ქუთაისის №2 საჯარო სკოლა, რომელიც იოსებ ოცხელის სახელს ატარებს, არ არის მხოლოდ შენობა ქალაქის ცენტრში – ის ცოცხალი მატიანეა, ეროვნული სულის საგანძური, რომლის ფესვები 145 წელზე მეტი ხნის წინანდელ ისტორიაში იკარგება. ეს უმნიშვნელოვანესი საგანმანათლებლო დაწესებულება დაარსების დღიდან ემსახურება უწყვეტ ეროვნულ საქმეს, ღირსეულად აგრძელებს რა იმ დიდი ტრადიციების გზას, რომელიც მისმა წინამორბედებმა გაკვალეს.
სკოლის ისტორია 1880 წელს იწყება, როდესაც ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების თავდაუზოგავი მცდელობით ქუთაისში პირველი ქართული სკოლა გაიხსნა. ეს იყო პატარა, მაგრამ მტკიცე ნაპერწკალი იმპერიული რეჟიმის პირობებში, სადაც მშობლიურ ენაზე სწავლა ნამდვილ გმირობად ითვლებოდა. ნაპერწკალი თანდათან ალი გახდა და 1905 წლისთვის სკოლა გიმნაზიად გარდაიქმნა. საყურადღებოა, რომ იმ დროისთვის, ეს გახლდათ საქართველოში ერთადერთი გიმნაზია, სადაც სწავლა-განათლება ქართულ ენაზე მიმდინარეობდა. იგი იქცა ეროვნული თვითშეგნების ციხესიმაგრედ.
1901 წლიდან ამ ისტორიული კერის სათავეში დადგა ბრწყინვალე პიროვნება, გამორჩეული პედაგოგი და საზოგადო მოღვაწე – იოსებ ივანეს ძე ოცხელი. სწორედ მის შეუპოვარ ხედვას უკავშირდება გიმნაზიისთვის საკუთარი დიდებული შენობის აგების იდეა. ქუთაისის გუბერნიის თავადაზნაურთა მარშლის, დ. ნიჟარაძისა და ცნობილი საზოგადო მოღვაწის, კ. ლორთქიფანიძის დახმარებით, მოხერხდა მიწის ნაკვეთის შესყიდვა. მრავალწლიანი შრომისა და ოცნების შემდეგ, 1913 წლის 21 თებერვალს, შენობა საზეიმოდ გაიხსნა. ამ დღიდან, ქართულმა გიმნაზიამ თავისი ფუნქციონირება დიდებულ, ახალ კედლებში განაგრძო, რაც მისი სიმტკიცისა და ურყევი სულის სიმბოლო გახდა.
რუსეთის საიმპერიო რეჟიმის მკაცრ პირობებში, გიმნაზია ეროვნული ინტერესების ნამდვილ კვარცხლბეკად იქცა. იოსებ ოცხელი, სილოვან ხუნდაძე და სხვა პედაგოგები დაუღალავად იბრძოდნენ ახალგაზრდებში ეროვნულ-სახელმწიფოებრივი იდეალების დასამკვიდრებლად. აქ აღზრდილები და მასწავლებლები ერთად იცავდნენ ქართველი ერის ღირსებასა და თვითმყოფადობას. ეს თავისუფლების სიყვარული განსაკუთრებით თვალსაჩინო გახდა, როდესაც მე-20 საუკუნის 10-იან წლებში, გიმნაზიის მოსწავლის, მომავალი დიდი მწერლის, კონსტანტინე გამსახურდიას თაოსნობით, შეიქმნა ახალგაზრდული ორგანიზაცია „ცხრა მუხა“, რომელიც ეროვნული თავისუფლებისთვის მებრძოლ ახალგაზრდებს აერთიანებდა. ეს კედლები იყო არა მხოლოდ საკლასო ოთახები, არამედ ადგილი, სადაც მომავალი საქართველოს გული ფეთქავდა.
გიმნაზიის პედაგოგების ღვაწლი გასცდა სასწავლო პროცესის საზღვრებს. მათ უდიდესი როლი შეასრულეს ეროვნული სკოლისთვის სახელმძღვანელოების გამოცემის უმნიშვნელოვანეს საქმეში.
ამ პერიოდში, ქართული ენის დაცვა ნამდვილ ბრძოლას ნიშნავდა. 1890 წლის 12 ივლისს, კავკასიის სამოსწავლო ოლქმა ქართული სკოლების საგაკვეთილო ცხრილებიდან ქართული ენა ამოიღო. მეფის მთავრობა ცდილობდა, ეკლესიებშიც კი შეეწყვიტა ქართულენოვანი მსახურება. ამ პოლიტიკის წინააღმდეგ თავდაუზოგავად ილაშქრებდნენ „ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების“ წევრები. იოსებ ოცხელის გიმნაზიისა და სენაკის სკოლის მესვეურებმა შეძლეს და სპეციალური განკარგულებით მოიპოვეს უფლება, ჩვენს სკოლაში სწავლა-განათლება ქართულ ენაზე ყოფილიყო, რაც იმდროინდელი ხელისუფლების პირობებში უდიდესი გამარჯვება იყო.
სახელმძღვანელოების სიმწირის პრობლემის საპასუხოდ, იოსებ ოცხელის რჩევითა და ინიციატივით, დაარსდა გამომცემლობა „განათლება“ (შემდგომში „განთიადი“). ეს იყო უმნიშვნელოვანესი ნაბიჯი ეროვნული განათლების გაძლიერებისთვის. ამ გამომცემლობაში, მოკლე დროში, დაიბეჭდა ქართულენოვანი სახელმძღვანელოები:
♦ სილოვან ხუნდაძის ფუნდამენტური ნაშრომები: „ქართული ქრესტომათია“ (ხუთივე ნაკვეთი) და „ქართული ენის გრამატიკა“;
♦ დიმიტრი უზნაძის ისტორიული ნაშრომები: „ძველი საბერძნეთი“ და „ძველი რომი“;
♦ იოსებ ოცხელის შრომები: „არითმეტიკა“, „ალგებრა“, „გეოგრაფია“, „ტრიგონომეტრია“ და „ფიზიკა“ (თანაავტორთან, ს. ოცხელთან ერთად);
♦ მიხეილ ჩინჩალაძის ნაშრომები: „ლათინური ენა“, „ბუნება“, „გერმანული ენა“ და სხვ.
იმის გამო, რომ ქართულ ენაზე გამოცემულ სახელმძღვანელოებს ხშირად აკლდა მეცნიერული ტერმინოლოგია, იოსებ ოცხელის თაოსნობით, პედაგოგების სპეციალური ჯგუფი შედგა, რომელმაც ქართული ენის მეცნიერული ტერმინოლოგიის შედგენაზე დაიწყო მუშაობა. ოცხელის ოჯახი, ფაქტობრივად, ქართული პედაგოგიური ლიტერატურის გამოცემის ცენტრად იქცა, სადაც იკრიბებოდნენ მთარგმნელები და მწერლები, ხდებოდა ნათარგმნი ლიტერატურის გასწორება და კლიშეების შერჩევა. გარდა ამისა, იოსებ ოცხელის ინიციატივით, ქუთაისში წიგნების სავაჭრო ადგილიც დაარსდა, საიდანაც ეს ფასდაუდებელი ქართულენოვანი სახელმძღვანელოები მთელ საქართველოში ვრცელდებოდა.
გიმნაზიის კედლებში მხოლოდ ზუსტი მეცნიერებების საიდუმლოებანი არ ისწავლებოდა. აქ ყოველთვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭებოდა სულიერებასა და კულტურას.
პედაგოგები, განსაკუთრებით კი ოცხელი და ხუნდაძე, ჰუმანური მიდგომით გამოირჩეოდნენ და დიდ მნიშვნელობას ანიჭებდნენ მოსწავლეთა კულტურულ-საგანმანათლებლო ღონისძიებებში ჩართვას. ხშირად იმართებოდა ექსკურსიები, ფასიანი კონცერტები, რაც სასწავლებლის ფინანსურ გაძლიერებასაც ემსახურებოდა და მოსწავლეებსა და პედაგოგებს შორის შემოქმედებითი ნიჭის წახალისებას უწყობდა ხელს.
გიმნაზიაში აქტიურად ფუნქციონირებდა თეატრალური დასი, სასულე და სიმფონიური ჯგუფები. პედაგოგი ვასილ ყიფიანი დრამატულ ნაწარმოებებსაც კი ქმნიდა. 1912 წელს კოტე ფოცხვერაშვილმა 60 წევრისგან შემდგარი შესანიშნავი გუნდი ჩამოაყალიბა. ამ კედლებს ხშირად სტუმრობდნენ ქართული სულის ბუმბერაზი მოამაგეები: ვაჟა-ფშაველა, იაკობ გოგებაშვილი და მოგვიანებით – კონსტანტინე გამსახურდია.
განსაკუთრებით ემოციური იყო ერთი მოვლენა: ილია ჭავჭავაძის ვერაგულ მკვლელობას, გიმნაზიის ორკესტრის პედაგოგმა, არტემ კვაჭანტირაძემ, მწუხარებით სავსე მუსიკალური ნაწარმოები „დარდი საქართველოზე“ მიუძღვნა. ეს ნაწარმოები ილიას სიკვდილის წლისთავზე, ავტორის დირიჟორობით, ქართული გიმნაზიის ორკესტრმა შეასრულა, რაც ეროვნული გლოვისა და პატივისცემის უმაღლესი გამოხატულება იყო.
პედაგოგი სილოვან ხუნდაძის თაოსნობით, 1920 წელს, გიმნაზიაში შეიქმნა მდიდარი წიგნადი ფონდი, რითაც ქალაქის ინტელიგენციაც სარგებლობდა. სკოლის ბიბლიოთეკა, რომელიც 1884 წელს ს. ხუნდაძემ დააარსა, ქუთაისში ერთ-ერთი უძველესია და დღემდე ინახავს საგანძურს, მათ შორის 300-მდე წიგნს, რომელიც მე-19 საუკუნეში რუსულ, ფრანგულ, გერმანულ, იტალიურ და ლათინურ ენებზეა დაბეჭდილი.
საქართველოში საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ, გიმნაზიის სტატუსი რამდენჯერმე შეიცვალა: 1954 წლიდან მას ა. წერეთლის სახელობის მე-2 საშუალო სკოლა ეწოდა; 1995 წელს სკოლამ დაიბრუნა თავისი პირვანდელი სახელი – ეროვნული გიმნაზია, ხოლო 2007 წლიდან კი უკვდავყო მისი დამფუძნებლის სახელი და იწოდება იოსებ ოცხელის სახელობის ქუთაისის №2 საჯარო სკოლად.
სასწავლებლის ისტორიის აღნიშვნა ყოველთვის საზეიმოდ მიმდინარეობდა:
♦ 1960 წელს საზეიმოდ აღინიშნა გიმნაზიის დაარსებიდან 80 წელი, როდესაც სკოლას ცნობილი პედაგოგი ი. გენძეხაძე ხელმძღვანელობდა. ამ ზეიმის დღეებში სკოლის ეზოში დაიდგა ი. ოცხელისა და ს. ხუნდაძის ძეგლები (არქიტ. ტ. სიხარულიძე), მათი ნეშთები კი ქუთაისის მწერალთა და საზოგადო მოღვაწეთა პანთეონში გადაასვენეს.
♦ 1980 წელს, სკოლის 100 წლის იუბილესთან დაკავშირებით, ჩატარდა შენობის კაპიტალური რემონტი და აშენდა სპორტული დარბაზი. ამ პერიოდში სასწავლებელს ხელმძღვანელობდა ღვაწლმოსილი პედაგოგი ა. სანდუხაძე, რომელიც 21 წლის განმავლობაში სკოლის მრავალი წარმატების სულისჩამდგმელი იყო.
ამ სასწავლებლის ძალა ყოველთვის მის პედაგოგებში იყო. დაარსების დღიდან აქ მოღვაწეობდნენ მაღალი ინტელექტისა და ეროვნული სულის მქონე პედაგოგები: იოსებ ოცხელი, სილოვან ხუნდაძე, დიმიტრი უზნაძე, ალ. ჯანელიძე, ალ. წერეთელი, გ. ახვლედიანი, ჯ. ჯორჯიკია, ი. ეკალაძე, ევ. მიქელაძე და სხვები.
მათი ღვაწლითა და თავდაუზოგავი შრომით, აღიზარდნენ ჩვენი ქვეყნის სასიქადულო და გამოჩენილი ადამიანები: არნ. ჩიქობავა, გ. წერეთელი, კ. გამსახურდია, ვ. ნოზაძე, დ. ლორთქიფანიძე, უ. ობოლაძე, ა. ფაღავა, ვ. თოფურია, ტრ. ხუნდაძე, ა. ვასაძე, ნ. შენგელაია, დია ჩიანელი და მრავალი სხვა, რომელთა სახელებიც ოქროს ასოებით არის ჩაწერილი ქართულ ისტორიაში.
სკოლა დღესაც ამაყობს თავისი აღზრდილებით, რომლებიც ერთგულად ემსახურებიან ჩვენს ქვეყანას და სასახელოდ აგრძელებენ 145-წლოვანი სასწავლებლის მდიდარ ტრადიციებს.
დღეს, იოსებ ოცხელის სახელობის ქუთაისის №2 საჯარო სკოლა კვლავ აგრძელებს დიდ ეროვნულ ტრადიციებზე დაფუძნებულ კულტურულ-საგანმანათლებლო საქმიანობას. სკოლის დევიზი და მიზანი უცვლელია: ეროვნულ ტრადიციებზე აღზარდოს ქართველი გოგონები და ვაჟები.
სკოლა აქტიურად პასუხობს თანამედროვე გამოწვევებს:
♦ ეწყობა კონფერენციები, რომელიც ხელს უწყობს მასწავლებელთა პროფესიულ განვითარებასა და მოსწავლეთა სასწავლო დონის გაუმჯობესებას. კონფერენციაზე წარმოდგენილი მოხსენებები იბეჭდება სასკოლო ჟურნალში „გიმნაზიის მემკვიდრეობა“;
♦ სკოლაში დაფუძნებული „პატივგების კომისიის“ გადაწყვეტილებით, ტრადიციად იქცა ღვაწლმოსილ პედაგოგთათვის ვარსკვლავის გახსნა. სკოლაში უკვე გაიხსნა ღვაწლმოსილ პედაგოგთა – ალექსანდრე სანდუხაძის, ციალა ჯაფარიძის, გულნარა დავიდოვას, მედეა კალანდარიშვილისა და ნუნუ ქანდარიას სახელობითი ვარსკვლავები;
♦ უკვე მესამე სასწავლო წელია, რაც მესამე საფეხურის წარჩინებულ მოსწავლეებს სკოლა სტიპენდიას უნიშნავს;
♦ გახსნილია თემატური და სახელობითი კლას-კაბინეტები: კლუბ „ენგადის“ სახელობის კაბინეტი; დიმიტრი უზნაძის, კონსტანტინე გამსახურდიასა და შოთა რუსთაველის სახელობის კლას-კაბინეტები;
♦ სკოლა დიდ ყურადღებას უთმობს არაფორმალურ განათლებას. განხორციელდა რამდენიმე მასშტაბური პროექტი, რომელიც მოსწავლეთა სწავლის დონისა და სამომავლო პროფესიის განსაზღვრა-გაცნობაზე იყო ორიენტირებული;
♦ სკოლაში ტარდება სხვადასხვა თემატური კონკურსები, რომელიც ხელს უწყობს მოსწავლეთა შემოქმედებითი ინტელექტის აღმოჩენას: მხატვრული კითხვის კონკურსი, კალიგრაფიის კონკურსი „ანბანთქარგვა“, ესეების კონკურსი და სხვა;
♦ ტარდება ოლიმპიადები სხვადასხვა საგნებში, სადაც გამარჯვებული მოსწავლეები ღებულობენ წამახალისებელ ჯილდოებს.
სკოლის თანამედროვე ცხოვრებაში განსაკუთრებით აღსანიშნავია უნიკალური საჩუქარი: 2025-2026 სასწავლო წლის დასაწყისში, ქართული ენისა და ლიტერატურის კათედრამ, მარინა ჭეიშვილისა და ნინო თურქიას ორგანიზებითა და კათედრის წევრთა ფინანსური მხარდაჭერით, სკოლის ბიბლიოთეკას გადასცა ქართველი ემიგრანტის, საზოგადო მოღვაწისა და რუსთველოლოგის, ვიქტორ ნოზაძის ავტორობით გამოცემული სამი უნიკალური წიგნი: „ვეფხისტყაოსნის მზის მეტყველება“ (1957 წ. სანტიაგო დე ჩილე), „ვეფხისტყაოსნის ღმრთისმეტყველება“ (1963 წ. პარიზი) და „ვეფხისტყაოსნის მიჯნურთმეტყველება“ (1975 წ. პარიზი), რითაც კიდევ ერთხელ დადასტურდა სკოლის ერთგულება ეროვნული საგანძურისადმი. აღსანიშნავია, რომ ვიქტორ ნოზაძემ, 1913 წელს, ოქროს მედალზე დაამთავრა ქუთაისის სათავადაზნაურო გიმნაზია. აქ გატარებულ წლებს კი, ემიგრაციაში ყოფნისას, დიდი სიყვარულით იხსენებდა.
დღესდღეობით, ამ წმინდა კედლებში 2100-მდე მოსწავლე იღებს განათლებას. სკოლაში შექმნილი სასწავლო გარემო უზრუნველყოფს უმაღლესი დონის სწავლა-განათლებას. იოსებ ოცხელის სახელობის ქუთაისის №2 საჯარო სკოლა სწორად განსაზღვრავს იმ აუცილებლობასა და საჭიროებას, რომელიც უკეთესი ხვალინდელი დღისა და უკეთესი თაობის აღზრდას განაპირობებს.
ჩვენი სკოლა არ არის მხოლოდ წარსული, ის ჩვენი მომავლის ურყევი საფუძველია.
