ჩვენ ვართ სპეციალური განათლების მაგისტრები – მარიამ დვალი და მაია გიგაური. შარშან, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტში, დავიცავით სამაგისტრო ნაშრომი, რომელიც ეხებოდა „მეგობართა წრის“ ინტერვენციის გავლენას სსსმ მოსწავლის კლასელებთან სოციალური ინტერაქციის განვითარებაში. ემპირიული კვლევა ემსახურებოდა ერთი კონკრეტული სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლისა და მისი თანაკლასელების სოციალური ინტერაქციის გაუმჯობესების აღწერას, „მეგობართა წრის“ ინტერვენციის მსვლელობისას. სამიზნე მოსწავლე ჩვენთვის კარგად ნაცნობი ბავშვი იყო, ვიცოდით მისი საჭიროებების, სირთულეებისა და გამოწვევების შესახებ, მოტივაციას კი ისიც აძლიერებდა, რომ გვსურდა სამაგისტრო ნაშრომზე მუშაობას, ჩვენ ხელთ არსებული მცირე რესურსების მიუხედავად, კონკრეტული შედეგი გამოეღო.
„მეგობართა წრის“ ტექნიკა თავდაპირველად კანადაში შეიქმნა. მისი მიზანი, საზოგადოებისგან იზოლირებული, სპეციალურ დაწესებულებებში მცხოვრები შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირების სოციალიზაცია იყო. მოგვიანებით, „მეგობართა წრის“ მიდგომა სკოლაში სოციალური, ქცევითი და ემოციური სირთულეების მქონე მოსწავლეებისთვის ადაპტირდა (Newton, Taylor, & Wilson 2007, 41-47). „მეგობართა წრის“ პრაქტიკის დაწყებისას ეწყობა მთელი კლასის შეკრება და იქმნება მოხალისეთა ჯგუფი ან სპეციალური ჯგუფი, ანუ „მეგობართა წრე“. ჯგუფის წევრები, შეხვედრებზე, გეგმავენ კონკრეტულ ქმედებებს და ეხმარებიან ერთმანეთს ყოველკვირეული მიზნების შესრულებაში. შეხვედრებს მონიტორინგს უწევენ და განიხილავენ ზრდასრული ფასილიტატორები. ჯგუფის წევრების მთავარი მიზანია, მხარი დაუჭირონ ბავშვს, რომელსაც პრობლემები აქვს და დაეხმარონ დასახული მიზნის მიღწევაში.
ეს არის ინტერვენცია, რომელიც მიზნად ისახავს სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე ბავშვების ან მოზარდების საზოგადოებაში სოციალიზაციას, რაც გულისხმობს თანატოლების დახმარებით ქცევის ცვლილებებს. ამ მიდგომამ, ასევე, შეიძლება დადებითად იმოქმედოს თანატოლების დამოკიდებულებასა და ქმედებებზე იმ ბავშვის მიმართ, რომელიც სირთულეებს განიცდის (Frederickson 2007,199). აღნიშნული მიდგომა განსაკუთრებით კარგად მუშაობს დაწყებით ან საშუალო კლასებში.
„მეგობართა წრის“ ეფექტურად გამოყენება შეიძლება მოსწავლის იზოლაციისა და ვიქტიმიზაციის, რთული ქცევის თავიდან აცილების ან ახალი მოსწავლისადმი მიმღებლობის გაზრდის მიზნით. „მეგობართა წრე“ გულისხმობს სოციალურ ურთიერთობებს და აქტივობებს, რომლებიც დაკავშირებულია თანატოლთა ჯგუფის მიერ სამიზნე მოსწავლის აღიარებასთან. მიუხედავად იმისა, რომ „მეგობართა წრე“ არ არის „დამეგობრების ტექნიკა“, გარდა ზემოთ ჩამოთვლილი პრობლემების მოგვარებისა, მისი მეორეული სარგებელი შეიძლება იყოს ამ წრეში ჩართული ინდივიდების დამეგობრება.
კვლევა საქართველოს ერთ-ერთ საჯარო სკოლაში განხორციელდა, მეოთხეკლასელ მამრ. სქესის მოსწავლესთან. ის მეორე კლასიდან იდენტიფიცირებული იყო, როგორც სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლე. დედასთან და მასწავლებლებთან ინტერვიუმ დაადასტურა, რომ მას უჭირდა თანატოლებსა და უფროსებთან კომუნიკაციის დაწყება, ბავშვებთან თამაში და არ იჩენდა ინიციატივას თანაკლასელებთან ურთიერთობაში.
კვლევა მიმდინარეობდა 2023 წლის მარტიდან, 3 თვის განმავლობაში. შედგა „მეგობართა წრის“ შვიდი შეხვედრა, კვირაში ერთხელ, 20-30 წუთით, მოსწავლეები იკრიბებოდნენ. ინტერვენციაში ჩართული თანაკლასელები, სამიზნე მოსწავლესთან ერთად, ასრულებდნენ სხვადასხვა აქტივობებს, თამაშობდნენ თამაშებს და მომავალ შეხვედრამდე განსახორციელებელ ქმედებებს გეგმავდნენ. თითოეული შეხვედრისას, მიღებული თანხმობის საფუძველზე, ხორციელდებოდა ვიდეოჩანაწერი, მონაცემთა ანალიზის ეტაპზე კი არსებული ინფორმაციის დამუშავება მოხდა, ქცევითი კოდების გამოყენებით. სოციალური უნარების გაზომვისას ჩამოყალიბდა სამიზნე ბავშვის 14 კოდი, რომელიც დაყოფილი იყო სამ კატეგორიად: მონაწილეობა, ინიცირება და კონფლიქტის მართვა, ხოლო სსსმ მოსწავლის თანაკლასელებისთვის გამოიყო ოთხი პოზიტიური სოციალური ინტერაქციის მაჩვენებელი, რომელიც ზომავდა ინტერაქციებს სამიზნე ბავშვთან.
საბოლოოდ, „მეგობართა წრის“ ინტერვენციამ აჩვენა თავისი ეფექტურობა სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე სამიზნე ბავშვის სოციალიზაციის ხელშეწყობაში და თანაკლასელებთან პოზიტიური ურთიერთობების დამყარებაში. კვლევის შედეგად შეიძლება დავინახოთ ისეთი მიგნებები, როგორიცაა: თამაშის სტრუქტურისა თუ მოცემულობის კავშირი სოციალურ ინტერაქციასთან; დადებითი სოციალური გამოცდილების კავშირი მოტივაციის ზრდაზე. უფრო მეტიც, კვლევამ გამოავლინა ძლიერი კავშირი სხვების მიმართ თანაგრძნობასა და აქტიურ მოსმენას შორის. ისეთი აქტივობები, რომლებიც ზრდიდა თანაგრძნობას, მაგალითად, მოთხრობის კითხვა, ხელს უწყობდა აქტიური მოსმენის მაღალ მაჩვენებელს როგორც სამიზნე ბავშვისგან, ასევე მთელი ჯგუფის მხრიდან. ეს აღმოჩენა ხაზს უსვამს თანაგრძნობის მნიშვნელობას სოციალურ ჯგუფში.
ინტერვენციამ ასევე ხელი შეუწყო სამიზნე ბავშვის მხრიდან ჩართულობისა და ინიციატივის გაზრდას. თავდაპირველად შეზღუდული ჩართულობისა და ინიციაციის გამოვლენით, სამიზნე ბავშვი თანდათან უფრო პროაქტიული გახდა, აქტიურად მონაწილეობდა დაგეგმილ აქტივობებში, გამოხატავდა ინტერესებსა და მოსაზრებებს თავდაჯერებულად. ამასთან, ამცირებდა ფიზიკურ დისტანციას ჯგუფის წევრებთან. ეს გაზრდილი ჩართულობის მაჩვენებელი მიუთითებს სოციალურ გარემოში მიკუთვნებულობისა და ნდობის მზარდ გრძნობაზე.
გარდა ამისა, კვლევამ აჩვენა ჯამურად გაუმჯობესებული კომუნიკაცია და სოციალიზაცია, ინტერვენციის პროგრესირებასთან ერთად. სამიზნე ბავშვის ჩართულობა ჯგუფურ აქტივობებში და თანაკლასელების დადებითი კომენტარები მნიშვნელოვნად გაიზარდა, რაც მიუთითებს გაზრდილ სოციალურ ინტერაქციასა და თანატოლთა ჯგუფში მიმღებლობაზე.
ინტერვენციის განხორციელებიდან უკვე თითქმის ერთი წელი გავიდა, მართალია სამაგისტრო კვლევა დასრულდა, მაგრამ სამიზნე მოსწავლესთან ისევ გვაკავშირებს, ახლა უკვე სხვა კუთხით, თანამშრომლობა და დინამიკაში დაკვირვებით შესამჩნევია რამდენად შენარჩუნდა ინტერვენციის პერიოდში მიღებული დადებითი ცვლილებები. ასევე, საგულისხმოა, რომ 2023-2024 სასწავლო წლის დასაწყისში „მეგობართა წრეში“ ჩართული მონაწილეები დადებითად მოიხსენიებდნენ წინა წლის გამოცდილებას და, საჭიროების შემთხვევაში, გამოთქვამდნენ მზაობას, ისევ გაეგრძელებინათ შეხვედრები.
„მეგობართა წრის“ ინტერვენცია გვთავაზობს პერსპექტიულ მიდგომას, ინკლუზიური გარემოს ხელშეწყობით და თანატოლების გავლენის გამოყენებით. მასწავლებლებსა და ინკლუზიური სასკოლო გარემოს შექმნაში ჩართულ პირებს შეუძლიათ შექმნან დამხმარე კავშირები, რომლებიც აძლიერებენ სპეციალური საჭიროებების მქონე მოსწავლეების სოციალურ განვითარებას და საერთო საგანმანათლებლო გამოცდილებას.
მიღებულ შედეგებზე დაყრდნობით შევქმენით ტრენინგ-მოდული „მეგობართა წრე“ — ინტერვენცია (ეს გადაწყვეტილება მას შემდეგ მივიღეთ, რაც ჩვენმა მეგობარმა და ასევე ჩვენმა კოლეგამ გვთხოვა გაგვეწია დახმარება, რათა „მეგობართა წრე“ განეხორციელებინა სკოლაში, სადაც მუშაობდა, რადგან მის ერთ-ერთ მოსწავლეს სოციალური ურთიერთობების პრობლემა ჰქონდა).
აღნიშნული მოდულის ფარგლებში, ინტერვენციაში ჩართულ სკოლებს, მასწავლებლებსა თუ დაინტერესებულ პირებს გავუზიარებთ სამაგისტრო კვლევის ფარგლებში მიღებულ გამოცდილებას „მეგობართა წრის“ ფორმირების, აქტივობების დაგეგმვისა თუ მიღებული შედეგების გაზომვის შესახებ.
