ჯ.მ. კუტზეე – „ბარბაროსების მოლოდინში“
დ. ქართველიშვილი – „უფლისწული“
ჯ.მ. კუტზეეს რომანში, „ბარბაროსების მოლოდინში“, როგორც წიგნის ბოლოთქმაშია აღნიშნული, ერთი გულუბრყვილო იდეალისტის ცხოვრებაა აღწერილი, რომელიც გენერლის თანაშემწედ მუშაობს და ერთ დღეს „ჯოჯოხეთის კარიბჭეს შეაღებს“.
საქმე ისაა, რომ დიდებული იმპერიის, როგორც მთავარი პერსონაჟი ამბობს „უდაბნოს ოაზისის“ ცხოვრება მშვიდად და უშფოთველად მიედინებოდა მანამ, ვიდრე მომიჯნავე (ბარბაროსთა) სამეფოდან საფრთხე არ დაემუქრა. საფრთხის მიზეზი „უდაბნოს ოაზისის დაუნდობელი გენერლის, ჯოლის, გაუგონარი სისასტიკე იყო, რომელიც ბარბაროსთა სამეფოდან მოტაცებულ ხალხს აწამებდა, ასახიჩრებდა, ექცეოდა, როგორც უსულო არსებებს.
ლიტერატურა იცნობს იმპერიათა სახეებს. ზოგიერთი სურათი არქეტიპულია. კითხულობ რომანს „ბარბაროსების მოლოდინში“ და შენ თვალწინ ცოცხლდება გარდასულ საუკუნეთა თუ ჩვენი ეპოქის კაცობრიობის ქარიშხლიანი დღეების ქრონიკები.
მცირე ხნის წინ, ვიდრე ჯ.მ. კუტზეეს რომანზე დავიწყებდით მუშაობას, თანამედროვე ქართველი მწერლის, დავით ქართველიშვილის, ნოველამ „უფლისწული“ მიიპყრო ჩვენი ყურადღება, რომელიც გამოგონილი „მომავლის იმპერიის“ სურათხატებს გვთავაზობს და მნიშვნელოვან პოლიტიკურ აქცენტებს შეიცავს. აღნიშნული მოთხრობის შესახებ ჩვენი პუბლიკაცია „ახალ განათლებაში“ გამოქვეყნდა (https://akhaliganatleba.ge).
ჯ.მ. კუტზეეს რომანის კითხვისას იდეა გაჩნდა: წარსულისა და მომავლის იმპერიების სახისმეტყველება გაგვეაზრებინა ლიტერატურული პარალელებით („უფლისწული“-“ბარბაროსების მოლოდინში“).
„პოლიტიკური ტრილერი“, როგორც გამომცემლები აღნიშნავენ, ასე შეაფასა ნობელის კომიტეტმა რომანი „ბარბაროსების მოლოდინში“, რომელიც შეიქმნა ჯოზეფ კონრადის საუკეთესო ტრადიციით.
მცირე პოლიტიკურ-დისტოპიური პროზა, ალბათ, ასე შეიძლება დახასიათდეს დ. ქართველიშვილის ნოველა „უფლისწული“.
იმპერიების გაჩენა და გაცამტვერება კაცობრიობის ისტორიის ყველაზე თვალსაჩინო, მაგრამ ყველაზე ამოუხსნელი პროცესების შედეგია, რომელიც ლიტერატურამ თავის ობიექტივში ადრიდანვე მოაქცია, როგორც ადამიანურ ვნებათა ყველაზე მასშტაბური გამოვლინება, რადგან თავისუფლების ძიების პროცესი ყოფიერების ყველაზე დიდ მეტაფორად მიიჩნია. რთულია, თემის გასაანალიზებლად მხოლოდ ორი ტექსტით შემოიფარგლო, მაგრამ საკითხის მასშტაბურობიდან გამომდინარე, ვფიქრობთ, ამ ეტაპზე, ჯ.მ. კუტზეეს რომანი და დ. ქართველიშვილის ნოველა „უფლისწული“ თემის მნიშვნელობის გასააქტიურებლად საკმარისი იქნება.
ჯ.მ. კუტზეეს რომანის მიხედვით, ოაზისის იმპერიის ძლევამოსილების ქვაკუთხედად, როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, დაუნდობელი გენერალი ჯოლი და მისი ტირანია გვევლინება. ზოგჯერ, როცა რეალურ დიქტატორთა ცხოვრებისა და მოქმედებების ქრონიკებს კითხულობ, თითქოს გასაგებია, ყველაფერი როგორ დაიწყო და როგორ განვითარდა; რომელმა გარემოებებმა წარმოშვა დიქტატურა, მაგრამ ლიტერატურაში, როგორც პარალელურ რეალობაში, საკითხი ასე მარტივად არ დგას, რადგან ლიტერატურა წინასწარ გააზრებულ მოქმედებათა ანალიზია და არა ცხოვრება, სადაც პოლიტიკა ნიშნავს განუსჯელად მოქმედებას, რომელიც გარდაუვალი მარცხისთვისაა განწირული.
ჯოლის თავგასულობა იმპერიის გარეთ მცხოვრებ ბარბაროსებზე ვრცელდება, მაგრამ იმპერიის შიგნით მწიფდება ფარული და მეტად საყურადღებო პროცესი, როცა კედლებიც ხედავენ და ესმით. სწორედ ამ დროების მოახლოების პირველი მსხვერპლი გახდა გენერლის თანაშემწე, მთხრობელი პერსონაჟი, რომელსაც ჯერ სიბრალული, მერე კი სიყვარულის გრძნობა გაუჩნდა ბარბაროსი გოგონას მიმართ, რომელიც ნაწამები და დაბრმავებული შეიფარა.
იმპერიაში ბარბაროსთან მსგავს ურთიერთობაში შესვლა სირცხვილად ითვლება. სტიგმა, რომელიც მორალს კლავს, იმპერიას სულიერად ანადგურებს. ერთ დღეს, როცა მაგისტრატმა (ჯოლის თანაშემწემ და მთხრობელმა) გოგონას სამშობლოში დაბრუნება განიზრახა, მისთვის ცხოვრება გართულდა. ის დააპატიმრეს, ხოლო, როცა გენერალს ხალხის თანდასწრებით უთხრა, რომ ადამიანებს რყვნის და ეს ძვირად დაუჯდება, წამებისა და არაადამიანური მოპყრობის მსხვერპლად გადაიქცა, თუმცა პატიმრობას, ვნებასა და წამებას გადაურჩა. ამას მოჰყვა დიდი ხეტიალისა და თვითგამორკვევის პროცესი. მთხრობელი გმირი ბიბლიური პერსონაჟივით თავს უდაბნოს აფარებს, რომელიც ოაზისის გალავანს აკრავს და საკუთარი წარსულისა და მომავლის შესახებ ფიქრობს. ფიქრობს იმაზე, რომ არაფერია უფრო ძვირფასი, ვიდრე მზიანი დილის ნახვა საკუთარი ოთახის ფანჯრიდან; ვიდრე საყვარელი ადამიანის გვერდით გაღვიძება; ვიდრე გემრიელი ნამცხვარი, რომელიც ოდესღაც, ადამიანად ყოფის დროს, შენთვის მზადდებოდა.
საყურადღებოა ისიც, რომ სინანულში ოაზისის იმპერიის მხოლოდ ერთი პერსონაჟი არ ცხოვრობს, ასევე ცხოვრობენ სხვებიც. მათ საკუთარ, თავდაპირველ, სამშობლოში დაბრუნება სურთ, მაგრამ ახლა უდაბნოს გზაც აღარაა ძველებურად უსაფრთხო.
მარტივი ამოსაცნობია მინიშნება:
პოლიტიკური ავანტიურის მსხვერპლთა ცხოვრება დიდებული ოაზისების მიღმა ატარებს ღრმა აზრს, აზრს იმის შესახებ, რომ დიადი ახალი სამშობლო ის „ქანაანი“ არ არის, რომელზეც ოცნებობდი.
ამბავი, რომელიც ჯ.მ. კუტზეეს რომანშია აღწერილი, გარდასულ დროთა იმპერიების სახისმეტყველებაზე გვაფიქრებს, გვაფიქრებს იმაზე, თუ როგორ დგება მარადიული ღირებულებები საფრთხის ქვეშ. მაგალითად, როგორ იქცევა სიყვარულის საპირწონედ შიში, თუმცა ერთ დღეს როგორ დგება სიყვარული შიშზე მაღლა და, საბოლოოდ, როგორ იმარჯვებს ადამიანი და არა შიში, რომელიც იმპერიის მეტაფორაა, თუმცა გამარჯვება მძიმე გაკვეთილების საფასურია.
იმისთვის, რომ მომავლის იმპერიების სურათხატებს გადავავლოთ თვალი, დ. ქართველიშვილის ნოველა „უფლისწული“ უნდა გავიხსენოთ. ამ ტექსტში მოქმედების სივრცე აწმყო და მომავალია. მთავარი პერსონაჟი ეგოისტური განწყობის უფლისწულია, რომელიც ვერ იტანს გამყოფ კედლებს. მისი გეგმა არა გალავნის აგება, არამედ ყველაფრის გაერთიანებაა. ფიქრობს, რომ გამყოფ კედლებს სიღარიბის სუნი ასდის, ამ სუნისადმი სიძულვილი მემკვიდრეობით ერგო მამისგან, რომელიც ძველი ყაიდის (გალავნიან) იმპერიას აშენებდა.
უფლისწულის იდეა, ფიქრი გამყოფი კედლების წინააღმდეგ, რა თქმა უნდა, ერთი შეხედვით, სრულიად მისაღები მოდელია იმისთვის, რომ ახალ სამყაროში აღმოჩნდე. თუ არ იცვლები, ვერ ვითარდები – ამგვარია ლოგიკა, მაგრამ უფლისწულის განწყობის მიხედვით, ძნელი სათქმელია, მომავლის პოლიტიკური გეგმა ახალი იმპერიის შესახებ რას მოუტანს გლობალურ სივრცეში თავმოყრილ, პირადი სივრცის გარეშე დარჩენილ უამრავ ადამიანს.
მომავლის იმპერიის, გლობალური კონგლომერატის, იდეის გაქრობის აუცილებლობა, ნოველის მიხედვით, ჯერ კიდევ ცოცხალმა მამა – ხელმწიფემ გაიაზრა და მან საკუთარი შვილის „ჩამოშორება“ გადაწყვიტა. მეფის ვერაგული ჩანაფიქრის სისრულეში მოსაყვანად მომავლის მეცნიერება არსებობს, რომელიც ყველასთვის შეუმჩნევლად ქმნის „ფილოსოფიურ ტყეს“, მკვდარი იდეების ლაბორატორიას, სადაც სახიფათო მომავლის „ინჟინრები“ თავიანთ იდეებთან ერთად განისვენებენ. ეს იმპერიას დიდ ვნებათამღელვარებას აცილებს და ჩნდება სხვა შესაძლებლობები სხვა იმპერიების მოდელირებისთვის, რომლებსაც უწყვეტად ასახავს სხვა (მომავლის) ლიტერატურა.
ქეთევან გარაყანიძე
ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი, ლიტერატურის მასწავლებელი
