ნინო უგრეხელიძე
სსიპ აკაკი ჩხენკელის სახ. ქ. ხონის №2 საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის უფროსი მასწავლებელი, მაგისტრის ხარისხი
2023 წლის შემოდგომაზე შესარჩევი კონკურსით მოვხვდი ორგანიზაცია საერთაშორისო დებატების საგანმანათლებლო ასოციაციის მიერ ორგანიზებულ პროექტში „დებატები უკეთესი განათლებისთვის“. რამდენიმეკვირიანი ტრენინგკურსის გავლის შემდეგ მონაწილეობა მივიღე საჯარო დებატებში, რომელშიც მონაწილეობდა საქართველოს სხვადასხვა რეგიონიდან შერჩეული სკოლების ათობით მასწავლებელი. დებატების ხელოვნების შესწავლამ და მისმა პრაქტიკაში გამოყენებამ კიდევ ერთხელ დამარწმუნა რა მნიშვნელოვანია, პრობლემის გადაჭრისას, დაგეგმილ აქტივობებში დებატების როლი.
აღნიშნული კურსის გავლის შემდეგ სკოლაში შევქმენი დებატკლუბი, რომელშიც გაერთიანდნენ სხვადასხვა კლასის მოსწავლეები. სპეციალური პროგრამის გავლის შემდეგ, მათ შეძლეს დაუფლებოდნენ პრობლემის გადაჭრისას გზების ძიების, არგუმენტირებული მსჯელობის, ოპონენტის მოსმენის, გეგმა-გამოსავლის წერის ტექნიკას. კლუბმა მონაწილეობა მიიღო დასავლეთ საქართველოში შერჩეული სკოლების კლუბების ტურნირში, რასაც წარმატებით გაართვა თავი.
რაც შეეხება საგაკვეთილო პროცესში დებატების ტექნიკის გამოყენებას, მინდა გითხრათ, რომ იმდენად პრაქტიკული და ცხოვრებისეულია, რომ ბავშვებს ერთგვარ აუცილებლობად ექცათ, ნებისმიერი აზრთა სხვადასხვაობისას, დებატების გამართვა კლასში. ეს ერთგვარი თამაშია წესებით: იყოფიან გუნდებად, მტკიცებითი და უარმყოფელი, ინაწილებენ ფუნქციებს – ვინ მომხსენებელი იქნება, ვინ არგუმენტებს მოიფიქრებს, ვინ – გამოსავალს, ვინ კითხვებს დასვამს და ვინ ოპონენტს დაჰკითხავს. თითოეული მათგანის სიტყვის დრო ლიმიტირებულია, აქვთ წესები: არასოდეს აწყვეტინებენ ოპონენტს, ხელის აწევით აგრძელებენ ერთმანეთის აზრებს, მოითხოვენ ობიექტურ და კომპეტენტურ შეფასებას მსაჯისას, რომელსაც თავად ირჩევენ. დებატები მათ აძლევთ მაღალი დონის ანალიტიკური უნარის განვითარების შანსს, უყალიბებთ მოსმენის კულტურას, სწავლობენ დროის მენეჯმენტის მართვას, გამოიმუშავებენ პრობლემაზე ორიენტირების, ოპტიმალური გამოსავლის პოვნის, განსხვავებული აზრის მოსმენის, მიღებისა და გაგების უნარებს, თანამშრომლობით კულტურას, გუნდურობისა და ერთმანეთზე ზრუნვის განცდას. ისინი იღებენ პრობლემის გადაჭრაში მონაწილეობის პასუხისმგებლობას, ერთმანეთს აკისრებენ მოვალეობებს და აცნობიერებენ თავიანთ როლს საქვეყნოდ მტკივნეული პრობლემების მოგვარებაში.
განსაკუთრებით გამოვარჩევდი დებატების როლს შემდეგი ლიტერატურული ნაწარმოებების სწავლებისას: „ბედი ქართლისა“, „ალუდა ქეთელაური“, „ხევისბერი გოჩა“, „ჯაყოს ხიზნები“, „დავითიანი“ (სწავლა-აღზრდის საკითხის შესწავლისას), „სიბრძნე-სიცრუისა“ (ჯუმბერის აღზრდის ეპიზოდი), „შელოცვა რადიოთი“, „თორნიკე ერისთავი“, „დიდოსტატის კონსტანტინეს მარჯვენა“ – რომლებშიც კარგად ჩანს ორი პოზიცია, ორი სიმართლე: სოლომონ ლიონიძე თუ მეფე ერეკლე, ალუდას სიმართლე თუ თემის ტრადიციები, ხევისბერის განაჩენი თუ ონისეს გრძნობები, თეიმურაზის ბრალეულობა მარგოს ტრაგედიაში თუ ჯაყოსი, ყმის წკეპლით ცემა თუ ლმობიერება, ლეონის აღზრდის მეთოდები თუ დღევანდელი შეხედულებები, ელი გორდელიანი – მსხვერპლი თუ დამნაშავე, თორნიკე ერისთავის სიმართლე თუ არსენ კათალიკოსის, მეფე გიორგი – ტირანი თუ პატრიოტი – ეს ის თემებია, რომლებიც მუდმივად იძლევა დიალოგის შესაძლებლობას, მუდმივად იარსებებს განსხვავებული პოზიციები, ემოციების გარეშე ძნელია მათი სწავლება. სწორედ დებატებისას გამოხატავენ მოსწავლეები თავიანთ განცდებს, ემოციებს, პოზიციებს, ეძებენ გზებს დაცვისა და გამართლების, ეძებენ ბრალეულობებს, სიღრმისეულად იძიებენ საკითხს, უვითარდებათ სიტყვით გამოსვლის მანერა, ეფექტიანი და ეფექტური პოზიციის წარდგენის უნარი, საჯარო სივრცეში საუბრის სითამამეს ეჩვევიან. ისინი დამაჯერებლად საუბრობენ, არიან კრიტიკულები, საკუთარი რწმენით აღჭურვილები, ადვოკატირებას უწევენ თანაგუნდელს, ესაა თვისებები, რომლებიც მათ სრულფასოვან , პასუხისმგებლიან , მოაზროვნე მოქალაქეებად აქცევსდა სხვა რა ევალება მასწავლებელს!
აღსანიშნავია, დებატების როლი ამერიკულ საარჩევნო კულტურაში. საპრეზიდენტო არჩევნებში მონაწილენი ვალდებულნი არიან, წარმოადგინონ დოკუმენტი დებატების კურსის გავლისა, რაც ცხადყოფს მის როლსა და მნიშვნელობას ამერიკელი ხალხის სამოქალაქო შეგნებაში.
ჩემი გმოცდილებიდან გამომდინარე, ვურჩევ ყველა დამწყებ პედაგოგს, და არა მარტო მათ, გამოიყენონ დებატების ტექნიკა ლიტერატურული ნაწარმოებების შესწავლისას, რაც საშუალებას მისცემს მოსწავლეს პრობლემა დაინახოს ყველა კუთხიდან.
მნიშვნელოვანია დებატების მეთოდის გამოყენება მშობლიური ენის სწავლებაში. ენის ათვისება მრავალმხრივი პროცესია, რომელიც სხვადასხვა ლინგვისტურ, შემეცნებით და სოციალურ-კულტურულ განზომილებებს მოიცავს. ვინაიდან პედაგოგები ცდილობენ ენის შესწავლის ეფექტური გამოცდილების დანერგვას, აუცილებელი ხდება სწავლების ინოვაციური მეთოდების ინტეგრირება, რომელთა შორის, დებატები მიჩნეულია, როგორც მყარი პედაგოგიური ინსტრუმენტი. ის არა მხოლოდ აძლიერებს ენის ცოდნას, არამედ ავითარებს კრიტიკული აზროვნების უნარს. მშობლიური ენის სწავლების კონტექსტში, დებატები მოსწავლეებს სთავაზობს შესაძლებლობას, ჩაერთონ შინაარსობრივ დისკურსში, გააანალიზონ მრავალფეროვანი პერსპექტივები და მოიფიქრონ თანმიმდევრული არგუმენტები. ეს სტატია კიდევ ერთხელ განმარტავს დებატების მეთოდის ჩართვის მნიშვნელობას ენის სწავლების პროცესში და მის გავლენას სწავლის შედეგებსა და საგანმანათლებლო პრაქტიკაზე.
ენის სწავლების დებატების მეთოდის თეორიული საფუძვლები კონსტრუქტივისტულ და სოციალურ-კულტურულ პერსპექტივებს ემყარება. ვიგოტსკის სოციოკულტურული თეორიის თანახმად, სწავლა ხდება სოციალური ინტერაქციისა და თანამშრომლობის გზით, სადაც ენა კოგნიტური განვითარების ინსტრუმენტია. დებატები ამ პრინციპს მოსწავლეთა აქტიური ჩართულობით, თანატოლებთან ურთიერთობითა და მოლაპარაკების ხელშეწყობის გზით ატარებს. უფრო მეტიც, კონსტრუქტივისტული თეორიები ხაზს უსვამს ენის როლს ცოდნის კონსტრუირებასა და ცნებების გაგებაში.
დებატების საშუალებით, მოსწავლეები აქტიურად არიან ჩართული აზროვნების განმავითარებელ აქტივობებში, სადაც ისინი გამოხატავენ თავიანთ იდეებს, მსჯელობენ, გამოთქვამენ ვარაუდებს და უკეთ ერკვევიან ენის სტრუქტურასა და ფუნქციებში. დებატები წაახალისებს კრიტიკულ აზროვნებას, აჩვევს მოსწავლეებს ინფორმაციის ანალიზს, შეფასებასა და სინთეზს. კვლევის, დებატებისთვის მომზადებისა და მსჯელობის გზით მოსწავლეებს უვითარდებათ ანალიტიკური უნარები, ლოგიკური მსჯელობა და მართებული არგუმენტების გარჩევის უნარი. დებატებში ჩართვა მოსწავლეებისგან კრიტიკულ მიდგომას, მტკიცებულებებით საუბარს მოითხოვს, მათ უნდა განიხილონ მრავალი შეხედულება და დამაჯერებლად დაიცვან საკუთარი. მსგავსი შემეცნებითი ჩართულობა არა მხოლოდ აძლიერებს ენის ცოდნას, არამედ ავითარებს უმაღლესი დონის სააზროვნო უნარებს, რომლებიც აუცილებელია აკადემიური და პროფესიული წარმატებისთვის.
დებატების მეთოდი იძლევა კარგ შესაძლებლობას ენის პრაქტიკისა და ცოდნის განვითარებისთვის. დებატებში აქტიური მონაწილეობით მოსწავლეები იუმჯობესებენ საუბრის, მოსმენისა და არგუმენტაციის უნარებს. ისინი სწავლობენ იდეების თანმიმდევრულად გადმოცემას, დებატებში მონაწილე საპირისპირო გუნდის წარმომადგენლის დასარწმუნებლად სტრატეგიულად იყენებენ ენას და ეფექტურად რეაგირებენ კონტრარგუმენტებზე. გარდა ამისა, მოსწავლეები ეუფლებიან მრავალფეროვან ლექსიკას, იდიომატურ გამონათქვამებსა და რიტორიკულ მოწყობილობებს, რითაც იმდიდრებენ ენობრივ კომპეტენციებს.
რეგულარული პრაქტიკით, მოსწავლეები იძენენ საკუთარი მოსაზრებების მშობლიურ ენაზე თავისუფლად გამოხატვის უნარს. თანამშრომლობითი დებატები, ასევე, ხელს უწყობს თანაგრძნობას, შემწყნარებლობას და განსხვავებული მოსაზრების დაფასებას, ასევე, კლასში ინკლუზიურობისა და ღია აზროვნების კულტურის დამკვიდრებას. ეფექტური კომუნიკაცია დებატების მეთოდის ცენტრალური ნაწილია, რადგან ამ დროს მოსწავლეები სწავლობენ თავიანთი აზრების დამაჯერებლად გადმოცემას და შინაარსობრივ დიალოგს.
დებატების საშუალებით მოსწავლეები იუმჯობესებენ საუბრისა და მოსმენის უნარებს, სწავლობენ არგუმენტების თანმიმდევრულად სტრუქტურირებას და იდეების ცხადად და ზუსტად გადმოცემას. გარდა ამისა, დებატები ავითარებს აქტიური მოსმენის უნარს, რადგან მოსწავლეები ყურადღებით უნდა მიჰყვნენ თანატოლების მიერ წარმოდგენილ არგუმენტებს და შესაბამისად უპასუხონ. კომუნიკაციის უნარის დახვეწით, ისინი ახერხებენ თავისუფლად და დამაჯერებლად გამოხატონ საკუთარი თავი როგორც ზეპირი, ისე წერილობითი ფორმით.
ენის სწავლების პრაქტიკაში დებატების ინტეგრირება უამრავ პრაქტიკულ სარგებელს სთავაზობს როგორც მასწავლებლებს, ასევე მოსწავლეებს. დებატების მეთოდის გამოყენებით მასწავლებლებს შეუძლიათ შექმნან დინამიური და ინტერაქტიული სასწავლო გარემო, რომელიც ხელს უწყობს მოსწავლეებში კრიტიკული აზროვნების, ლინგვისტური ცოდნისა და კომუნიკაციის უნარების განვითარებას, ასევე, ჩართულობას, მოტივაციას და სწავლის ფლობას, რაც განაპირობებს აკადემიურ მიღწევებსა და კოგნიტურ განვითარებას. ამგვარად, მასწავლებლებს ვურჩევთ, გამოიყენონ დებატების მეთოდი, როგორც ღირებული პედაგოგიური ინსტრუმენტი მშობლიური ენის სწავლებისას, რითაც საშუალებას მივცემთ მოსწავლეებს, გახდნენ თავდაჯერებულები, გამოიყენონ საკუთარი უნარები და კომპეტენციები სწრაფადცვალებად სამყაროში.
დებატები ეხმარება მოსწავლეებს განივითარონ აკადემიური წარმატებისა და მთელი ცხოვრების მანძილზე სწავლისთვის აუცილებელი უნარები.
პრაქტიკული რეკომენდაცია მასწავლებლებისთვის, როდესაც დებატების მეთოდს იყენებენ კლასებში:
♦ მკაფიოდ განსაზღვრეთ თემა: დარწმუნდით, რომ დებატების თემა არის ნათელი, შესაბამისი და სადავო. მან უნდა დაუშვას განსხვავებული მოსაზრებები და არგუმენტები;
♦ დააწესეთ დებატების მკაფიო წესები და სახელმძღვანელო მითითებები, მათ შორის, საუბრის დროის ლიმიტი, ფორმატი (მაგ., გახსნის განცხადებები, უარყოფა, დასკვნითი არგუმენტები) და ქცევის მოლოდინები (მაგ., პატივისცემის ენა, სხვების მოსმენა);
♦ მიანიჭეთ კონკრეტული როლები მოსწავლეებს, როგორიცაა დებატების მოდერატორები, დროის მეთვალყურეები და მოსამართლეები, რაც უზრუნველყოფს, რომ ყველას ჰქონდეს მკაფიო მიზანი და პასუხისმგებლობა დებატების დროს;
♦ კვლევის მომზადება: წაახალისეთ მოსწავლეები, ჩაატარონ საფუძვლიანი კვლევა შერჩეულ თემაზე, მათ შორის, მოიძიონ მტკიცებულებები, მოიშველიონ სტატისტიკა და მაგალითები თავიანთი არგუმენტების გასამყარებლად. მიაწოდეთ რესურსები და დაეხმარეთ სანდო წყაროების პოვნაში;
♦ ავარჯიშეთ არგუმენტაციის უნარები: დებატების დაწყებამდე, მიეცით ბავშვებს საშუალება, გამოიყენონ არგუმენტაციის უნარები ისეთი აქტივობებით, როგორიცაა იმიტირებული დებატები, არგუმენტების რუკა ან დამაჯერებელი წერის სავარჯიშოები;
♦ წაახალისეთ კრიტიკული აზროვნება: ხაზი გაუსვით კრიტიკული აზროვნების და ანალიზის მნიშვნელობას დებატების პროცესში. წაახალისეთ მოსწავლეები, ეჭვქვეშ დააყენონ ვარაუდები, შეაფასონ მტკიცებულებები და განიხილონ კონტრარგუმენტები;
♦ აქტიური მოსმენის ხელშეწყობა: ასწავლეთ აქტიური მოსმენა, რათა დაეხმაროთ მათ საპირისპირო არგუმენტების გააზრებაში, რომ ეფექტურად შეძლონ რეაგირება. წაახალისეთ ისინი, დებატების დროს, გამოთქვან შენიშვნები და დასვან დამაზუსტებელი კითხვები;
♦ მიაწოდეთ უკუკავშირი: შესთავაზეთ მოსწავლეებს კონსტრუქციული გამოხმაურება დებატების შემდეგ, ხაზი გაუსვით მათ ძლიერ მხარეებსა და სფეროებს, მათი არგუმენტების, პრეზენტაციის უნარებისა და გუნდური მუშაობის გასაუმჯობესებლად;
♦ დაფიქრდით გამოცდილებაზე: ხელი შეუწყვეთ დებატების შემდგომ დისკუსიას, სადაც მოსწავლეებს შეუძლიათ დაფიქრდნენ თავიანთ გამოცდილებაზე, რა ისწავლეს და როგორ შეიცვალა მათი ხედვა დებატების შედეგად;
♦ შემდგომი დაკვირვება: გააძლიერეთ დებატებისთვის საინტერესო თემების სწავლება, მაგალითად, მიმდინარე მოვლენებთან დაკავშირებით ან მომავალი დავალებებიდან გამომდინარე. წაახალისეთ მოსწავლეები, გააგრძელონ თემის შესწავლა კლასის გარეთ.
ამ რეკომენდაციების დაცვით მასწავლებლებს შეუძლიათ, ეფექტურად გამოიყენონ დებატების მეთოდი მოსწავლეების ჩართულობისთვის, კრიტიკული აზროვნების ხელშეწყობისა და კომუნიკაციის უნარების გასაუმჯობესებლად.
ბიბლიოგრაფია:
- დებატების წარმოება.
https://www.living-democracy.com/ge/textbooks/volume-2/students-manual-10/tool-2/toolbox-12/
- კარლ პოპერის სახელობის დებატების ფორმატი.
