„ადამიანს ყოველთვის უჭირდა მიწაზე ცხოვრება და ყოველთვის გაურბოდა თვალი ცისკენ. ჯერ კიდევ უხსოვარ დროს, თავისი არსებობის გარიჟრაჟზე, შექმნა მან იმედის, რწმენისა თუ ოცნების სიმბოლოები, რადგან უიმათოდ უარესად გაუჭირდებოდა ალბათ ცხოვრება, მით უფრო კი ადამიანობის შენარჩუნება და, ძლივს სამზეოზე გამოსული, ისევ გამოქვაბულის წყვდიადს დაუბრუნდებოდა“
ოთარ ჭილაძე, „თავისუფლების სიმბოლო“
ქართველებისათვის მე-20 საუკუნე განსაკუთრებულად საინტერესო ლიტერატურით გამოირჩევა. ამ პერიოდის ქართველმა მწერლებმა, მიუხედავად რეპრესიული რეჟიმისა, სერიოზული, შთამბეჭდავი შემოქმედება დაგვიტოვეს. შექმნეს ლიტერატურა, ამ სიტყვის შინაარსისა და დანიშნულების სწორი გაგებით. ამ დიდმა ქართველებმა ჩვენს ლიტერატურაში (ძნელბედობების გამო) პერიოდულად გაჩენილი უფსკრულების ამოვსება დაიწყეს და ქართველ მკითხველს თავდაჯერება შემატეს. ამ მწერალთა ჩამოთვლას, ვფიქრობ, აზრი არ აქვს. ვშიშობ, ვინმე არ გამომრჩეს…
დღეს ოთარ ჭილაძეზე მინდა ვისაუბრო – მოკრძალებითა და დიდი სიყვარულით… ჩემთვის ოთარ ჭილაძე უამრავი სიკეთის მომცემია თავისი შემოქმედებით. მასზე საუბრის დაწყებაც რთულია, გაგრძელება კიდევ უფრო საპასუხისმგებლო, დასასრულს ბოლო არ აქვს. ვერ მიმიგნია იმ სიტყვისთვის, რომლითაც ზუსტად გამოვხატავ ჩემს განსაკუთრებულ დამოკიდებულებას ამ მწერლის მიმართ.
ის დიდი შემოქმედია თავისი აზროვნების მასშტაბით, პოეტური ხატებითა თუ ენის განსაკუთრებული ფლობის უნარით. პროზა და პოეზია ერთნაირი სიძლიერით, ენერგიით დამუხტოს ავტორმა, დამეთანხმებით, იშვიათია, თუმცა თავად ჭილაძე ამაში ვერაფერს განსაკუთრებულს ვერ ხედავდა (!) და ჩვეულ მოკრძალებასა და თავმდაბლობას იჩენდა.
ამჯერად მინდა ვისაუბროთ მისი ცხრა პოემიდან ერთ-ერთზე – „დევებით სავსე ქუდზე“. ეს პოემა დაწერილია 1961 წელს და წამძღვარებული აქვს ეპიგრაფად სამი ძმის ზღაპარი, რომლის მიხედვითაც, უფროსმა ძმებმა გაყრა რომ გადაწყვიტეს და თითოეულმა სახლი და მამული იკუთვნა, უმცროს ძმას ქუდიღა შერჩა. არც შერცხვათ, ვითომც არაფერი, ეგღაა, რაც დარჩაო. საინტერესოა ის, რომ უმცროსი ძმა საქმის გარჩევას არ იწყებს, მცირე საყვედურით შემოიფარგლება, არ სიამოვნებს, მშობლების ქონებიდან არაფერი რომ არ არგუნეს ხარბმა ძმებმა; გულიანია, კეთილია და დამუნათების ნაცვლად აქეთ ლოცავს თავის ძმებს: „კარგი, კეთილად მოგახმაროთ თქვენი წილი, მე კი წავალო“. ბიბლიაში, მითებსა თუ ზღაპრებში კეთილი ადამიანები ღვთისაგან განსაკუთრებულად საჩუქრდებიან თავიანთი ოქროს გულის გამო. ეს პატარა ძმაც სურვილთა ამსრულებელი დევებით დაჯილდოვდა. 1984 წელს, კინოსტუდია „ქართული ფილმის“ ბაზაზე, შეიქმნა დიაფილმი „დევებით სავსე ქუდი“ (https://www.youtube.com/watch?v=aaieSJmbD4M&ab_channel=DAVDE), რომელიც ერთგვარი გაგრძელებაა ამ ზღაპრის დასაწყისისა, თუმცა აქ, ძმებისაგან გულნატკენი პატარა ძმის ნაცვლად, სხვა სიუჟეტია. ღარიბი ბიჭი პოულობს დევებით სავსე ქუდს და ყველა სურვილს ისრულებს, თუმცა მარტივად ახდენილი ოცნებები მარტივადვე წაერთმევა და ხვდება ბიჭი, რომ ყველა სიკეთე დამსახურებულად უნდა მიიღო, უნდა გასცე, რომ სანაცვლოდ მოგეცეს. სწორედ ამ გზას ადგება ეს ღარიბი ბიჭიც და სხვათა დამხმარე საბოლოო ბედნიერების მოპოვების ღირსი ხდება.
ოთარ ჭილაძის პოემა იწყება ჯადოსნურქუდიანი ადამიანის სურვილის, ფიქრის გამჟღავნებით. ერთგული დევებით სავსე ქუდის პოვნამდე პოემის მთავარი გმირი აღსარებასავით ამბობს, რომ ის სხვანაირი იყო ადრე, სხვათა ხათრით, სურვილით უფრო ცხოვრობდა, შემდეგ კი – სხვის გამო საკუთარ სურვილზე ხელის ამღები – ამაზე წუხდა მთელი ღამე. ამ პოემის გმირი უცნაურია თავისი არსით, ფიქრით, ღირებულებათა სისტემით. მკითხველის მოლოდინის ჰორიზონტი მიმართულია იმისკენ, რომ ამ ქუდის პატრონი მოითხოვს ყველა ამქვეყნიურ სიკეთეს, ფაუსტური ცოდვა დარევს მასაც და პოემის ბოლოს იმედგაცრუებული თუ ეშმაკისაგან ხელდარეული წახდენილი ადამიანი შეგვრჩება, მაგრამ ჭილაძე მოვლენებს ავითარებს სხვა მიმართულებით, რათა ფინალში უსასრულო ბედნიერებაში დაჯერებული და გამარჯვებული ადამიანი გამოიყვანოს, რომელსაც სიყვარულის გარეშე არაფერი უნდა, რომელსაც ყველა ოცნება მხოლოდ სიყვარულის გასამყარებლად და გასამარადიულებლად სჭირდება.
პოემის გმირი ოცნებათა უეცარი ასრულების მოსურნე კი არაა, ხიფათების მაძებარია, დაბრკოლებათა გადალახვის მოსურნე, რომელმაც იცის, რომ ეს სირთულეები გამოაწრთობს, აქცევს ადამიანად, ამიტომაც ამბობს ის:
მე ვივლი ქვეყნად და ხიფათები
გამიმდიდრებენ სულს და გონებას.
მან იცის სიცოცხლის არსი და ფასი – დროზე ადრე ფასი არ აქვს არც ცრემლს, არც სიცილს, არც რაგინდარა სურვილის ასრულებას. ის აცნობიერებს თავისი დაბადების არსსა და დანიშნულებას; იცის, რატომ გაჩნდა ამქვეყნად და შლეგივით ყველაფერი კი არ უნდა, მხოლოდ მისი კუთვნილი ჰაერი და პურია ბიჭის სურვილების სიაში. ბედად, ისიც გააცნობიერა, რომ თუკი რამე უნდა, უნდა სიყვარულით ნასაზრდოები. პოემის გმირისთვის ანი და ჰოე მხოლოდ მისთვის შექმნილი ქალია, მისი ევაა, მისივე ნეკნისაგან ტკივილით შეძენილი, რომელსაც დაეძებდა და ახლაც დაეძებს „ხახაგამშრალი მტვრით და დუმილით“. უიმისოდ ყველაფერს აზრი ეკარგება. ფათერაკებიან გზაზე მავალი აცნობიერებს, რომ თუ სიყვარულს დაკარგავს, არანაირი ოცნების ასრულებას აზრი არ ექნება. ერთი შეხედვით, პარადოქსია, მაგრამ სასწაულთამხდენელი ქუდის პატრონი ამბობს: ბედნიერი ვიქნები მანამ, „სანამ მიყვარხარ და მეყვარები“, სანამ „სასწაულად გთვლიან თვალები“. ეს ცოდვისაკენ მიდრეკილი ადამიანური ბუნების ანტიფაუსტური ხედვაა. და სწორედ ეს გამოარჩევს ჭილაძეს სხვა მწერალთაგან. მისთვის სიყვარული ერთადერთი იმპერიაა, რომელსაც ნებაყოფლობით ემორჩილებიან ადამიანები, რათა გადარჩნენ, სხვა დანარჩენი ეფემერაა და ადამიანს ბედნიერებას ვერ მოუტანს.
ყველას თავისი ოთარ ჭილაძე ჰყავს, ჩემთვის კი ის განსაკუთრებული გურუა, რომლის შემოქმედება, პუბლიცისტიკა არის მარადიულ, წარუვალ ღირებულებათა დოკუმენტი, ქართველი კაცის ფსიქოტიპის განმსაზღვრელი, ჩვენი იდენტობის ამხსნელი, ჩვენი პატარა მიწის ნაგლეჯის თავგადასავალი. ქართული სულის ისტორიის მოყოლა, ჭილაძის განსაკუთრებული მხატვრული ეფექტის მქონე ენით, ბედნიერების განცდას მოგგვრის და გაფიქრებინებს, რომ შენ გამორჩეული ერის შვილი ხარ, იმ ერისა, სიტყვის ძალა და მადლი თანდაყოლილი რომ აქვს და ისეთი საიდუმლოს გამოთქმა შეუძლია, სხვას რომ პირდაღებულს დატოვებს. ეს ქართული სულის თავგადასავალია თავისი საამაყო თუ სავალალო, სწორი თუ ოღროჩოღრო წარსულით, რომელშიც ჩვენი ადგილი, დანიშნულება, მომავლის ვექტორი და ბედია გადმოცემული. მისი შემოქმედება შემოძახილია, რომ გამოვფხიზლდეთ, ყველაფერს თავისი სახელი დავარქვათ, არ დაგვრჩეს თვალი სხვის ფოჩიან კანფეტებზე. ჭილაძის სიტყვა არ უნდა იყოს ხმა მღაღადებელი უდაბნოსა შინა. ყოველი მისი მპოვნელი ჯილდოდ ქართული ენის პოლიფონიურობას ეზიარება და მიხვდება, რომ არავისზე ნაკლები ვართ. მარტის მამალივით ურმის კოჩოზე უნდა შემოვსვათ ხსოვნა სიყვარულის, ურთიერთგატანის, სხვისი დახმარების სურვილისა და რკინის თეატრიდან, საკუთარ ნამუსში ჩახედულნი, ისე უნდა გამოვიდეთ, როგორც განსაწმენდელიდან. საქართველო ჩაგოდრებული კაშელების მსგავს ვირთაგვებს არ უნდა მივუგდოთ საჯიჯგნად, არ უნდა გავათელინოთ ჩვენი ღირსება ამბიციურ მელაძუებს და აველუმივით თავისუფლები ვიყოთ; გზაზე უნდა დავდგეთ, ჩვენი წილი გზა ღირსეულად გავიაროთ და გვირაბის ბოლოს გასულებმა ზუსტად ამოვხსნათ ჩვენი მთავარი, ძნელად ამოსახსნელ-გასააზრებელი ამოცანა, რომ „ადამიანი უფრო მეტია, ვიდრე ჰგონია“.
რკინის საწოლად იქცა მისთვის მთელი ცხოვრება და მომავალი თაობისთვის თიხის ფირფიტებზე საგულდაგულოდ წერდა მთავარ საზრისებს. დევებით სავსე ქუდი ეხურა და არც ერთი სურვილი არ გამოუყენებია თავისთვის, მხოლოდ მომავალი თაობისთვის გაიმეტა ყველა სიკეთე.
ვინ არის ჭილაძე? ის ადამიანი, რომლის თავდადება ახლაც გაზეთის სვეტიდან გველაპარაკება, თუ სინათლის წელიწადი, რომელიც ვეებერთელა სამყაროს ახსნილი თუ ასახსნელი საიდუმლოების უტყუარი საზომია? პირადად ჩემთვის ჭილაძე ბედნიერი ტანჯულია, ხსოვნის ხის ღირსეული დარაჯი და მომპატრონებელი… ის ჩემთვის ამ უსიყვარულობისა და ინერტულობისაგან გამომშრალ სამყაროში ჰაერზე მეტია. ჩვენ ბედნიერი ერი ვართ, რომელმაც ბედნიერი ტანჯული – ოთარ ჭილაძე დაბადა.
მაია მენთეშაშვილი
ვლადიმირ კომაროვის თბილისის ფიზიკა-მათემატიკის №199 საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი
გამოყენებული ლიტერატურა:
ო. ჭილაძე, პოემა „დევებით სავსე ქუდი“.
