიური თუ ფუნქციური აქტივობების შესრულებაში. დისტანციური სწავლების პროცესში ინდივიდუალური ასისტენტის როლი მშობელმა შეითავსა, რადგან მას უწევს შვილთან ფიზიკურად გვერდით ყოფნა, თუმცა, დისტანციური სწავლების პროცესშიც შეიძლება იყოს შენარჩუნებული პერსონალური/ინდივიდუალური ასისტენტის სეგმენტური როლი: თუ მასწავლებელი სსსმ მოსწავლესთან დისტანციურად მიმდინარე გაკვეთილის დროს ვერ ახერხებს გარკვეული აქტივობების ხარისხიანად დამუშავებას, შესაძლებელია, ინდივიდუალურმა ასისტენტმა ეს საკითხი საგნის მასწავლებელთან გაიაროს და მოსწავლეს ეს აქტივობები დამატებით შეასრულებინოს, ასევე, დისტანციური ფორმატით.
– რაზე დაყრდნობით უნდა შეიმუშაოს მასწავლებელმა სსსმ მოსწავლის დისტანციურ გაკვეთილებზე დასწრების ინდივიდუალური განრიგი?
– ინდივიდუალური დასწრების განრიგი ის მოცემულობაა, როცა ბავშვი სრულად არ ესწრება გაკვეთილს, შეიძლება დაესწროს მის ნაწილს (მაგ., საწყის ეტაპზე, პირობითად, თითო გაკვეთილის 10-15 წუთს) ან პირველ ორ გაკვეთილს და ა.შ. გადაწყვეტილების მიმღები, სჭირდება თუ არა კონკრეტულ სსსმ მოსწავლეს ინდივიდუალური დასწრების განრიგი, განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის სამინისტროს მულტიდისციპლინური გუნდია. თავის მხრივ, გუნდს სჭირდება არგუმენტები იმასთან დაკავშირებით, თუ რატომ ესაჭიროება კონკრეტულ სსსმ მოსწავლეს ინდივიდუალური დასწრების განრიგი, რომელიც სსსმ მოსწავლის საჭიროებიდან გამომდინარე განისაზღვრება და არა იმიტომ, რომ მასწავლებელი ვერ ახერხებს ან არ იცის როგორ მოარგოს მოსწავლეს სასწავლო პროცესი. როცა სპეციალისტი ხედავს, რომ კონკრეტული მოსწავლის საჭიროებიდან გამომდინარე რეკომენდებულია (მაგ.; მარტივ ინსტრუქციებს ვერ/არ ასრულებს და მერხთან მცირე ხნით ჯდომა არ შეუძლია და სხვ.), საწყის ეტაპზე, გაკვეთილის ნაწილს დაესწროს ის და თუ რას აკეთებს გაკვეთილზე, წინასწარ განსაზღვრული დროის განმავლობაში, მოსწავლისთვის პროგნოზირებადი უნდა იყოს – მან უნდა იცოდეს, რა აქტივობები აქვს შესასრულებელი, ეს აქტივობები კლასის საერთო აქტივობებთან უნდა იყოს შერწყმული, არ უნდა იყოს ამოვარდნილი საგაკვეთილო პროცესის დინამიკიდან და მოსწავლისთვის გასაგები უნდა იყოს, ამასთან, ინდივიდუალური აქტივობების შესრულების პირობა უნდა იყოს უზრუნველყოფილი. მაშინაც კი, როდესაც კონკრეტულ სსსმ მოსწავლეს, საკლასო სივრცეში თუ დისტანციური სწავლების დროს, ინდივიდუალურ დასწრების განრიგს ვუდგენთ, საბოლოო მიზანი არის ის, რომ ნელ-ნელა გავიაზროთ ამა თუ იმ ფორმატით ორგანიზებულ გაკვეთილებზე მისი დასწრების ხანგრძლივობა და გაუმჯობესდეს ჩართულობა.
თუ ინდივიდუალური დასწრების განრიგის შემუშავების საჭიროებას დისტანციური სწავლების პროცესში განვიხილავთ და გვაქვს სიტუაცია, რომ ბავშვი საერთოდ არ მიდის კომპიუტერის ეკრანთან და არ ესმის, რომ ეკრანის საშუალებით გაკვეთილი ტარდება, მაშინ შესაძლოა, დაგვჭირდეს მუშაობა იმ კუთხით, რომ სსსმ მოსწავლისთვის ეკრანთან მისვლა და ურთიერთობა გახდეს სასიამოვნო სტიმული. ამისთვის შეიძლება გარკვეული სამუშაო ჩაატაროს სპეციალურმა მასწავლებელმა, ასევე საგნის მასწავლებელმა. შესაძლოა, ბავშვი თავიდანვე კი არ დავსვათ დისტანციურ გაკვეთილზე, არამედ მას ცალკე შეხვდეს, გარკვეული პერიოდულობით, სპეციალური მასწავლებელი და/ან საგნის მასწავლებელი და მისთვის სასიამოვნო აქტივობები აკეთებინოს, რათა ბავშვს ეკრანთან პოზიტიური დამოკიდებულება გაუჩნდეს და თანამშრომლობაზე წამოვიდეს დისტანციური ფორმატით ორგანიზებულ გაკვეთილებზე დასწრების კუთხით. შესაძლოა, გაკვეთილს თავიდან მცირე ხნით დაესწროს, მაგ.: პირობითად, 5წთ და მერე დრო ნელ-ნელა გაიზარდოს.
– რას ურჩევთ პედაგოგებს, რა მეთოდები შეიძლება გამოიყენონ სსსმ მოსწავლეებთან დისტანციური სწავლების ორგანიზების თვალსაზრისით?
– ერთ-ერთია თვითონ დისტანციური გაკვეთილი. გარდა ამისა, შესაძლოა, მასწავლებელმა, ასევე, გააკეთოს პატარა ვიდეოჩანაწერი, სადაც მოსწავლეს მკაფიო, გასაგებ ინსტრუქციას აძლევს და აჩვენებს, როგორ შეასრულოს ესა თუ ის კონკრეტული აქტივობა და ასეთი ვიდეოჩანაწერი დამატებით გადაუგზავნოს. ასევე, შეიძლება, მასწავლებელმა მოსწავლეს გადაუგზავნოს დავალებები (word, pdf, image ან სხვა ფორმატით). მნიშვნელოვანია, რომ დავალებები თანხვედრაში იყოს ეროვნული სასწავლო გეგმის მიზნებთან. შესაძლოა, მასწავლებელმა მიმართოს სატელეფონო კონსულტაციას და სხვ.
– დასაწყისში ჩვენ იმ ბარიერებზე ვისაუბრეთ, რომელიც შეიძლება წარმოიქმნას სსსმ მოსწავლეებთან დისტანციური სწავლების პროცესში. რა რჩევებს/რეკომენდაციებს მისცემთ სსსმ მოსწავლეთა მშობლებსა და მასწავლებლებს წარმოქმნილი ბარიერების დასაძლევად?
– სასწავლო პლატფორმის შერჩევა – დამრიგებელმა, მშობელთან შეთანხმებით, უნდა განსაზღვროს სსსმ მოსწავლისთვის ხელმისაწვდომი და მოსწავლის შესაძლებლობებზე მაქსიმალურად მორგებული პლატფორმა. თუ მშობელი ვერ ახერხებს კონკრეტული პლატფორმის (მაგ.: TEAMS-ის) გამოყენებას, სკოლამ უნდა გამოარკვიოს, რა უშლის ამაში ხელს, კონკრეტულად რა დახმარება სჭირდება და ის პლატფორმა შესთავაზოს, რაც მისთვის არის მორგებული ან დაეხმაროს არსებული პლატფორმის გამოყენებაში. „რა ვქნათ, მშობელი ვერ ახერხებს ბავშვის ჩართვას“ – და საკითხი დავტოვოთ ღიად, ასეთი მიდგომა მიზანშეწონილი არ არის. სკოლა ვალდებულია, ამ კუთხით, გარკვეული სამუშაო ჩაატაროს, გაარკვიოს მშობლის საჭიროება და, მისი კომპეტენციის ფარგლებში, მშობელს აღმოუჩინოს საჭირო დახმარება;
განახლებული მოკლევადიანი მიზნების შემუშავება:
√ დისტანციური სწავლების სპეციფიკის გათვალისწინებით უნდა შემუშავდეს სსსმ მოსწავლის განახლებული მოკლევადიანი მიზნები, რასაც ახორციელებს საგნის მასწავლებელი, სპეციალური მასწავლებლის კონსულტაციისა და მშობლის პერსპექტივის, მისი ხედვის გათვალისწინებით;
√ მოსწავლის შემეცნებითი, ბაზისური აკადემიური და სხვა უნარების განვითარების მიზნით, დისტანციური სწავლების ფორმატზე მორგებულ მოკლევადიან მიზნებს შეიმუშავებს სპეციალური მასწავლებელი.
დისტანციური ფორმატით გაკვეთილების ჩატარება:
√ საგნის მასწავლებელი წინასწარ დეტალურად უნდა გეგმავდეს და ახორციელებდეს აქტივობებს, რომლის მიხედვითაც სსსმ მოსწავლეს ჩართავს გაკვეთილში;
√ საგნის მასწავლებელი წინასწარ უნდა განსაზღვრავდეს იმ სტრატეგიებს, რომელიც ყველაზე ეფექტურად შეიძლება გამოიყენოს გაკვეთილის დინამიკაში, სსსმ მოსწავლის ჩართვის კუთხით;
√ სპეციალური მასწავლებელი, კვირის განმავლობაში, მშობელთან წინასწარ შეთანხმებული სიხშირით სხვადასხვა უნარების განვითარების მიზნით, დისტანციურად უნდა მუშაობდეს სსსმ მოსწავლესთან.
საშინაო დავალებების მიცემა – საგნის მასწავლებელი, თავის საგანში და სპეციალური მასწავლებელი სსსმ მოსწავლეს/მშობელს უნდა აძლევდნენ მოსწავლის მოკლევადიანი მიზნის შესაბამის დავალებებს.
დისტანციური სწავლების მონიტორინგი:
♦ სპეციალური მასწავლებელი, გარკვეული პერიოდულობით, უნდა დაესწროს სსსმ მოსწავლის გაკვეთილებს, რათა საგნის მასწავლებელს გაუწიოს კონსულტაცია, დისტანციური სწავლების დროს სასწავლო პროცესში მოსწავლის ეფექტურად ჩართვასთან დაკავშირებით;
♦ სპეციალური მასწავლებელი, სსსმ მოსწავლის დამრიგებელი, საგნის მასწავლებლები და მშობელი უნდა ახორციელებდნენ დისტანციურ შეხვედრებს, სსსმ მოსწავლის სასწავლო პროცესის განხილვის მიზნით.
♦ მშობლების მხარდაჭერა – დისტანციური სწავლების პროცესში სსსმ მოსწავლეების მშობლები, ხშირ შემთხვევაში, ასისტენტის ფუნქციასაც ითავსებენ. სწორედ ამიტომ, მნიშვნელოვანია, მათი ემოციური და ინფორმაციული მხარდაჭერა. აუცილებელია, მიეწოდოთ ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ ხშირად სწავლების პროცესისთვის ნელი ტემპი დამახასიათებელია, ხოლო პროგრესი ყოველთვის მალევე არ არის თვალსაჩინო.
ესაუბრა ლალი ჯელაძე
