კი­დევ ერ­თხელ იგი­სა და ალუ­და ქე­თე­ლა­უ­რის შე­და­რე­ბი­სათ­ვის

ნი­ნი მა­მუ­ლა­ძე 

თი­კა ხოზ­რე­ვა­ნი­ძე

სსიპ დი­მიტ­რი ხოზ­რე­ვა­ნი­ძის სა­ხე­ლო­ბის ხუ­ლოს მუ­ნი­ცი­პა­ლი­ტე­ტის სო­ფელ კვა­ტი­ის სა­ჯა­რო სკო­ლის მე-12 კლა­სის მოს­წავ­ლე­ე­ბი

ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლი: სოს­ლან სურ­მა­ნი­ძე,  ფი­ლო­ლო­გი­ის მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა დოქ­ტო­რი

სა­ზო­გა­დო­ე­ბას, თა­ვი­სი არ­სე­ბო­ბის ყვე­ლა ეტაპ­ზე, ჰქონ­და გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი­სა და გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლო­ბის, სტე­რე­ო­ტი­პე­ბის ში­ში, არა აქვს მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა ეს გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლო­ბა რა ფორ­მით იქ­ნე­ბო­და გა­მო­ხა­ტუ­ლი. ჩვე­უ­ლი, თუნ­დაც მავ­ნე, მაგ­რამ ტრა­დი­ცი­ის სა­ხე­ლით მო­ნათ­ლუ­ლი, გზი­დან გა­დახ­ვე­ვა შიშს იწ­ვევს. ეს სა­კითხი მე­ტად აქ­ტუ­ა­ლუ­რი და ღრმაა ჩვენს დრო­შიც. ამ სიღ­რ­მე­ებ­ში შეს­ვ­ლა გო­ნივ­რუ­ლი მსჯე­ლო­ბი­თაა შე­საძ­ლე­ბე­ლი, თუმ­ცა, ამ ეტაპ­ზე, ჩვე­ნი ინ­ტე­რე­სის სფე­როს ორი დი­დი ნა­წარ­მო­ე­ბის – „იგი­სა“ და „ალუ­და ქე­თე­ლა­უ­რის“ – პა­რა­ლე­ლე­ბი წარ­მო­ად­გენს.

„მე, რო­გორც ზედ­მი­წევ­ნით არა­თა­ვის­თა­ვად ადა­მი­ანს, მუდ­მი­ვად გა­მაჩ­ნია უსაზღ­ვ­რო მოთხოვ­ნი­ლე­ბა, ყო­ველ­მ­ხ­რივ თა­ვი­სუ­ფა­ლი და და­მო­უ­კი­დე­ბე­ლი ვი­ყო“ – ფრანც კაფ­კას აღ­ნიშ­ნუ­ლი ფრა­ზა შე­იძ­ლე­ბა პა­რაგ­რა­ფად წა­ვუმ­ძღ­ვა­როთ აღ­ნიშ­ნუ­ლი ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბის იდე­ას.

იგი და ალუ­და ქე­თე­ლა­უ­რი – ზო­გად­სა­კა­ცობ­რიო მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბის იდე­ის­თ­ვის მებ­რ­ძო­ლი პერ­სო­ნა­ჟე­ბი არი­ან. ორი­ვე თა­ვი­სუფ­ლე­ბის­თ­ვის იბ­რ­ძ­ვის, სხვე­ბის აგე­ბუ­ლი კედ­ლე­ბის მსხვრე­ვი­სა და სა­კუ­თა­რი „სხვა­ზე და­მო­კი­დე­ბუ­ლი სხე­უ­ლის“ მტვრე­ვი­სათ­ვის.

აზ­როვ­ნე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბის გარ­კ­ვე­ულ ეტაპ­ზე იგი და ალუ­და ქე­თე­ლა­უ­რი აღ­მო­ა­ჩე­ნენ სხვა სამ­ყა­როს – მორ­ჩი­ლე­ბის­გან თა­ვი­სუ­ფალ­სა და ბედ­ნი­ე­რი მო­მავ­ლის მო­მას­წა­ვე­ბელს.

რო­დის და­იწყო აზ­როვ­ნე­ბის ევო­ლუ­ცი­ის პრო­ცე­სი იგი­ში? ამ კითხ­ვა­ზე თა­ვად ავ­ტო­რი ასე გვპა­სუ­ხობს: „იგი ყვე­ლა­ფერ­შია და ყვე­ლა­ფე­რი იგი­შია“. გა­მო­დის რომ სამ­ყა­როს შეც­ნო­ბის პრო­ცე­სი ჩა­ნა­სახ­ში­ვე იგუ­ლის­ხ­მე­ბო­და იგი­ში. იგი იწყებს თუ არა სამ­ყა­როს შეც­ნო­ბას ხე­ლოვ­ნე­ბი­სა და სიყ­ვა­რუ­ლის სა­ხით, მა­შინ­ვე იწყე­ბა სუ­ლი­სა და ხორ­ცის, ტკი­ვი­ლი­სა და წუ­ხი­ლის ბრძო­ლა.

რა იწ­ვევს ალუ­დას ფე­რის­ც­ვა­ლე­ბას? მძაფ­რ­სი­უ­ჟე­ტი­ა­ნი ბრძო­ლის ბო­ლოს მუ­ცა­ლი ალუ­დას იარაღს გა­დას­ცემს, იმის ში­შით, რომ სხვა უღირ­სის მკლავს აარი­დოს. ამით მუ­ცა­ლი ალუ­დას ვაჟ­კა­ცო­ბას უს­ვამს ხაზს, შემ­წყ­ნა­რებ­ლო­ბას იჩენს მის მი­მართ. აქ­ვე მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია, არც ალუ­დას დავ­ლა­თი­ა­ნო­ბა დაგ­ვა­ვიწყ­დეს, რად­გან რო­გორც კარგ მთქმელს სჭირ­დე­ბა კარ­გი გამ­გო­ნე, სწო­რედ ისე სჭირ­დე­ბა კარგ ნა­მოქ­მე­დარს სწო­რი აღ­ქ­მი­სა და შე­ფა­სე­ბის უნა­რი, რო­მე­ლიც ასე უხ­ვად მო­უ­მად­ლე­ბია უფალს ალუ­და­სათ­ვის.

მარ­თა­ლია, აზ­როვ­ნე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბა დაწყე­ბუ­ლია, თუმ­ცა რო­გორც ერ­თის (იგი გა­მოქ­ვა­ბულ­ში ცხოვ­რობს), ისე მე­ო­რის ად­გილ­სამ­ყო­ფელს ქვა, კლდე აკ­რავს, რო­მე­ლიც შეძ­ლე­ბის­დაგ­ვა­რად ეღო­ბე­ბა ყო­ველ­გ­ვა­რი სი­ახ­ლის შეღ­წე­ვას:

„შა­ტილს ჯერ არ ჩას­წ­დო­მია

შუ­ქი შუ­ადღის მზი­საო,

არ ჩა­უშ­ვე­ბენ ჩამ­ს­ვ­ლელ­სა,

ცა ახუ­რია კლდი­საო“.

ამი­ტომ აქ არაფ­რით არ შე­იძ­ლე­ბა არ და­ე­მორ­ჩი­ლო სა­ზო­გა­დო­ებ­რივ წეს­რიგს, არ შე­იძ­ლე­ბა გა­ი­შა­ლო წელ­ში, იფიქ­რო და იმოქ­მე­დო გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლად, ვი­ნა­ი­დან გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი ქმე­დე­ბის ბო­ლო ყვე­ლას­თ­ვის ერ­თ­ნა­ი­რია: გა­რიყ­ვა, გან­რი­დე­ბა თე­მი­დან, ტო­მი­დან ან, უარეს შემ­თხ­ვე­ვა­ში, ბო­ლო „დი­დი და­ძი­ნე­ბის ქა­რა­ფია“. ეს ორი ნა­წარ­მო­ე­ბი იმ მხრი­ვაც ავ­სებს ერ­თ­მა­ნეთს, რომ ტო­მი­დან, თე­მი­დან გა­რიცხ­ვის წე­სი იგი­ში და­საწყის­ში­ვეა ნაჩ­ვე­ნე­ბი, ხო­ლო ალუ­და ქე­თე­ლა­ურ­ში ბო­ლოს, თუმ­ცა, ორი­ვე შემ­თხ­ვე­ვა­ში, მი­სი რო­მე­ლი­მე წევ­რის გარ­კ­ვე­უ­ლი ქმე­დე­ბის შე­დე­გია.

იგი­ში შე­და­რე­ბით დე­ტა­ლუ­რა­დაა აღ­წე­რი­ლი ში­ნა­გა­ნი წი­ნა­აღ­მ­დე­გო­ბის პრო­ცე­სი, რო­მე­ლიც შე­საძ­ლოა და ალ­ბათ გა­ი­ა­რა ალუ­და ქე­თე­ლა­ურ­მაც. ბუ­ნებ­რი­ვია, ის „მკლა­ვის არ მოჭ­რის პრო­ცეს­ში­ვე გა­ი­სიგ­რ­ძე­გა­ნებ­და მო­სა­ლოდ­ნელ შე­დე­გებს, თუმ­ცა ამა­ზე პო­ე­მა არა­ფერს გვე­უბ­ნე­ბა. სა­მა­გი­ე­როდ იგი ჯი­უ­ტად ებ­რ­ძ­ვის ტკი­ვილს და ბო­ლოს ამარ­ცხებს კი­დეც:

ტკი­ვი­ლი და­ა­მარ­ცხა და ისე­თი გახ­და, რო­გო­რიც არი­ან სხვე­ბი. დად­გა დღე, რო­ცა სა­ნა­დი­როდ მი­მა­ვა­ლი იგი სხვე­ბი­სა­გან აღა­რაფ­რით გა­მო­ირ­ჩე­ო­და. მოხ­რი­ლი იყო, ხე­ლე­ბი კო­ჭე­ბამ­დე დას­თ­რევ­და, შუბ­ლი მი­წის­თ­ვის მი­ეშ­ვი­რა. მარ­თა­ლია, ზურ­გ­ში ჯერ კი­დევ კბენ­და ტკი­ვი­ლი, მაგ­რამ ეს პა­ტა­რა ტკი­ვი­ლი იყო, ტკი­ვი­ლის შვი­ლი, რო­მელ­საც არც სი­ა­ვე ჰქონ­და, არც ძა­ლა და არც ბას­რი კბი­ლე­ბი“. გარ­კ­ვე­ულ ხანს იგიმ თით­ქოს შვე­ბაც იგ­რ­ძ­ნო და საფ­რ­თხეც აიცი­ლა თა­ვი­დან.

რა ხდე­ბა მა­შინ, თუ­კი „აქა დგა­ხარ და სხვაგ­ვა­რად არ ძალ­გიძს?“ პირ­ვე­ლი და მთა­ვა­რი ბა­რი­ე­რი შე­ჯა­ხე­ბაა ბე­ლად­თან, ხე­ვის­ბერ­თან. ორი­ვე ნა­წარ­მო­ებ­ში სა­ინ­ტე­რე­სო­დაა წარ­მო­ჩე­ნი­ლი პერ­სო­ნა­ჟი-ბე­ლა­დის სა­ხე.

ბე­ლა­დი იგის ში­შის თვა­ლით უყუ­რებს, რად­გან იგი მის­თ­ვის წყევ­ლა­სა­ვი­თაა: თუ იგი წა­ვა სა­ნა­დი­როდ, მა­შინ მო­ნა­დი­რე­ე­ბი შიმ­შილს მო­ი­ნა­დი­რე­ბენ, ამი­ტომ პირ­ვე­ლი ჩა­რე­ვა, რა­საც ბე­ლა­დი მო­ი­მოქ­მე­დებს, არის ის, რომ იგის არ წა­იყ­ვანს სა­ნა­დი­როდ:

„ბე­ლად­მა ქვე­მო­დან ამო­ხე­და იგის, მე­რე ისევ მი­წას და­აშ­ტერ­და. ყვე­ლა­ნი დუმ­დ­ნენ. ბე­ლა­დი იდ­გა, მი­წას მის­ჩე­რე­ბო­და და ისე­თი სა­ხე ჰქონ­და, კა­ცი რომ დიდ ქვას და­ე­ჭი­დოს და ვერ ას­წი­ოს… ბე­ლადს ხორ­ცი, ნა­დავ­ლი­ცა და თა­ვი­სი წი­ლიც, ისევ ისე გულ­ში ჰქონ­და ჩაკ­რუ­ლი, პი­რი გა­ე­ღო და ქვე­მო­დან ამოს­ც­ქე­რო­და იგის. გა­ფარ­თო­ე­ბულ თვა­ლებ­ში გაკ­ვირ­ვე­ბა ედ­გა და იგის მო­ეჩ­ვე­ნა, რომ ამ გაკ­ვირ­ვე­ბა­ში თეთ­რი ში­შიც ერია“.

ასე­თი­ვე დი­დი და მყა­რი ქვა იყო ბერ­დი­ას­თ­ვის ალუ­და ქე­თე­ლა­უ­რიც:

„ფე­რი ედე­ბა ბერ­დი­ას,

ფე­რი სხვა-რი­გის ში­ში­სა“.

იგი­სა და ალუ­და ქე­თე­ლა­ურს არ­ჩე­ვა­ნის გა­კე­თე­ბა უწევთ: ან უნ­და შე­ე­ბან ან უნ­და გა­ე­ცა­ლონ, და­უთ­მონ და და­ე­მორ­ჩი­ლონ ბე­ლადს. ორი­ვე ბრძო­ლის გზას ირ­ჩევს.

ქვე­ტექ­ს­ტუ­რი პა­რა­ლე­ლის გავ­ლე­ბა შე­იძ­ლე­ბა მინ­დი­ა­სა და ზუს შო­რი­საც. ზუ ჩუ­მად აკ­ვირ­დე­ბა იგის ქმე­დე­ბებს, მარ­თა­ლია, ზუს სათ­ქ­მელს გაცხა­დე­ბუ­ლად ამ­ბობს ნი: იგი ისე­თი არ არის, რო­გო­რიც სხვე­ბი არი­ან, მაგ­რამ ნა­წარ­მო­ე­ბის ბო­ლოს ის გვევ­ლი­ნე­ბა, რო­გორც ,,იგი­ში დარ­ჩე­ნი­ლი იგი. ზუს­გან გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბით, მინ­დია პირ­და­პირ მი­უ­თი­თებს მთა­ვა­რი პერ­სო­ნა­ჟის გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლო­ბა­ზე:

„ად­ვილ ვერ იც­ნობთ ვაჟ­კაც­სა

მის ვაჟ­კა­ცუ­რის რჯუ­ლი­თა!

ერ­თურთს ნუ და­ა­ჩაგ­ვ­რი­ნებთ,

გუ­ლი-დ გო­ნე­ბა ძმა­ნია.

მარ­თა­ლი არი ალუ­და,

თავს არ და­მექ­ც­ნენ ცა­ნია!“

ალუ­დას სახლ-კა­რის და­სარ­ბე­ვად გა­მარ­თუ­ლი ხევ­სუ­რე­ბის და­ნახ­ვა­ზე მინ­დი­ას „მა­უწყ­ლი­ან­დის თვა­ლე­ბი“. ცრემ­ლი ლი­ტე­რა­ტუ­რა­ში გა­ი­გე­ბა რო­გორც მო­ნა­ნი­ე­ბის, წარ­სულ­ში ჩა­დე­ნი­ლი ცოდ­ვის გა­აზ­რე­ბის სიმ­ბო­ლო. აქე­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, შე­საძ­ლოა ვი­ვა­რა­უ­დოთ, რომ ეს პრო­ცე­სი მინ­დი­ას კა­თარ­ზი­სის მა­ნიშ­ნე­ბე­ლია, რომ მო­მა­ვალ­ში ის და­ად­გე­ბა ალუ­დას გზას.

ნა­წარ­მო­ე­ბებ­ში არა­ნაკ­ლებ ეხ­მი­ა­ნე­ბა ერ­თ­მა­ნეთს კულ­მი­ნა­ცი­უ­რი ეპი­ზო­დე­ბი. მას შემ­დეგ, რაც იგის თა­ვი­სი წი­ლი ხორ­ცის მი­ღე­ბა­ზე უარს ეტყ­ვი­ან, იგი იწყებს უფ­ლე­ბე­ბის­თ­ვის ბრძო­ლას, მას აქვს თა­ვის მარ­თ­ლე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბაც: ის იმი­ტომ არ წა­ვი­და სა­ნა­დი­როდ, რომ ბე­ლად­მა არ წა­იყ­ვა­ნა. ალუ­და ქე­თე­ლა­უ­რიც მას შემ­დეგ და­ა­გო­რებს შე­სა­წი­რის თავს, რაც ხე­ვის­ბე­რი ეტყ­ვის დამ­წყა­ლო­ბე­ბა­ზე უარს.

რო­გორც თა­ვი­დან­ვე იყო მო­სა­ლოდ­ნე­ლი, ორი­ვე შემ­თხ­ვე­ვა­ში, სას­ჯე­ლი თე­მი­დან, ტო­მი­დან მოკ­ვე­თაა: ბე­ლად­მა კე­ტი მაღ­ლა შე­მარ­თა და, სი­ჩუ­მე რომ ჩა­მო­ვარ­და, თქვა:

„- რო­ცა ცა დღის თვალს გა­ა­ხელს და ქვეყ­ნი­ე­რე­ბას სიბ­ნე­ლეს გა­და­აც­ლის, იგი ავა მა­ღალ ქა­რაფ­ზე და დი­დი და­ძი­ნე­ბის ხა­ხა­ში ჩა­ეშ­ვე­ბა“.

ხევ­სუ­რეთ­ში მიმ­ღებ­ლო­ბის დე­ფი­ცი­ტი გა­მო­ავ­ლი­ნა თემ­მაც, რო­ცა ასე­თი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა მი­ი­ღო:

„და­ჯარ­დით, ხევ­სურთ შვი­ლე­ბო,

ყვე­ლა­ნი – დიდ­ნი, მცი­რე­ნი, –

სა­მარ­თა­ლი ვქნათ, ვუმ­ტ­ვ­რი­ოთ

ალუ­დას სახ­ლის დი­რე­ნი;

ნუ და­ი­ნა­ნებთ, ექ­მ­ნე­ნით

ცოლ-შვი­ლის ამა­ტი­რე­ნი.

მოკ­ვე­თილ იყოს, სხვა ქვეყ­ნის

ცა-ღრუბ­ლის შა­ნამ­ზი­რე­ბი.“

სა­ინ­ტე­რე­სოა, რო­გო­რაა და­ხა­ტუ­ლი უკ­ვე მოკ­ვე­თი­ლი ალუ­და­სა და იგის სა­ხე­ე­ბი: ალუ­და ბო­ლომ­დე ინა­ხავს ვაჟ­კა­ცის სა­ხეს, არ ავ­ლენს წყე­ნი­სა და ჯავ­რის მის­ხ­ლი­სო­დე­ნა მარ­ც­ვალს. პი­რი­ქით, მას­თან ერ­თად მი­მა­ვალ დე­და­სა და ცოლს საყ­ვე­დუ­რობს წუ­წუნ­სა და ჩი­ვილს:

„- დი­აც­ნო, ნუ ხართ ყბე­და­და,

მო­დით, მამ­ყე­ვით, ვი­დი­ნოთ,

ღმერთმ ეს გვარ­გუ­ნა ბე­და­და,

ჯვარს არ აწყი­ნოთ, თემს ნუ სწყევთ,

ნუ გა­დიქ­ცე­ვით ცე­ტა­და!“

ნე­ლა და თა­ვა­წე­უ­ლი მი­ა­ბი­ჯებს იგიც. ქა­რა­ფის წვერ­ზე დი­დი სი­ნათ­ლე იყო. მხო­ლოდ ერ­თხელ, რა­ღაც ძა­ლამ უც­ბად მო­აბ­რუ­ნა იგი. სა­ნამ თვა­ლე­ბი მიხ­ვ­დე­ბოდ­ნენ, რა და­ი­ნა­ხეს, სიტყ­ვებ­მა უხ­მოდ თქვეს: „იგიმ იცის რა დარ­ჩე­ბა მის­გან!“

ეს რა­ღაც იყო ზუ. მო­მა­ვალ­ში იგი ზუს­თ­ვის ხი­დი იქ­ნე­ბო­და და გზის სიძ­ნე­ლეს გა­უ­ად­ვი­ლებ­და. იგი ხვდე­ბა იმა­საც, რომ ყვე­ლა, ვინც დი­დი და­ძი­ნე­ბის ქა­რაფს გა­და­ა­ბი­ჯებს, ერ­თ­ნა­ი­რი და­ძი­ნე­ბით არ იძი­ნებს, რომ ვი­ღაც წვი­მა­ში და­ტო­ვე­ბუ­ლი კვა­ლი­ვით ტო­ვებს ნაკ­ვა­ლევს გა­დაშ­ვე­ბამ­დე.

მხო­ლოდ ერ­თხელ მო­უნ­და მოტ­რი­ა­ლე­ბა ალუ­და­საც:

„მშვი­დო­ბით, სა­ჯიხ­ვე­ე­ბო,

გა­მა­ხა­რელ­ნო თვა­ლი­სა!

მშვი­დო­ბით, ჩე­მო სახ-კა­რო,

გულ­ში ამ­შ­ლე­ლო ბრა­ლი­სა!

მშვი­დო­ბით, ჩვე­ნო ბა­ტო­ნო,

ყმა­თად მიმ­ცე­მო ძა­ლი­სა!“

ალუ­და უკუ­ნის გან­მა­ნათ­ლე­ბე­ლი სხი­ვია.

გზავ­ნი­ლე­ბი, რომ­ლე­ბიც ტექ­ს­ტი­დან მომ­დი­ნა­რე­ობს რე­ლი­გი­ურ-ჰუ­მა­ნურ-ფი­ლო­სო­ფი­უ­რია:

♦ არა კაც კლა;

♦ ურ­თი­ერ­თ­და­უნ­დობ­ლო­ბა უნ­და მო­ის­პოს;

♦ ყვე­ლა ადა­მი­ა­ნი გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლია;

♦ სტე­რე­ო­ტი­პე­ბი უნ­და და­ვამ­ს­ხ­ვ­რი­ოთ;

♦ ინ­დი­ვი­დუ­ა­ლიზ­მი არ უნ­და დავ­თ­რ­გუ­ნოთ, პი­რი­ქით, უნ­და გან­ვა­ვი­თა­როთ;

♦ გან­ს­ხ­ვა­ვე­ბუ­ლი­სად­მი მიმ­ღებ­ლე­ბი უნ­და ვი­ყოთ;

♦ და რაც მთა­ვა­რია: ერ­თ­მა­ნე­თი უნ­და გვიყ­ვარ­დეს, რად­გან მხო­ლოდ სიყ­ვა­რულს შე­უძ­ლია სულ­ში არ­სე­ბუ­ლი ყი­ნუ­ლის გალ­ღ­ვო­ბა.