არსებობენ ჩემპიონები, რომლებიც სპორტულ სარბიელზე გაელვების შემდეგ ცხოვრების კულისებში გადაინაცვლებენ ხოლმე, თუმცა უმეტესობა პოსტსპორტულ ცხოვრებაშიც დიდ სცენაზე რჩება და აქტიურად მონაწილეობს საზოგადოების ყოველდღიურობაში. ჩვენი რუბრიკის დღევანდელი გმირიც ასეთია – ტოკიოს ოლიმპიადის ვიცე-ჩემპიონი, მსოფლიოს ორგზის და ევროპის ჩემპიონი თავისუფალ ჭიდაობაში 78 კილოგრამში, უამრავი საერთაშორისო ტურნირის გამარჯვებული და „მაზანდარანელი ვეფხვის“ მომთვინიერებელი გურამ საღარაძე. ტიტულებიდან გამომდინარე ხომ აშკარაა, რომ დიდი კვალი დატოვა ქართული (და არა მხოლოდ) სპორტის ისტორიაში. დღეს, 86 წლის ასაკშიც კი, ქართულ საზოგადოებაში და, უპირველესად, საჭიდაო სამყაროში ძველებურად რჩება ანგარიშგასაწევ ავტორიტეტად, რომლის აზრსაც ისმენენ და ითვალისწინებენ. ეგ კია, რომ ძველებურად ვეღარ აქტიურობს ვერც საზოგადოებრივ ცხოვრებაში და ვერც თამადის საპატიო ინსტიტუტს თუ ნაირნაირ სასმისებს ვეღარ ეჭიდება ძველებური შემართებით, მაგრამ ავანსცენაზე ნამდვილად რჩება.
შეიძლება ითქვას, ჭაბუკობა-სპორტსმენობიდან მოყოლებული ის თბილისის კოლორიტი იყო და ამ არაოფიციალურ ტიტულს პეწი არც დღეს დაჰკარგვია. რაჭული წარმოშობის ახალგაზრდა, ტიტულების გარდა, თბილისურ საზოგადოებას განათლებით, დახვეწილი ლექსიკით, საინტერესო საუბრით, რაინდული გარეგნობით და გამორჩეული თამადობითაც ხიბლავდა. მე თქვენ გეტყვით და სათამადოდ მასტერ-კლასებზე ჩასაწერად შორს წასვლა დასჭირდებოდა — ვერის უბნის ვაჟთა მე-8 სკოლაში (რომელიც ვერცხლის მედალზე დაამთავრა, მოგვიანებით კი პოლიტექნიკურ ინსტიტუტშიც წარჩინებული სტუდენტი იყო) მისი მასწავლებელი განთქმული თამადა, მჭევრმეტყველი და საზოგადო მოღვაწე სიმონიკა სხირტლაძე იყო. რაჭველმა რაჭველს მართლაც ბევრი რამ გადასცა და საღარაძის თამადობაც ერთგვარი რიტუალია – სასმისების ტრიალის და მჭევრმეტყველების გარდა, უკრავდა გიტარაზე და მღეროდა კიდეც.
თან, მაშინდელი თაობა მაინც სხვა იყო – სხვა პეწი, სხვა რაინდობა და სხვა ღირებულებები მოსდგამდათ. მახსოვს, ერთხელ ფალავანთა კლუბში გამართულ შეხვედრაზე გურამ საღარაძე, რომან რურუასთან ერთად, როგორ წყრებოდა ზუსტად იმ ძველი ურთიერთობების დაკარგვაზე, რომ ახალგაზრდებმა აღარ იციან უფროსების პატივისცემა და აღარ აქვთ უფროსთა რიდი. „ჩემს დროს, გივი კარტოზია რომ შხაპს იღებდა, მორიდებისგან შიგნით ვერ შევდიოდით ვერავინ, ახლა კი პატარა ბავშვი ისე გაგწევს განზე და გვერდით ჩაგივლის, ბოდიშსაც არ მოგიხდის“ – ჯავრობდა მაშინ რურუა.
გურამ საღარაძე თბილისში დაიბადა, თუმცა მისი ოჯახი წარმოშობით რაჭიდან იყო, ამბროლაურის რაიონის პატარა ონიდან. მისი ოჯახის წევრები მოჭიდავეები იყვნენ: მამას, რევაზ საღარაძეს თავისსა თუ ახლო სოფლებში კარგი მოჭიდავის სახელი ჰქონდა გავარდნილი, ბიძა – იორამ საღარაძე კი ერთხანს ყოფილი საბჭოთა კავშირის ნაკრების წევრიც კი იყო. თუმცა, როცა 15 წლისამ, ორგანიზმის გასაკაჟებლად, სპორტზე სიარული გადაწყვიტა, ჭიდაობის ნაცვლად, ტანვარჯიშის სექციას მიაშურა. სიმართლე გითხრათ, პირადად მე ვერ წარმომიდგენია ორძელზე, დვირზე, რგოლებზე თუ სხვა სატანვარჯიშო იარაღებზე შეჭიდული გურამ საღარაძე (თუმცა ვინ იცის, ეგებ, იქ ოლიმპიური ჩემპიონიც გამხდარიყო), მაგრამ როცა ერთწლიანი ვარჯიშის შემდეგ ბიძას თხოვნაზე უარი ვერ უთხრა და საჭიდაო დარბაზში გაჰყვა სავარჯიშოდ, ეს ნამდვილად წარმატებული ნაბიჯი აღმოჩნდა – რამდენიმე წელიწადში ხომ თბილისის სპორტის სასახლეში თვით „მაზანდარანელი ვეფხვი“, ირანელი იმომალი ჰაბიბი „მოათვინიერა“, რასაც მერე მარგალიტის მძივებივით მიჰყვა წარმატებები, რომელსაც, საბოლოოოდ, მხოლოდ ერთი, თუმცა კი უმთავრესი ტიტული დააკლდა – ოლიმპიური ჩემპიონის წოდება. არადა, ოლიმპიადის ვიცე-ჩემპიონი კი გახდა.
უკვე ვთქვით, რომ საღარაძე მსოფლიოს ორგზის ჩემპიონია, თუმცა არ გვითქვამს, რომ ის კიდევ ორჯერ გავიდა მსოფლიოს ფინალში. მან ეს 1963-1967 წლებში შეძლო, 1964 წელს კი ტოკიოს ოლიმპიადის ვერცხლი მოიპოვა, ანუ ამ მონაკვეთში ის 4-ჯერ გავიდა მსოფლიოს ჩემპიონატის ფინალში და თან მეორე უმნიშვნელოვანეს ტურნირზეც ფინალში გავიდა! რომ არა გამორჩეული ნიჭი და უნარები, ჩვეულებრივი მოკვდავი ამას ვერ შეძლებდა. ჯერ მხოლოდ საბჭოთა ნაკრებში ადგილის დამკვიდრება იყო ერთი სპორტული გმირობა და მხოლოდ ეს უდრიდა მსოფლიოს ჩემპიონობას, რაც საღარაძემ ზედიზედ 4-ჯერ შეძლო! აქ ისიც ვთქვათ, რომ მან ამ რანგის საერთაშორისო ტიტულები ორი დიდი ვარსკვლავის – ზემოხსენებულ ირანელ ჰაბიბთან და თურქ ისმაილ ოგანთან კონკურენციაში მოიპოვა.
საღარაძე მსოფლიოს ჩემპიონი, პირველად, 1963 წელს გახდა სოფიაში, თუმცა მისი სპორტული ვარსკვლავი 1962 წელს ამობრწყინდა, როცა თბილისის საერთაშორისო ტურნირზე ირანელი ჰაბიბი დაამარცხა. მაშინ ახალგაზრდა და დამწყებ ფალავან საღარაძეს, სპეციალისტთა ვიწრო წრის გარდა, არავინ იცნობდა, ქომაგებისთვისაც კი უცხო იყო მისი სახელი, ხოლო ჰაბიბი საყოველთაო ლეგენდა იყო. 1959 წელს სწორედ მან ჩამოართვა მსოფლიოს ჩემპიონის ტიტული „ჭიდაობის პროფესორად“ წოდებულ ვახტანგ ბალავაძეს. იმ ტურნირზეც, 1962 წელს, ბალავაძეს უნდა ეჭიდავა, თუმცა შეუძლოდ გახდა და, მის ნაცვლად, საღარაძე დააყენეს. ამას ისიც დაემატა, რომ თბილისში ჩამოსვლამდე ირანელმა ტრიუმფით მოიარა მოსკოვი და მინსკი, სადაც ზედიზედ გააკრა ხალიჩას მასპინძელთა ცნობილი ფალავნები – ალიმბეკ ბესტაევი, მიხაილ ბეკმურზოვი, გარსევან ნებიერიძე, მინსკელი გორბატენკო… იმხანად მის წონაში საკავშირო ნაკრების ლიდერი ბეკმურზოვი იყო, საღარაძეს კი ახალი ასპარეზი მიეცა, რაც შესანიშნავად გამოიყენა.
მაყურებელმა ის კი იცოდა, ჰაბიბი რომ იჭიდავებდა, თუმცა ვის დაუყენებდნენ მწვრთნელები, ეს არ იცოდნენ… და როცა დარბაზში საღარაძის გვარი გამოაცხადეს, ტრიბუნებს უკმაყოფილო გუგუნმა გადაუარა. როგორც მოგვიანებით საღარაძე იგონებდა, ამან ერთგვარი სტიმულიც კი მისცა და შეხვედრის დაწყებისთანავე ისეთი მოტივაციით ეკვეთა ლეგენდარულ ირანელს, მყისვე 2 ქულა აართვა, ეს კიდევ არაფერი – კიდევ 2 ქულა აართვა და შემდეგ სამჯერაც გადაიყვანა ჩოქბჯენში. მართალია, შეხვედრის ბოლოს საღარაძე დაიღალა და მეტოქემ ანგარიში თანდათან შეამცირა, თუმცა საბოლოო გამარჯვება მაინც მას დარჩა. ჰაბიბთან ერთი შეხვედრა ჩემთვის მთელი სკოლა იყოო, იტყვის მოგვიანებით საღარაძე და იმასაც გაიხსენებს, რომ იმ შეხვედრის ბოლოს ისე იყო დაღლილი, გონგის ხმა არც გაუგია და შეხვედრის დასრულებას მხოლოდ დარბაზის რეაქციით მიხვდა. უნდა ითქვას, რომ ჰაბიბმაც ღირსეულად მიიღო ის მარცხი და შემდეგ მეგობრობდა კიდეც ახალგაზრდა ქართველ კონკურენტთან.
სამაგიეროდ, იმ პაექრობის შემდეგ უკვე ყველამ დაიმახსოვრა მისი გვარი და მაყურებლის სიყვარულიც მოიხვეჭა. ამასთან, საკავშირო ნაკრების მწვრთნელებმაც მეტი ყურადღება დაუთმეს და თანდათან უფრო ფართოდ გაუხსნეს მთავარი გუნდის კარი. შედეგმაც არ დააყოვნა და მომდევნო, 1963 წელს, სოფიაში მსოფლიოს ჩემპიონიც გახდა. სწორედ იქ გადაიკვეთა პირველად მისი და ოგანის გზები – ფალავნის, რომელმაც ერთგვარად საკრალური როლიც კი შეასრულა მის კარიერაში, თუმცა ის პირველი დაპირისპირება ქართველის გამარჯვებით დასრულდა. არადა, თურქი იმ დროს უკვე იყო ოლიმპიადისა და მსოფლიოს ვიცე-ჩემპიონი, ჩვევად კი ტანზე ზეთის თხელფენაწასმული გადიოდა, რაც მეტოქეს ხელის მოკიდების საშუალებას არ აძლევდა. მართალია, მსაჯები ტანის შემშრალებას სთხოვდნენ და ეს იმ შეხვედრაშიც რამდენჯერმე გააკეთებინეს, მაგრამ არც ერთხელ არ გააფრთხილეს, როცა ორთაბრძოლას აშკარად გაურბოდა. თურქმა კარგად იცოდა, რასაც აკეთებდა – შეხვედრის ფრედ დასრულებით ჩემპიონი ხდებოდა, თუმცა საღარაძემ გეგმები ჩაუშალა: ყველა მეტოქეს პირწმინდად მოუგო და ჩემპიონი გახდა, თავად კი ბულგარელ პეტკო დერმენჯიევთანაც წააგო და მესამე დარჩა, ვერცხლი ბულგარელს ერგო. სამაგიეროდ, ეს გაკვეთილი ოგანმა კარგად გამოიყენა ტოკიოს ოლიმპიადაზე და იმის მიუხედავად, რომ ჭიდაობით ვერც იქ მოუგო ქართველს, ეშმაკობით აჯობა.
ტოკიოში, ოგანთან შეხვედრამდე, საღარაძე ინდოელ მათხო სინგჰს დაუპირისპირდა, 30:0 მოუგო, თუმცა სასურველ შედეგს მაინც ვერ მიაღწია – მასთან წმინდა მოგება სჭირდებოდა, რაც ტურნირზე ქულების დაჯამებისას გადამწყვეტ უპირატესობას მისცემდა. არადა, ერთ მომენტში ხიდზეც შეაყენა ინდოელი და ბეჭებითაც შეახო ხალიჩას, მსაჯმა ტუშეც დააფიქსირა და საღარაძეს ხელიც დაჰკრა ბეჭზე, ადექიო. ისიც წამოდგა, მაგრამ გვერდითა მსაჯი არ დაეთანხმა ლეიბის არბიტრს და ქართველს ქულებით გამარჯვება ჩაუწერეს. მაშინდელი წესებით, ოგანთან შეხვედრამდე ისეთი ვითარება შეიქმნა, რომ საღარაძეს მხოლოდ მოგება სჭირდებოდა, თორემ ფრეზე მეტოქესაც რჩებოდა შანსი. მით უფრო, ინდოელთან ქართველის შეხვედრისას თურქი თურმე საუნაში აქტიურად იკლებდა წონაში. ოგანთან შეხვედრაც დაახლოებით იმ სცენარით წარიმართა, როგორითაც – შერკინება სოფიაში: მეტოქე ისევ გაურბოდა ბრძოლას და პაექრობა ყაიმისკენ მიჰყავდა, მსაჯები კი ისევ არ აფრთხილებდნენ. ორთაბრძოლა მართლაც ფრედ დასრულდა და რადგან ქულები თუ სხვა მაჩვენებლები თანაბარი იყო, საქმე პირად წონაზე მიდგა, აქ კი თურქი ქართველზე 400 გრამით მსუბუქი აღმოჩნდა და ოქროც მას დარჩა, ვერცხლი – საღარაძეს, ბრინჯაოს კი ირანელი მოჰამად ალი სანატკარანი დაეუფლა. როგორი საქმეა, კაცმა სხვაზე უკეთ იჭიდავა, შეხვედრა არ წაუგია და ოქროს მედალი რაღაც გრამების გამო დაკარგა!
საღარაძეს კიდევ ჰქონდა შანსი ოლიმპიადაზე, მაგრამ 1968 წლის მეხიკოს თამაშების წინ, უკვე ასაკშეპარულმა, წონა შეიცვალა – 82 კილოგრამში გადავიდა და ოლიმპიადის საგზური ვერ მოიპოვა. იქამდე კი მისთვის გამორჩეული აღმოჩნდა 1965 წლის სეზონიც, როცა მანჩესტერში ზედიზედ მეორედ გახდა მსოფლიოს ჩემპიონი, პარალელურად კი ევროპის ჩემპიონის ტიტულიც ებოძა. თუმცა მექსიკის ოლიმპიადაზე ვერმოხვედრის შემდეგ ლეიბზე დიდხანს არ დარჩენილა და დიდი სპორტიდან წავიდა. მოგვიანებით თვითონაც თქვა, რომ ცოტა ადრე დაანება თავი ჭიდაობას, რადგან 2-3 წელიწადი კიდევ შეეძლო მაღალ დონეზე ასპარეზობა, მაგრამ ვინაიდან 1968 წელს ევროპის ჩემპიონატზე მესამე პრიზიორი გახდა, წასვლა გადაწყვიტა, რადგან მსოფლიოს ორგზის ჩემპიონისთვის პრიზიორობა აღარ იყო საკმარისი, მოტივაცია დააკლდა. თან, ისიც დასძინა, როცა ნიჭიერ ახალგაზრდა თაობას ხედავ, გზაზე არ უნდა გადაეღობოო.
თუმცა საღარაძე ჭიდაობიდან არ წასულა – სპორტსმენობიდან მწვრთნელის რანგში გადაინაცვლა და იქაც არანაკლები წარმატებები მოიპოვა: 2 წელზე ცოტა მეტი იმუშავა საქართველოს ნაკრების მთავარ მწვრთნელად, სადაც ბევრი ნიჭიერი ახალგაზრდა აღმოაჩინა და დააყენა დიდი სპორტის გზაზე, მათგან ერთი გამორჩეულია მისი პირადი შეგირდი — ოლიმპიური, მსოფლიოსა და ევროპის მრავალგზის ჩემპიონი დავით გობეჯიშვილი. თუმცა კიდევ ვიმეორებთ, ბევრ ნიჭიერ ახალგაზრდას დაეხმარა დიდ სპორტში გზის გაკვლევაში. სწორედ მის დროს გამოჩნდნენ ლერი ხაბელოვი, გოგი მაკასარაშვილი და ბევრი სხვა…
ბოლო წლებში საღარაძე აქტიურად იყო ჩართული საქართველოს ჭიდაობის ფედერაციის საქმიანობაში, სადაც პერიოდულად შედიოდა აღმასკომში, ხელმძღვანელობდა ვეტერანთა კომიტეტს, იყო მრჩეველი, კონსულტანტი და თეორიულ-პრაქტიკული რჩევებით ეხმარებოდა ნაკრების ბევრ ლიდერს. ფედერაციის გარეთ სპორტკლუბ „დინამოს“ და ვეტერან მოჭიდავეთა კავშირის თავმჯდომარე იყო, არის რამდენიმე წიგნის ავტორი… როგორც გითხარით, ის დღესაც აქტიურად მონაწილეობს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში და თუმც კი ასაკმა თავისი კვალი რამდენადმე მაინც დაატყო, ბედნიერი მეუღლე, მამა, ბაბუა, მეგობარი, ვეტერანი ათლეტი მაინც თამადობს, მღერის, უკრავს, თავის თავსაც ახარებს და სხვასაც სიხარულს ანიჭებს. კოლორიტი კვლავაც კოლორიტად რჩება!
