⇒ შესავალი
განათლების ტრადიციულ მოდელში მოსწავლეები ხშირად პასიურად ითვისებენ ინფორმაციას და იმახსოვრებენ ფაქტებს მათი პრაქტიკული გამოყენების სრულად გააზრების გარეშე. ამასთან, პედაგოგიური მიდგომა, რომელიც ცნობილია როგორც პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება, აღიარებულია, როგორც ტრანსფორმაციული მეთოდი, რომელიც აქტიურად ეხმარება მოსწავლეებს და ამარაგებს მათ პრობლემის გადაჭრის საჭირო უნარებით. ეს სტატია იკვლევს პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების კონცეფციას, მის უპირატესობებსა და გამოყენებას ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებებში და არა მხოლოდ მათში.
პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლება სწავლების მეთოდოლოგიაა, რომელიც მოსწავლეებს სასწავლო პროცესის ცენტრში აყენებს, მათ რეალურ პრობლემებსა თუ გამოწვევებს აცნობს. იმის ნაცვლად, რომ მხოლოდ შინაარსი უზრუნველყონ, მასწავლებლები ხელს უწყობენ სასწავლო პროცესს, ხელმძღვანელობენ მოსწავლეებს, ერთად მუშაობის პროცესში ანალიზისა და გადაჭრის გზების უნარ-ჩევევის გამომუშავების მიზნით.
⇒ პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების ძირითადი პრინციპები:
1) პრობლემაზე ორიენტირებული მიდგომა გულისხმობს საგულდაგულოდ შერჩეულ პრობლემებს, რომლებიც ასახავს ავთენტურ სიტუაციებს, აღვივებს მოსწავლეთა ცნობისმოყვარეობას და ასტიმულირებს სწავლა-სწავლების მართვის პროცესს. პრობლემა გულისხმობს რთულ, ღია და მულტიდისციპლინარულ საკითხებს, რომლებიც მოსწავლეებს უბიძგებს, სხვადასხვა კუთხით მიუდგნენ მას და იპოვონ ოპტიმალური გამოსავალი.
2) აქტიური სწავლება. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა-სწავლების პროცესი ხელს უწყობს მოსწავლეთა აქტიურ ჩართულობას, რაც მოითხოვს მათი მხრიდან: პრობლემების გამოკვლევას, ჰიპოთეზების ფორმულირებასა და პრობლემის გადაჭრის სტრატეგიების შემუშავებას. ამ პროცესის საშუალებით, მოსწავლეები ქმნიან ცნებების საკუთარ გაგებას და ავითარებენ მნიშვნელოვან უნარებს, როგორიცაა კრიტიკულ-ანალიტიკური აზროვნება, საკითხისადმი შემოქმედებითი მიდგომა, თანამშრომლობა და აქტიური კომუნიკაცია.
3) თვითრეგულირებადი სწავლა–სწავლება. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა-სწალება მოსწავლეებს აძლევს შესაძლებლობას, აიღონ პასუხისმგებლობა თავიანთ სწავლაზე. მათ უნდა დაადგინონ რა ცოდნა და უნარები სჭირდებათ პრობლემის იდენტიფიკაციისთვის, მის მოსაგვარებლად, კვლევის ჩასატარებლად და შესაბამისი რესურსების მოსაძებნად. სწორედ ეს არის თვითრეგულირებადი მიდგომა სწავლა-სწავლების პროცესისადმი, რაც აძლიერებს მოსწავლეთა მოტივაციას, ავტონომიურობას და მეტაკოგნიტურ უნარებს.
⇒ პრობლემებზე დაფუძნებული სწავლების უპირატესობები
- კრიტიკული აზროვნების უნარების გაძლიერება: პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა-სწავლება, როგორც ზემოთ უკვე აღვნიშნე, ხელს უწყობს კრიტიკული აზროვნების განვითარებას პრობლემების ანალიზში მოსწავლეების წახალისებით, ჰიპოთეზების წარმოქმნაში, მტკიცებულებების შეფასებასა და დასაბუთებული არგუმენტების შემუშავებაში. ეს უნარები ღირებულია. მათი ტრანსფერი და გამოყენება შეიძლება სხვადასხვა სფეროში. იგი აყალიბებს უნარებსა და შესაძლებლობებს, რომლებიც მოსწავლეებს მთელი ცხოვრების განმავლობაში გაჰყვება.
- თანამშრომლობა და კომუნიკაცია. პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა-სწავლება უზრუნველყოფს მოსწავლეთა შესაძლებლობას, ერთობლივად იმუშაონ გუნდებში, ხელი შეუწყონ ეფექტურ კომუნიკაციას, ინტერპერსონალურ უნარებს და სხვადასხვა პერსპექტივების დაფასებას. მოსწავლეები სწავლობენ ვერბალურ კომუნიკაციას, თავიანთი იდეების ფორმულირებასა და იდეების გამოხატვას, რაც, ჯამში, იწვევს გუნდური/ჯგუფური მუშაობისა და სოციალური კომპეტენციის გაუმჯობესებას.
ცოდნის ავთენტური გამოყენება. რეალურ პრობლემებთან შეხებით, პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა-სწავლების პროცესი საშუალებას აძლევს მოსწავლეებს, დააკავშირონ თეორიული ცოდნა პრაქტიკასთან. ამგვარი აქტივობები აძლიერებს მოსწავლეთა შემეცნებასა და მოტივაციას, რადგან ისინი ხედავენ სწავლის უშუალო ღირებულებასა და გავლენას.
⇒ პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების განხორციელება
პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლების წარმატებული განხორციელება გულისხმობს სწორ დაგეგმვასა და მხარდაჭერას, კერძოდ:
♦ პრობლემის დიზაინის შერჩევა: შეიმუშავეთ ავთენტური, რთული და ღია პრობლემები, რომლებიც შეესაბამება სასწავლო გეგმას და ამასთან, პასუხობს მოსწავლეების ინტერესს. პრობლემებმა უნდა წაახალისოს კვლევა-ძიების პროცესი. ამ ტიპის სწავლა-სწავლების გასაღები, რამდენიმე საგნის ინტეგრაციაშია.
♦ ფასილიტაციის განხორციელება. მასწავლებელი მხოლოდ გეზს აძლევს მოსწავლეს და საერთო ხელმძღვანელობას უწევს სასწავლო პროცესს, სვამს მიმანიშნებელ კითხვებს, საჭიროების შემთხვევაში, აძლევს ხარაჩოს, ანუ უზრუნველყოფს მხარდაჭერით. მასწავლებელი ხელს უწყობს რეფლექსიას, აკონტროლებს მოსწავლეთა წყვილებში, ჯგუფებში მუშაობის დინამიკას და უზრუნველყოფს სწავლა-სწავლების მიზნების შესრულებას.
♦ შეფასება: უნდა შეფასდეს მოსწავლეთა მიღწევა. სასურველია საქმიანობის მთელი პერიოდის მანძილზე განმავითარებელი უკუკავშირი, ორიენტირებული როგორც შინაარსის ცოდნაზე, ასევე პრობლემის გადაჭრის უნარებზე.
⇒ პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა-სწავლების რამდენიმე მაგალითი:
1) გარემოს კვლევა: მოსწავლეებს შეუძლიათ გამოიკვლიონ წყლის დაბინძურება თავიანთ რეგიონში. მათ უნდა შეაგროვონ წყლის ნიმუშები, ჩაატარონ ანალიზი და გაარკვიონ დაბინძურების მიზეზები. შემდეგ ისინი გამოთქვამენ მოსაზრებებს წყლის ხარისხის გასაუმჯობესებლად გასატარებელი ღონისძიებების შესახებ და აზიარებენ ჩატარებული კვლევის შედეგებს.
2) ბიზნეს პროექტის შექმნა: მოსწავლეებს შეუძლიათ შექმნან საკუთარი ბიზნეს პროექტი, დაწყებული იდეით, ბიზნეს გეგმის შემუშავებით და „ინვესტორებისთვის“ (მასწავლებლებისთვის ან თანაკლასელებისთვის) წარდგენით. ეს ხელს შეუწყობს დაგეგმვის, ბაზრის ანალიზის, კომუნიკაციისა და მეწარმეობის უნარების განვითარებას.
3) ისტორიული მოვლენების შესწავლა: მოსწავლეებს შეუძლიათ კვლევის ჩატარება კონკრეტულ ისტორიულ მოვლენაზე ან ეპოქაზე. მათ უნდა შეისწავლონ წყაროები, განმარტონ ინფორმაცია და გამოიტანონ დასკვნები. შემდეგ მოამზადონ პრეზენტაცია და გაუზიარონ თავიანთი ცოდნა თანაკლასელებსა და სხვა მოსწავლეებს.
4) გარემოსდაცვითი პროექტის შემუშავება: მოსწავლეებმა შეიძლება შეიმუშაონ გარემოსდაცვითი კონსერვაციის პროექტი. მათ უნდა გამოიძიონ გარემოსდაცვითი საკითხები, შეიმუშაონ სამოქმედო გეგმა და ჩაერთონ საზოგადოებრივ საქმიანობაში. მაგალითად, შეუძლიათ შეაგროვონ ნაგავი თავიანთ სამეზობლოში ან ჩაატარონ ენერგიის დაზოგვის კამპანია სკოლაში.
5) სამეცნიერო ფენომენების მოდელირება: მოსწავლეებს მასწავლებელმა შეიძლება შესთავაზოს მოდელის შექმნა ან ექსპერიმენტის ჩატარება ისეთი სამეცნიერო ფენომენის შესასწავლად, როგორიცაა ენერგიის შენარჩუნების კანონი ან მცენარეთა ზრდა. მოსწავლეებმა უნდა შეიმეცნონ ძირითადი პრინციპები, განსაზღვრონ ცვლადები და განახორციელონ დაკვირვებები. მათი კვლევის შედეგები შეიძლება წარმოდგენილი იყოს ანგარიშის ან პრეზენტაციის სახით.
დასკვნა
პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა-სწავლების პროცესი არის განათლებისადმი დინამიკური მიდგომა, რომელიც ხელს უწყობს აქტიურ სწავლა-სწავლებას, კრიტიკულ-შემეცნებით აზროვნებას, თანამშრომლობასა და მიღებული ცოდნის რეალურ გამოყენებას. ამ პროცესში მოსწავლეები სწავლა-სწავლების ცენტრში არიან და გადამწყვეტ როლს ასრულებენ პრობლემების იდენტიფიცირებისა და გადაჭრის გზაზე.
პრობლემაზე დაფუძნებული სწავლა-სწავლების უმთავრესი ღირებულება მოსწავლეთა თანამედროვე სამყაროს სირთულეებისა და გამოწვევებისთვის მომზადებაა.
