✏️სიმპტომები – ფრაზეოლოგიზმებად
რთულ თემებზე საუბარს საკუთარ შვილებთან მშობლები უფრთხიან.
ეშინიათ მშობლებს.
რთული შეკითხვები კონკრეტულ სიმპტომებს იწვევს:
„ტვინში ამასხა“
„ხელისგულები გამიოფლიანდა“
„ენა მუცელში ჩამივარდა“
„თვალები შუბლზე ამივიდა“
„გული გადამიტრიალდა“
„თავი ამეხადა…“
ეს კონკრეტული ადამიანების აღწერილი სიმპტომებია, ფრაზეოლოგიზმებად ამოთქმული, შინაგანი ემოციური მდგომარეობის თვალსაჩინოდ გამომხატველი.
✏️აჰა, ეს კითხვები
აი, ექვსი წლის ოქროსფერთმიანი გოგონას ინტერესით სავსე თვალები და მისი უწყინარი შეკითხვა – გავიგე, ბავშვები მუცლიდან იბადებიან. და იქ საიდანღა ხვდებიან?
კარგა ხანს ჩაფიქრებული 9 წლის ბიჭუნას ნაფიქრი, კითხვაში გადამდნარი — რას ნიშნავს მოკვდა? როცა კვდებიან, სად მიდიან?
რვა წლის ბავშვები ჩურჩულებენ. მერე ერთი, ყველაზე გაბედული, ერთად თავმოყრილ მშობლებთან მიდის და დესპანივით გამოთქმით იკითხავს –
„ღმერთი ცაში როგორ ცხოვრობს, სად ჭამს, სად იძინებს? ტუალეტი სად აქვს? ყველას გვაინტერესებს!“ (ხელს მის უკან ყურებდაცქვეტილ მეგობრებს მოავლებს).
ანგელოზისსახიანი ბავშვის სრულიად ლეგიტიმური კითხვა – და რატომ არ შეიძლება ცუდი სიტყვების თქმა? ტრ**ი – აი, ვთქვი! უფრო ცუდებიც ვიცი…
15 წლის მოზარდი ვეღარ იტევს ვეებერთელა სიცარიელეს, ეს კითხვა რომ უჩენს. ამაზე უარესი რაღა უნდა იყოსო და მშობელთაგან ერთს, რომელსაც მეტად ენდობა, ეკითხება — რისთვის გამაჩინეთ? მე არ მითხოვია. რა აზრი აქვს ცხოვრებას?
✏️დაუსმელი და ამოუთქმელი კითხვები
ზევით არის დასმული კითხვები და კიდევ უფრო საფრთხილო და საშიში კი ის კითხვებია, რომლებსაც ვერ ამოთქვამენ.
სიტყვებად ვერ აყალიბებენ.
ამოთქმას ვერავისთან ბედავენ და ამ კითხვებზე პასუხებს თავად ეძებენ, ერთმანეთში განიხილავენ, ინტერნეტის თვალუწვდენელ სანახებზე იძიებენ.
და ვინ იცის, როგორი საზარელი პასუხები პოულობენ მათ დაუსმელ კითხვებს.
გაინტერესებთ ასეთი კითხვების ნიმუშები?
მსმენია. გიზიარებთ:
♦♦♦
რა გემო აქვს ნარკოტიკს? რას იწვევს?
მოსაწევს ადვილად ვიშოვი?
ალკოჰოლის ზემოქმედება, ნეტავ, როგორია.
სიგარეტი ჯობია თუ ალკოჰოლი?
სქესობრივი გზით გადამდები ინფექციები ერთჯერადი აქტით ხომ არ გადადის?
რასაც სკოლაში ვსწავლობ, სად და როდის გამომადგება?
მომავალი შეიძლება საერთოდ არ დადგეს. რაში მჭირდება ამაზე წვალება…
ვისაც ბევრი ფული აქვს, თუ ის წყვეტს ყველაფერს, მაშინ ერთადერთი მიზანიც ეგ არ უნდა იყოს?
ცხოვრების აზრს დიდად ვერ ვხედავ. ზოგჯერ მაინტერესებს, თვითმკვლელობის რომელი გზაა ყველაზე სასიამოვნო?
ფიზიკური ტკივილით, პატარა ჭრილობებით, შინაგანი ტკივილის დამშვიდება როგორ ხდება? წამიკითხავს, რომ ამას აკეთებენ. რანაირად მუშაობს ეს?
ნარკოტიკის გასინჯვა რომ მომინდეს, თუ გადავწყვიტე, გავსინჯო, რა უნდა ვიცოდე?
ეს და სხვა მრავალი კიდევ. მოზარდების ინტერესი შეუზღუდავია.
სამყარო – უზარმაზარი, შეუცნობელი და საინტერესო.
კითხვების წარმომქმნელი გენერატორი ბავშვის ტვინში გაუჩერებლად მუშაობს და აკრძალვით, მიჩქმალვით, „ჯერ ამის დრო არაა“, „დრო მოვა და გაიგებ“, „ასეთი რაღაცები როგორ მოგდის თავში“ მცდელობებით ფონს ვერ გავალთ.
გამოდის, დასმული კითხვები კლინიკურად დადასტურებულ დისკომფორტს იწვევს (ჩვენში, უფროსებში).
დაუსმელი კითხვები კი კიდევ უფრო სახიფათო გზებსა და ბილიკებზე, ჩიხებსა და ჩაბნელებულ შუკებში მიუძღვებიან მათ.
♦♦♦
აი, აქ შევყოვნდეთ და ჩვენც დავსვათ მნიშვნელოვანი კითხვა:
რა აინტერესებთ მოზარდებს ყველაზე მეტად?
ზოგადი პასუხია – ცხოვრება.
მათ აინტერესებთ, როგორაა მოწყობილი სამყარო.
როგორ არიან მოწყობილები თავად. სხეული, ორგანიზმი, სხეულის ნაწილები, შიგნით, გარეთ, ორგანოები, ტვინი, პენისი, ვაგინა…
რა აქვთ მათ სამყაროსთვის სათქმელი? და რას ეუბნება სამყარო მათ.
სადაა მათი ადგილი ახლა. სად იქნება მომავალში.
როგორ გამოხატონ თავიანთი კარგი და ცუდი, აუტანელი და დიდებული, ბრწყინვალე და საზარელი აზრები, ემოციები. ვის ენდონ?
რა წაიკითხონ, რომ უკეთ გაიგონ. ვის მოუსმინონ?
როგორ გაიარონ გზა უშეცდომოდ. რატომ უნდა გაიარონ უშეცდომოდ? გარდაუვალ შეცდომებს რაღა უყონ?
როგორ ააწყონ ურთიერთობები? როგორ დაანგრიონ. როგორ ეწყობა ურთიერთობები. რა საჭიროა სოციალიზაცია…
და სხვა მრავალი კიდევ.
ისევ შევყოვნდეთ და ვიფიქროთ:
სად და როდის გვაქვს დრო ამ ყველაფერზე მათთან ერთად სასაუბროდ.
პასუხების მოსაძიებლად კი არა, არც ჭეშმარიტებების აღმოსაჩენად. არც ჭკუის სასწავლებლად. უბრალოდ, ამ ყველაფერზე სასაუბროდ.
დრო, რასაკვირველია, ამისთვის იშვიათად გვაქვს.
სად ვნახოთ დრო. როგორ მოვიცალოთ. იმდენ რამეზეა საზრუნავი…
✏️სად ვეძებთ გამოსავალს? სად ვპოულობთ?
აღმზრდელობითი და სწავლა-სწავლებითი ტვირთი მეტწილად „შესაბამის დაწესებულებებზე“ მოდის. შესაბამისი დაწესებულებები კი სკოლა-ბაღებია.
იქ ასწავლონ. იქ გაესაუბრონ. იქ აუხსნან და იქ დაარიგონ.
სკოლა ხომ ცხოვრებისთვის ამზადებს… ასე უწერიათ თავიანთ „ჩვენ შესახებში“, ასეა დეკლარირებული სასწავლო პროგრამებსა და კურიკულუმებში, ასეა გაცხადებული მთავარ საგანმანათლებლო დოკუმენტებში.
არადა, რომ დავუკვირდეთ, ძალიან უცნაური რამაა ეს „ცხოვრებისთვის მომზადება“.
მოზარდობისას, გამოდის, ადამიანები ცხოვრებას „აპაუზებენ“, ემზადებიან და მერე, უკვე მომზადებულები, შეაბიჯებენ ამ მოსამზადებელი პერიოდიდან იქ, ცხოვრებაში.
სინამდვილეში, არა.
ყველაზე ბობოქარ და გაუგებარ ცხოვრებას ისინი მოზარდობისას ცხოვრობენ და არ არსებობს არანაირი მოსამზადებელი პერიოდი ნამდვილი ცხოვრებისთვის.
და ჩვენ, უფროსები მათ სინამდვილეს, მათ რეალობას, მათ რთულ კითხვებსა და სიტუაციებს თუ არ შევიმჩნევთ, ვერც დახმარებას ვერ შევძლებთ. გართულებასა და გაფუჭებას – კი.
შესანიშნავად გამოგვივა.
✏️რა გვევლინება მაშველ რგოლებად?
არ გაგიკვირდებათ და… წიგნები.
წიგნები არა მხოლოდ შესანიშნავი საბადოა სიბრძნის, ამბების, კაცობრიობას თავს გადამხდარი დიდებული და საზარელი თავგადასავლების, არამედ დიალოგის ასაწყობი, ბავშვებთან სასაუბრო ატმოსფეროს შემქმნელი საუკეთესო სამარჯვებია.
ნამდვილი მაშველი რგოლები.
აი, მაგალითად, მოზარდებისა გაინტერესებთ? როგორ არიან მოწყობილები?
ულრიხ პლენცდორფის წიგნში „ახალგაზრდა ვ-ს ახალი ვნებები“ სრულ ანამნეზს იხილავთ. ტრაგიკული და ძალიან შთამბეჭდავი წიგნია.
ქართულად თარგმნილიც ციცქნა, პატარა, ლამაზი გამოცემაა. მოზარდებთან ერთად საკითხავად ზედგამოჭრილი. არც ზომა შეაშინებთ, არც შიგთავსი. რამდენ რამეზე შეიძლება შეყოვნება და საუბარი. ოღონდ ჭკუის სწავლება არა. საუბარი. გაზიარება საკუთარი მოსაზრების (დასაშვებია გამოცდილების) და მეტწილად მოსმენა…მოსმენა…მოსმენა…
როგორ მივატოვებთ ხოლმე მოზარდებს თავიანთი ცხოვრების ყველაზე რთულ და მშფოთვარე ხანაში – ესეც შესანიშნავი მეტაფორითაა გადმოცემული. წიგნის ერთ-ერთი გმირი მამაა, რომელიც შვილის ცხოვრებით ძალიან დაინტერესდება, მის ახლოს გაცნობასაც ძალიან ცდილობს, ოღონდ ეს შვილი უკვე მკვდარია. დადის მამა და მისხალ-მისხალ აგროვებს ცნობებს იმაზე, რა უყვარდა, რა მოსწონდა, რას ხატავდა, კარგად ხატავდა თუ ისე რა, ბავშვებს როგორ ეწყობოდა, სამუშაოზე როგორ იქცეოდა… ოღონდ ბიჭი მკვდარია და მკვდარიც კი მოუსვენარი, იმიტომ რომ „იქიდან“ გვესაუბრება. „იქიდან“ გვაწვდის ხმას.
კიდევ ერთი არაჩვეულებრივი წიგნი, მშობლებსა და შვილებზე, უფრო სწორად კი, შვილსა და მამაზე, ბავშვობის მძებნელ და ბავშვობაში დაბრუნების მოსურნე გმირზე დაწერილი, გახლავთ „აფრიკელი“. ჟან-მარი გუსტავ ლე კლეზიოს ეს წიგნი მშვენიერი ქართულითაა ნათარგმნი. მოზარდებთან ერთად სვენებ-სვენებით და ამონარიდებით, კოლაჟივით ცალ-ცალკე მონაკვეთებად შეიძლება კითხვა.
აი, მაგალითად, ეს აბზაცი: „სოფლელი ბავშვები არასდროს იყვნენ ჩვენთან, როდესაც ტერმიტების ბუდეების დასანგრევად მივდიოდით. რა თქმა უნდა, გაუკვირდებოდათ ნგრევის ეს გაშმაგებული სურვილი, რადგან ისეთ სამყაროში ცხოვრობდნენ, სადაც ტერმიტები უეჭველი მოცემულობა იყო, სადაც ლეგენდებში მთავარ როლს თამაშობდნენ. ტერმიტების ღმერთმა შექმნა მდინარეები ქვეყნიერების დასაბამისას, და სწორედ ის ინახავს წყალს მიწის მცხოვრებთათვის. რატომ უნდა დაანგრიო მისი სახლი? ეს ძალადობა მათთვის სრულიად უსაფუძვლო და უაზრო იყო…“
ან ეს:
„გარს შემოჯარულთა შორის ერთი ბებერი ქალია… მგონი ჯერ მის ასაკს ვამჩნევ. როდესაც დედა ბრუნდება, ამ ქალზე ვუთითებ და ვეკითხები – რა სჭირს, ავადაა? მახსოვს, ეს კითხვა დედაჩემს რომ დავუსვი. ამ ქალის შიშველი სხეული ქმნიდა ნაკეცებს, ნაოჭებს, მისი კანი დაჩუტული გუდასავით იყო, ჩამოგრძელებული და დონდლო ძუძუები მუცელზე ეკიდა, დაშაშრული, უფერული, ცოტა ნაცრისფერი კანი, ეს ყველაფერი უცნაურად და ამავე დროს ნამდვილად მეჩვენა. სიბრალული კი არ ვიგრძენი, პირიქით, სიყვარული დამეუფლა და ინტერესმა მომიცვა, რასაც ყოველთვის იწვევს სინამდვილის, არსებული რეალობის დანახვა. მხოლოდ ეს კითხვა მახსოვს „ავადაა?“ და პასუხი, არა! უბრალოდ ბებერია. სულ ესაა. სიბერე უთუოდ უფრო შოკისმომგვრელია ბავშვისთვის… დედაჩემის სილის გარტყმასავით უხეში პასუხი მახსოვს…“
რამდენი რამაა ამ მომენტის მიღმა, არა? ბავშვის გაოცება, გარდაუვალთან შეჯახების ტკივილი, კითხვის ამოთქმა და „სილის გარტყმასავით პასუხი“…
უფრო პატარებთან მაშველი რგოლიც ფერადი და სახალისო უნდა იყოს.
როცა „უშბას და მეგობრებს“ ვწერდი, მთავარი მიზანიც ეს იყო – მშობლებისა და ბავშვებისთვის სალაპარაკო მიმეცა.
აი, უშბა და კიდო დამეგობრდებიან. სოფლის შუკებში კუდებს მიაქიცინებენ. ერთობიან და უცბად… ცუდი, ცუდი სიტყვები ენაზე დაასკუპდებიან. ისეთი ცუდი, ისეთი, რომ გამეორებაც არ შემიძლია. ესვრიან ბიჭები ამ ცუდ სიტყვებს ერთმანეთს და სიცილით იჭაჭებიან. რა გინდა რომ ქნა? ყველას მოგვსვლია.
მოდის დედა და ბიჭებსაც ეხმარება და იმედია, დედებსაც, რომლებიც ამას შვილებთან ერთად წაიკითხავენ.
აი, უშბა და მისი მეგობარი ჩაქვი სათამაშოს ვერ იყოფენ. არის ერთი გაწევ-გამოწევა. ჩაქვი იქით ექაჩება, უშბა აქეთ. ორივეს უნდა. ორივეს თავისი სიმართლე აქვს. როგორ დავეხმაროთ ბიჭუნებს, ისწავლონ ამ სიტუაციიდან? მოლაპარაკების დიადი ხელოვნება უნდა ვასწავლოთ. ამას აკეთებს წიგნის პერსონაჟი სწორედ.
და ამ წიგნის ერთ-ერთი მთავარი ამბავი, რომელიც ჩემი პირადი ამბავია, ბავშვობისას თავსგადამხდარი.
და იმდენად მკაფიოდ, ცოცხლად მაქვს შემონახული ის ემოციები, რომ ახლაც ზუსტად მესმის, რას გრძნობენ ბავშვები შინ თუ ბაღში დატოვებულები, როცა დედა მიდის და მათ მარტო ტოვებს.
„სულ მარტო… მარტოდმარტო.
აღარავინაა ირგვლივ.
რაც არის, თითქოს არც არის. თითქოს არც არსებობს.
ერთადერთი, რაც არსებობს, რასაც უშბა გრძნობს და ხედავს, დედას არყოფნაა.
დედა იქ არ არის. უშბა კი მთელ სამყაროში მარტო დარჩა.
და უცბად უშბას სხეულში მოზღვავდა ფიქრები და დარდი, აბობოქრდა ტკივილი და შიში.
დედა წავიდა. აღარ მოვა. რომ დაიკარგოს? ვერასდროს რომ ვეღარ მოაგნოს ამ სახლს?
და უშბამ დაიწყო ტირილი, წკავწკავი. მალევე – ყმუილი, იმიტომ რომ ტირილი არ ეყო. წკავწკავიც არ ეყო.
ყმუოდა უშბა და ასე ეგონა, დედა გაიგონებს და სადაც არ უნდა იყოს, მიატოვებს ყველაფერს და მობრუნდებაო…“ – კითხულობ ამას ბავშვთან ერთად და დედა აუცილებლად, აუცილებლად იკრავს გულში თავის პატარას. ეუბნება, არასდროს, არასდროს არ მიგატოვებ. ზოგჯერ თუ სადმე წავედი, აუცილებლად, აუცილებლად მოვალ და გულში ჩაგიკრავ, აი, როგორც უშბას დედა.
წიგნები სამარჯვებია და წიგნები საგანძურია.
ბავშვობისა და მოზარდობის ხანაში კი ეს არის შეუცვლელი მაშველი რგოლები. წიგნები გვეხმარება, ხარისხიანი დრო გავატაროთ ჩვენს შვილებთან, მოსწავლეებთან.
ვილაპარაკოთ ყველაფერზე.
ვასწავლოთ, გვენდონ.
ვასწავლოთ ამოთქვან.
დასვან კითხვები.
რთული კითხვები.
ნინო ლომიძე
