2010 წლიდან დღემდე რამდენჯერმე შეიცვალა საგანმანათლებლო რეფორმა, დიდხანს გვატარა განათლების სამინისტრომ ზიგზაგებით, ვერ გაამართლა ვერც საგნის, ვერც პროფესიული უნარების, ინგლისურ-კომპიუტერის გამოცდამ, ვერც შიდა და ვერც გარე დაკვირვებამ, ვერც „ახალი სკოლის მოდელის“ შექმნამ, ვერც კომპლექსური დავალებების შესრულებამ, ვერც დაუსრულებელმა ტრენინგებმა, კვლევებმა, და, რაც მთავარია, ვერც გაკვეთილის დადგმა-გადაღებამ. 21-ე საუკუნემ მასწავლებელს საჭიდაო ჩოხა მოარგო. საინტერესოა, ვინ როგორ გამოიყურება ამ სამოსელში: მასწავლებელი – მკვლევარი, პუბლიცისტი, ტექნოლოგიების მეფე, პროექტების ავტორ-განმახორციელებელი, ექსკურსიამძღოლი, ტრენინგის მსმენელი, ნოვატორი, მეთოდისტი, კონსულტანტი, ფსიქოლოგი, ტელეფონისტი, მშობლების მეგობარი, დამრიგებელი, არების მთვლელი, თუ საჭიროა, საქმის გამრჩევი, დარაჯი, ქაღალდქექია… შედეგად რა მივიღეთ? დაღლილი, სასოწარკვეთილი მასწავლებელი და იმედგაცრუებული მოსწავლე. ზემოთ ჩამოთვლილმა რომ არ გვიშველა, განათლების რეფორმა ლიტერატურული ტექსტების შემცირებაზე გადავიდა. განსაკუთრებით გადავემტერეთ ლექსებს. თავდაპირველად სკოლა უნდა გაგვეხადა ისეთ ადგილად, სადაც ბავშვსა და მასწავლებელს მიუხარიათ. რა მნიშვნელობა აქვს რამის შეკვეცას ან ჩამატება-ჩანაცვლებას. ამდენი ტრენინგით ზომბირებული, მაკულატურამგროვებელი მასწავლებელი რომ გამოძერწეთ, იმას ეშველება რამე? ან არის ვინმე, ვინც თუნდაც ასაკოვან მასწავლებლებს ჩაანაცვლებს? წლების განმავლობაში აბულინგეს და წაღმა-უკუღმა ათრიეს მასწავლებლის სახელი და ღირსება, საცდელი ძაღლებივით ექსპერიმენტები ატარეს, უკვე ღარიბის, ხელმოკლის სინონიმადაც მასწავლებლებს ასახელებენ მოსწავლეები…
მასწავლებლებს თავი დავანებოთ, როგორი მოსწავლეები გამოძერწეს? მხოლოდ უფლებები ასწავლეს და მოვალეობები დაავიწყეს. გამოუტენეს გონება ცნობებით, ფიტულივით ამოტენეს წყეული ფაქტებით და მათაც ჰგონიათ, რომ ბრწყინვალე განათლება მიიღეს, გადასარევად აზროვნებენ და წინ მიდიან. სინამდვილეში ადგილზე არიან გაყინულნი, თუმცა თვითონ ბედნიერად გრძნობენ თავს, რადგან ასეთი ცოდნა უცოდველია.
სახელმძღვანელოები კიდევ ცალკე განხილვის თემაა. ჩაამატეს უფრო მეტი კარიკატურა წიგნებში, მეტი ნახატი და შედეგად რა მივიღეთ? სიტყვათა მარაგი – მწირი, სტილი – საკანცელარიო. მოსწავლეები თავს ვერ არიდებენ კლიშეებისა და ბანალური ფორმულირებების გამოყენებას, არ შეუძლიათ სინონიმების აქტიური გამოყენება, ანალოგიებისა თუ არგუმენტების მოყვანა. ლექსის ზეპირად სწავლება აკრძალეს, მაშინ, როცა საზეპირო მასალა გონების ვარჯიშისთვის აუცილებელია და აქტიური სამუშაო პროცესის შემადგენელი ნაწილია. საზეპიროების ერთ-ერთი მთავარი მიზანი ლიტერატურული გემოვნების დახვეწაა. მოსწავლემ შედევრის გემო უნდა გაიგოს, ლიტერატურული გემოვნება უნდა ჩამოუყალიბდეს, მდარე და ღირებული პოეზიის ერთმანეთისგან გარჩევა უნდა შეეძლოს. თუ მას გაკვეთილზე მსჯელობა უნდა, ამისთვის მზად უნდა იყოს. საზეპიროების გარეშე მოსწავლე ამას ვერ მოახერხებს და საზეპიროც მაშინ არის ეფექტური, თუ ამ ტიპის დავალებებს ანალიზი და მსჯელობა ახლავს თან. ეს ციტატები მას მთელი სიცოცხლე ემახსოვრება და გამოადგება კიდეც. როგორ უნდა გააანალიზონ „ლურჯა ცხენები“ ან „სილაჟვარდე ანუ ვარდი სილაში“ ტექსტის მოუხმობლად, შინაარსი უნდა გადმოსცენ?!. მაგალითად, გააშინაარსონ „ივლისისფერი ყინვის თასები“? საზეპიროს ვერ ვუწოდებ მხოლოდ დამთრგუნველს. ის საჭიროა გონებისთვის, თუმცა ზომიერად. მოსწავლეებში ყოველთვის იწვევს სტრესს ის, რასაც შეფასება მოსდევს, ამიტომ შეფასების სისტემაც მოსაგვარებელია. პროგრამა თავიდანაა სიფრთხილით გადასახედი. გადასახედია ჯგუფის მუშაობა, დავალებების შედგენის მეთოდოლოგია, ტესტის სტრუქტურა, ქულების განაწილება…
შემდეგ კომპლექსური დავალება წარმოგვიდგინეს, როგორც მესამე თაობის ესგ-ის უდიდესი სიახლე. ამ ტექსტს რომ ჯონ დიუის (1859-1952) სიტყვები აქვს წამძღვარებული, ეს უკვე ცხადყოფს, აღნიშნული მიდგომა რომ 21-ე საუკუნის შენაძენი და დიდი სიახლე ნამდვილად არაა, ამის შემდეგ მოდის ბენჯამინ ბლუმი (1913-1999) და მისი ტაქსონომია, რომელიც, უკვე ათწლეულებია, აქტიურად გამოიყენება სასკოლო პრაქტიკაში და კიდევ უფრო ნათელი ხდება, რომ ეს ე.წ. „მესამე თაობის გეგმის ბაჯაღლო დავალება“ ახალი ნაბიჯი ნამდვილად არ იყო ზოგადი განათლების სისტემაში… რომ გვთავაზობდნენ კომპლექსური დავალების ნიმუშს, ჩნდებოდა უამრავი კითხვა: როგორ შეასრულებს მოსწავლე მას, თუ არ ექნება სათანადო ცოდნა (გავიხსენოთ, ბლუმის ტაქსონომიის პირველი საფეხურია ცოდნა, შემდეგ მოჰყვება გაგება და მხოლოდ ამის შემდეგაა გამოყენება…).
სად ჩანს რეფორმის არსი? რა არის სიახლე? აბსოლუტურად არაფერი, გარდა იმისა, რომ ყველაფერს დაემატა ბიუროკრატიული ასპექტები, მასწავლებლისთვის გაუგებარი და დამთრგუნველი ენით ნაწერი ეროვნული სასწავლო გეგმა, რომლის ბევრი ფრაზა, ვგონებ, თავად მისი ავტორებისთვისაც არაა მთლად ნათელი, თავად გზამკვლევშიც უხვად მოიძებნება ორთოგრაფიულად გაუმართავი ფორმები. როცა სპეციალისტი გვთავაზობს ამ ტიპის რესურსს ენობრივი შეცდომებით და მიგვითითებს, ქართული ენა და ლიტერატურა ასე ასწავლეთო, ე.ი. სანამ ასეთ შემოქმედებით პროდუქტს შემოგვთავაზებენ, როგორიც კომპლექსური დავალების გზამკვლევია, სჯობს, ცოდნა გამოიყენონ და შეცდომებით არ იყოს სავსე, ნათლად დაგვანახვონ, რა არის სიახლე, რა შეიძლება გაკეთდეს მარტივად, გზამკვლევის ფუნქცია მარტივის რთულად წარმოდგენა კი არაა, არამედ, პირიქით, რთულისა – მარტივად…
კიდევ ერთი უმნიშვნელოვანესი გარემოება: მოსწავლეთა გემოვნებისა და ინდივიდუალური საჭიროებების გათვალისწინება. ამ გზამკვლევში ეს საერთოდ არ ჩანს, გარდა ერთი ფრაზისა, რომ მასწავლებელს შეუძლია, საჭიროებისამებრ შეცვალოს ეს ნიმუში… თუკი მხოლოდ სტანდარტულს გვთავაზობთ და ინდივიდუალურ შემთხვევებზე მორგებას ჩვენ გვთხოვთ, ჩიხში ხომ არ შედიხართ? გვასწავლით იმას, რაც სტანდარტულია და ყველამ იცის, ყველას შეუძლია, ამავე დროს, ისეთი მაღალი წარმოდგენის ხართ მასწავლებლებზე, რომ გჯერათ, ისინი თავად მოარგებენ ყველა მოსწავლის საჭიროებას ამა თუ იმ დავალებას… თუ ასეა, აცადეთ მუშაობა… და კიდევ, გასაგებია, რომ ადვილია ასეთი შაბლონური დოკუმენტის თარგმნა და ვითომ ადაპტირება, მაგრამ ამ გეგმის შემუშავების პარალელურად იქნებ ვინმემ ჩახედოს, თარგმნოს, შეისწავლოს და შეადგინოს სახელმძღვანელოებს დართული ე.წ. მასწავლებლის წიგნები ისეთი ფორმით, როგორითაც ისინი მოწინავე ქვეყნებშია. მათ ფონზე, ჩვენს რეალობაში არსებული გრიფირებული სახელმძღვანელოების მასწავლებლის წიგნები სამარცხვინო და გამოუსადეგარია…
ამას ემატება ისიც, რომ გამოცდების ცენტრის ტესტი სულ სხვა ცოდნასა და გამოცდილებას ითხოვს აბიტურიენტებისგან, რომლებიც ვერ გაართმევენ თავს დავალებას ამ ტიპის გასართობი კომპლექსური დავალებებით, იქ არც იგავის შექმნა გამოადგებათ ახალგაზრდებს და არც მანდატურის როლის მორგება… კარგი იქნება, თუ ყველა ერთად გავუსწორებთ თვალს განათლების სისტემაში არსებულ უამრავ პრობლემას, მოვეშვებით არაკოორდინირებულ, ერთმანეთს აცდენილ „სიახლეთა“ შეთავაზებას და მოსწავლეებს აღარ დავღუპავთ ერთმანეთის ჯიბრით. გვახსოვდეს, რომ ყველაზე დიდი დანაშაული მომავალი თაობის წინაშე შეცდომების დაშვებაა… რაც ძველია, ახლად ნუ გავასაღებთ, რაც საჭიროა, იმას მივხედოთ და შედეგიც არ დააყოვნებს…
დღეს კიდევ ერთი მოულოდნელი სიახლის წინაშე აღმოვჩნდით. თუ თვალს გადავავლებთ ქართული ენისა და ლიტერატურის საგნობრივ პროგრამას, დავასკვნით, რომ ეს პროგრამა ორიენტირებულია ცოდნის, გაგების, გამოყენების, ანალიზის, სინთეზისა და შეფასების უნარ-ჩვევების განვითარებაზე სწავლა-სწავლების საფეხურების მიხედვით. როგორ, რა გზით მიაღწევს აღნიშნულ დოკუმენტში გაწერილ შედეგებს, მასწავლებლის ოსტატობაზეა დამოკიდებული. ფილოლოგი რევაზ სირაძე წერდა: „ნომენკლატურული გამოთქმაა „საზეპირო“, სწავლას შეაზარებს კაცს. მაგრამ როგორ გინდა? საზეპიროც აუცილებელია. ამხელა კაცი ვარ და მე ვერ ვიზეპირებ ხოლმე რაღაცას, მაგრამ „განთიადი“ რომ ქართველმა ზეპირად არ იცოდეს, შეიძლება?“ არ შეიძლება. შესაძლოა, ბავშვს „ვეფხისტყაოსნის“ ერთი სიტყვაც არ ესმოდეს, მაგრამ მაინც რაღაც ჯადოსნურ იმპულსს ეზიარება.
როგორც განათლების მინისტრმა ახსნა, ცვლილება, გარკვეული ტექსტების ამოღება, საჭირო იყო აბიტურიენტთა საჭიროებებიდან გამომდინარე. თუმცა, ჩვენი დაკვირვებით, მოსწავლეები ე.წ. ამოღებულ ტექსტებს უკეთ იგებენ და ამ ტექსტებით უფროა შესაძლებელი მათი უნარებისა და უნივერსიტეტში სწავლისთვის საჭირო კომპეტენციების გამოვლენა, ვიდრე, მაგალითად, კონსტანტინე გამსახურდიას „დიდოსტატის მარჯვენით“.
რით დაასაბუთებთ იმას, რომ მოსწავლე არ იღლება ამ უშველებელი რომანის შესწავლით და ილიას მოკრძალებული ლექსი „ბედნიერი ერი“ ღლის და თრგუნავს მაინცდამაინც? ანა კალანდაძეს ჩვენი სიყვარული და პატივისცემა, მაგრამ ილიას, გალაკტიონის, პაოლოს ლექსების საპირწონე არის მისი ლექსი „ვაჟაო, დილის მზის სხივო“? უსუსური არგუმენტია, „გადატვირთული სახელმძღვანელოები“. ცხადია, რომ საქმე აბიტურიენტის მდგომარეობის შემსუბუქებას არ ემსახურება. ცვლილების წინააღმდეგი არ ვართ, მაგრამ იქნებ ვინმემ აგვიხსნას, რატომ ამოიღეს მაინცდამაინც ეს ტექსტები?
რაც შეეხება იმ თემას, რომ სასკოლო პროგრამიდან არავის ამოუღია, შემოიხედეთ საკლასო ოთახში, გაარკვიეთ, გამოიკითხეთ, ბავშვები სად უფრო სწავლობენ, სკოლაში თუ რეპეტიტორთან. რაც შეეხება ე.წ. არასავალდებულო ტექსტებს, როგორც სამინისტროს წარმომადგენელმა ბრძანა, რეპეტიტორთან არ გაივლიან, არ ისწავლიან. მარტო სკოლას მინდობილი კი არ ისწავლის ისე მონდომებით, როგორც საჭიროა, თუნდაც გადატვირთული კლასების გამო. მაშინ სხვა კითხვაც ჩნდება: რას, რა შედეგს ველით ამ ცვლილებით?
ეროვნული სასწავლო გეგმა, ეროვნული სასწავლო გეგმის გზამკვლევი და სხვანი ამგვარნი მოსწავლის ემოციური კომფორტის, სოციალურ-ემოციური უნარების განვითარების ხელშეწყობას მასწავლებლებისგან მოითხოვენ. ეს მიმართულება წამყვანია დღეს პედაგოგიკასა და აღზრდის ფსიქოლოგიაში. როგორ გავიგეთ ეს პრიორიტეტი და ვალდებულება? როგორც ჩანს, ბარათაშვილის ემოციური ლირიკის, ილიას „განდეგილის“, ყაზბეგის სწორედ იმ მოთხრობის „არასავალდებულოთა“ წიაღში გადატყორცნით, მოზარდებს ძალიან რომ აფიქრებთ, მოსწონთ და ემოციურად აღელვებთ… ემოციური კომფორტი ჩვენ გავიგეთ, როგორც თინეიჯერების ხორხოცი და არა განსჯა ემოციებზე. ქართული ლიტერატურის შედევრების სწავლება სავალდებულოა არა მხოლოდ პატრიოტული (რატომღაც, მომეტებულ-გადაჭარბებულად და „არასავალდებულოდ“ მიაჩნიათ), არამედ სადღეისოდ ულტრააქტუალური (და კანონმდებლობით სავალდებლო!) ეფექტური კომუნიკაციის, სოციალურ-ემოციური უნარ-ჩვევების განსავითარებლად.
ყველას უნდა გვახსოვდეს, რომ ლიტერატურა ცხოვრების მასწავლებელია, მასში წარმოჩენილი პრობლემები, სიმულაციური თუ რეალობიდან ნასესხები სიუჟეტები, პერსონაჟები ახალგაზრდებს ცხოვრებისეულ გამოცდილებას სძენს, წუთისოფლის გზის გასავლელად ამზადებს, სარკეში ახედებს და ათას რამეზე დააფიქრებს… ამიტომ, რაც მეტს წაიკითხავენ, რაც მეტს ისწავლიან, მით უკეთესი ადამიანები გაიზრდებიან, სულიერად და გონებრივად მდიდარი…
ბოლოს შეგახსენებთ საკონცენტრაციო ბანაკში ნამყოფი ერთ-ერთი დირექტორის მიმართვას: „კითხვა, წერა, არითმეტიკა მაშინ არის მნიშვნელოვანი, როცა ბავშვებს უფრო გაადამიანურებაში ეხმარება“. ამიტომ, სანამ უკუღმა დაიწყებდეთ რეფორმებს, მანამდე რაც გინდათ ის შეიტანეთ და გამოიტანეთ. შედეგი კვლავ ნული იქნება. მასწავლებელს ღირსება დაუბრუნეთ და მოსწავლეს მოვალეობები შეახსენეთ, რათა საბოლოოდ არ დავღუპოთ ისინი…
ლია გოგოხია, ელენე თამაზაშვილი, მაია მენთეშაშვილი – სსიპ ვლადიმირ კომაროვის თბილისის ფიზიკა-მათემატიკის №199 საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლები
