„ბედნიერი ვარ, რომ ისეთ სამყაროში ვცხოვრობ, სადაც ოქტომბერი არსებობს. საშინელება იქნებოდა, სექტემბრიდან პირდაპირ ნოემბერში რომ ვხტებოდეთ, არა? ვერხვის ამ ტოტებს შეხედეთ! არ გგვრით ჟრუანტელს – განსაკუთრებულ ჟრუანტელს? – მიუბრუნდა ენი მარილას“. ამ სიტყვებს მსოფლიო ლიტერატურის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი წარმოსახვის უნარის მქონე გოგონა ამბობს, რომელსაც სამყაროს მშვენიერების აღქმა თითოეულ კენჭსა თუ გზაზე დავარდნილ ფოთოლში შეუძლია. სიმბოლურია, რომ სწორედ ოქტომბრის თვეში მინდა გიამბოთ ენ შირლის, იგივე „ლედი კორდელია ფიცჯერალდის“ შესახებ, რომელიც მკითხველებს კანადელმა მწერალმა ქალმა, ლუსი მოდ მონტგომერმა ყველაზე ძვირფას საჩუქრად მოგვიძღვნა.
ლუსი ადრეული ასაკიდან ოცნებობდა წარმატებაზე და გულის სიღრმეში სჯეროდა, რომ საწადელს აუცილებლად მიაღწევდა. ოცნებისთვის ფრთების შესხმაში ისიც დაეხმარა, რომ გოგონამ ადრეული ასაკიდან მისცა თავის შემოქმედებით ნიჭს გასაქანი. ბავშვობაში ლუსი თავს მარტოსულად გრძნობდა. მარტოობასთან გასამკლავებლად კი მან პერსონაჟებისა და ახალ-ახალი თავგადასავლების გამოგონება დაიწყო.
ლ.მ. მონტგომერი თერთმეტი წლის წითური, მეოცნებე ობოლი გოგონას შესახებ დაწერილი ნოველების სერიით „Anne of Green Gables“ გახდა ცნობილი. აღიარება მას სიცოცხლეშივე ხვდა წილად. მონტგომერის ენ შირლის მარკ ტვენმა უკვდავება უწინასწარმეტყველა და არც შემცდარა. ევონლელი ფერმერი და-ძმის ნაშვილები მამაცი, სამართლიანი, მშვენიერი სულის მქონე გოგონას თავგადასავალმა კანადელ მწერალს საერთაშორისო მკითხველების სიყვარული მოუტანა.
უნდა აღვნიშნოთ, რომ თავად ავტორს ბევრი საერთო აქვს წიგნის მთავარ პერსონაჟთან: ენის მსგავსად, ლუსისაც ძალიან უყვარდა ბუნება და შვებას ჰპოულობდა მასში. 9 წლის ასაკში მწერალმა საყვარელ ხეს ლექსიც კი მიუძღვნა.
ენის შესახებ დაწერილი პირველი წიგნი 1908 წელს გამოიცა. გამოცემიდან ხუთ თვეში მისი 19 000 ეგზემპლარი გაიყიდა. თუმცა ყველაფერი ასე მარტივად არ დაწყებულა: ლუსიმ „ენი მწვანე მეზონინებიდან“ 1905 წელს დაწერა, თუმცა ვერ გამოაქვეყნა, რადგან გამომცემლობებმა მწერალი უარით გამოისტუმრეს. 1907 წელს, როდესაც მან ხელახლა იპოვა ხელნაწერი, გადაწყვიტა, ბედი თავიდან ეცადა. ამჯერად ყველაფერი გამოვიდა. პირველ წიგნს კიდევ რვა წიგნი მოჰყვა, ანუ კიდევ რვა დღესასწაული მკითხველისთვის, რომელიც მხოლოდ წიგნის ფურცლებზე არ დარჩენილა. ამ ჯადოსნური სერიის მიხედვით სხვადასხვა ქვეყანაში არაერთი ფილმი და სერიალი გადაიღეს.
მათ შორისაა ამერიკული კომპანია „ნეტფლიქსის“ მიერ, 2017-2019 წლებში, გადაღებული სერიალი, სახელწოდებით „Anne With an E“. ის სამი სეზონისგან შედგება და თითოეული კადრი ესთეტიკისა და მშვენიერების ზეიმია.
2022 წელს გამომცემლობამ „წიგნები ბათუმში“ სერიის პირველი წიგნი „ენი მწვანე მეზონინებიდან“ ქართულ ენაზე გამოსცა. ასე გავიცანით ქართველმა მკითხველებმა მწვანე მეზონინებიანი სახლის ბინადრები. და თან როგორი სახლის? – „მწვანე მეზონინები“ ხომ დედამიწის ყველაზე მშვენიერი ადგილია, ბაღებში ჩაფლული, ტყის პირას მდგარი, გაწკრიალებული კარ-მიდამო, სადაც მისასვლელად მწვანედ აბიბინებული ხეივნის გავლაა საჭირო, რომლის შემდეგაც საგულდაგულოდ დაწკრიალებულ, კოხტა ეზოში შევაბიჯებთ. ცალ მხარეს უზარმაზარი ტირიფები, მოპირდაპირედ კი წელში ამაყად აღმართული ალვის ხეების ცქერა გაგვინათებს გულს, აღმოსავლეთის ფანჯრიდან კი, ბაღში თეთრად გადაპენტილი ალუბლები და დაბლობზე, ნაკადულის პირას, ნიავზე სუსტად მოქანავე, ტანწერწეტა არყის ხეები მოჩანს, რომლებიც ხვიარა მცენარეების ხლართებისგან მწვანედ ხასხასებს.
2022 წელს ქართულ ენაზე გამოიცა სერიის მეორე წიგნი „ენი ევონლიდან“, რომელსაც ერთ წელიწადში „ენი კუნძულიდან“ მოჰყვა. წიგნები ქართულ ენაზე ია კოროშინაძემ თარგმნა. გადაჭარბების გარეშე უნდა ითქვას, რომ მთარგმნელის წვლილი განუსაზღვრელად დიდია, ქართველ მკითხველებს, განურჩევლად ასაკისა თუ გემოვნებისა, ენი ასე ძლიერად რომ გვიყვარს და ყოველ მომდევნო წიგნს ასე სულმოუთქმელად რომ ველოდებით. უპირველეს ყოვლისა, დიდ როლს თამაშობს სწორად შერჩეული თხრობის სტილი, ასევე ყველა იმ მშვენიერი სიტყვისა თუ გამონათქვამის ქართულ ენაზე სრულყოფილად გადმოტანა, რომლებიც ენ შირლის მდიდარი ლექსიკური მარაგის მაჩვენებელია.
მინდა, ჩემს წერილში განსაკუთრებული ყურადღება სერიის პირველ წიგნს „ენი მწვანე მეზონინებიდან“ დავუთმო, რადგან ყველაფერი მისით დაიწყო…
ქართულ ენაში გვაქვს ამგვარი ანდაზა: „ობლის კვერი ცხვა, ცხვა, გვიან გამოცხვა, მაგრამ კარგად გამოცხვაო“. ვფიქრობ, ეს სიტყვები რომ ენ შირლის სცოდნოდა, ძალიან ხშირად გაუმეორებდა საკუთარ თავს. ობოლი გოგონა ბევრი განსაცდელის გამოვლის შემდეგ, ბედისწერის წყალობით, მარილასა და მეთიუს „მწვანე მეზონინებში“ პოულობს სამუდამო ნავსაყუდელს. დიახ, ბედისწერის წყალობით, რადგან ენი მათთან არც ერთ შემთხვევაში არ უნდა მოხვედრილიყო. ცხოვრებამ კი, დიდი განსაცდელებისა და ტკივილების შემდეგ, პატარა გოგონას ხელი გაუწოდა და უთხრა, რომ ხედავს მის სუფთა, ნაკადულივით კამკამა ფიქრებსა და ოცნებებს და აძლევს საშუალებას, საკუთარ მდიდარ წარმოსახვაში მრავალჯერ წარმოდგენილი თბილი, მყუდრო სახლი რეალობად აქციოს.
ენი თითქმის სულ ხათაბალაში ეხვევა, დარდის მორევშიც ხშირად აღმოჩნდება ხოლმე, იმედებსაც ბევრჯერ გამოიგლოვებს და ბევრ სტერეოტიპთანაც მოუწევს გამკლავება, მაგრამ მასში მუდამ კიაფობს უკეთესის მოლოდინის უქრობელი სანთელი. გოგონას შეუძლია უყვარდეს ყველა და ყველაფერი, მკაცრი, ზოგჯერ უხეში მარილა და რბილი, მასზე შეხვედრისთანავე შეყვარებული მეთიუ, და-ძმა, რომელთა სიყვარული ენიმ საკუთარი გულწრფელობით დაიმსახურა; შეუძლია უყვარდეს ალუბლის თითოეული ყვავილი, შეუძლია აპატიოს ყველასა და ყველაფერს და ამავე დროს, არასდროს დახუჭოს თვალი უსამართლობაზე და ადამიანებს ასწავლოს, რომ მეორე ადამიანის გულისტკენა დაუშვებელია.
უსამართლობასთან შეუგუებლობის საუკეთესო მაგალითი ენიმ მეთიუსა და მარილას მეზობელს, მისის რეიჩელს ჯერ კიდევ მაშინ აჩვენა, როდესაც „მწვანე მეზონინებში“ ახალი ჩამოსული იყო.
„ – საშინლად გამხდარი და შეუხედავია, მარილა. მომიახლოვდი, შვილო, უკეთ შემოგხედო. ღმერთო, დამიფარე! ოდესმე ვინმეს ასეთი ჭორფლი თუ უნახავს? თმა კი სტაფილოსავით წითური. გითხარი, აქ მოდი-მეთქი“. ამ უხეში, სასტიკი სიტყვების მოსმენის შემდეგ, გულამომჯდარმა პატარა ენიმ გულწრფელად მიახალა მისის რეიჩელს, რომ არავის აქვს უფლება, დაამციროს მეორე ადამიანი, ატკინოს გული და სულში სამუდამო ჭრილობა დაუტოვოს. მიუხედავად იმისა, რომ მარილა წესებისა და ტრადიციების მკაცრად დამცველი ქალია, მანაც იგრძნო, როგორ სასტიკად მოიქცა მისის რეიჩელი; როდესაც ენის გაწიწმატების გამო უწყრებოდა და ასწავლიდა, რომ თავშეკავება ისეთ რთულ წუთებშიც კი უნდა გამოეჩინა, თან ახსენდებოდა ადრეული ბავშვობის მოგონება, როდესაც გაიგონა, როგორ შესჩიოდა ერთი დეიდა მეორეს, რა სამწუხაროა, რომ მარილა ასეთი შავგვრემანი და უშნოაო. მარილას იმ მწარე ნესტრის მეხსიერებიდან ამოსაგდებად ორმოცდაათწლიანი, ყოველდღიური მცდელობა დასჭირდა, ამიტომ ესმოდა პატარა, ობოლი გოგონასი, რომელსაც უსამართლოდ მოექცნენ.
ენი ბავშვებსა და მოზარდებს პირადი მაგალითით ასწავლის, რომ საკუთარი წითური თმა თუ ჭორფლი ისე უნდა შეიყვარო, როგორც შენი მთავარი მახასიათებელი, რომლის გარეშეც შენ უბრალოდ შენ აღარ იქნები; ასწავლის, რომ მდიდარი წარმოსახვის უნარი ადამიანის ყველაზე დიდი ჯილდოა, რომელიც გეხმარება ყველაზე რთული დღეები დაძლიო, მშვენიერ ოცნებებს მისცე თავი, ჩვეულებრივი ტყე მოჩვენებების სამფლობელოდ, ტბორი — ელვარე წყლების ტბად, მტვრიანი შარა კი სიყვარულის ხეივნად გადააქციო და ყოველთვის გქონდეს სილამაზის აღქმის უნარი, რომელიც სიცოცხლის სიყვარულს აორმაგებს.
რა თქმა უნდა, არ არის მარტივი, იყო ენი, რომელსაც დაუსრულებლად შეუძლია ხეივნების სილამაზეზე საუბარი, რომლისთვისაც ყოველი დღის გათენება დღესასწაულის ტოლფასია; არ არის მარტივი, ხედავდე იმას, რასაც ადამიანთა უმეტესობა, უბრალოდ, ვერ ამჩნევს, იყო „განსხვავებული“, რადგან განსხვავებულების მიმღებლობა საზოგადოებას ყველა დროსა და დედამიწის ყველა წერტილში დღემდე უჭირს, მაგრამ ენი გვასწავლის, რომ ამის მიუხედავად, არასდროს უნდა თქვა უარი საკუთარ თავზე, არ უღალატო საკუთარ თავს.
ეს წიგნი ბავშვებისა და მოზარდებისთვის ერთგვარი გზამკვლევია ცხოვრების გზაზე, რათა ისინი დავარწმუნოთ, რომ სიმამაცე, სამართლიანობა, მგრძნობიარე ბუნება თუ მეოცნებეობა ყველაზე დიდი ნიჭი და ჯილდოა, რომელსაც მოფრთხილება სჭირდება.
„ჩემში იმდენნაირი ენი ცხოვრობს, რომ ზოგჯერ ვფიქრობ, ამიტომაც ვარ ასეთი აბეზარი. ერთი რომ ვყოფილიყავი, ბევრად მოსახერხებელი იქნებოდა, მაგრამ… ნაკლებად საინტერესო!“ – ენისგან მიღებული კიდევ ერთი გაკვეთილი ასეთია: ცხოვრება ძიებისა და აღმოჩენების გზაა, საკუთარი თავის შეცნობის, მისი მრავალფეროვნების მიღებისა და გაუმჯობესების, და როგორც არ უნდა გვთხოვდეს გარემო, რომ მის ჩარჩოებსა და წესებს მოვერგოთ, ენ შირლის მსგავსად, ყოველთვის უნდა ვეცადოთ, რომ საკუთარ თავს არ ვუღალატოთ. შემდეგ სასწაულიც დგება: სხვა ადამიანებიც ხედავენ და ამჩნევენ, რომ ჩვენ, განსხვავებულები ჩვენი ფიქრებით, ოცნებებითა და მიზნებით, მრავალფეროვნებას ვქმნით და ეს მრავალფეროვნებაა სამყაროს ყველაზე დიდი საჩუქარი, რომელიც ცხოვრებას საინტერესოს ხდის.
„მშვენიერია, როცა ფიქრობ, რამდენი აუხსნელი რამაა ირგვლივ, რომლის შეცნობა მოგიწევს, ხომ ასეა? ეს სიცოცხლის ხალისს მაძლევს – სამყარო ისეთი საინტერესოა! ყველაფერი რომ ვიცოდეთ, ასეთი საინტერესო ხომ ვეღარ იქნებოდა, არა? წარმოსახვას გასაქანი აღარ დარჩებოდა“ – ამბობს ენი.
თერთმეტი წლის ობოლი გოგონა „მწვანე მეზონინებში“ იზრდება, იწრთობა, საკუთარ შეცდომებზე სწავლობს, იაზრებს, რომ ყველა განსაცდელის მიღმა იმედი სინათლესავით კიაფობს და პირველი წიგნის დასასრულს, დიდ ტკივილთან გამკლავებისას, რწმუნდება, რომ ცხოვრებაში ყველაფერს ვერ დაგეგმავ. მაგრამ შეგიძლია, როცა სწორი გზის ნაცვლად წინ მოსახვევი დაგხვდება, გზა მაინც იმედით განაგრძო: „მომავალი ჩემ წინ გაჭიმულ, ერთ სწორ გზად მეჩვენებოდა. ვფიქრობდი, რომ მრავალი მილის მანძილზე შემეძლო განჭვრეტა. ახლა მასზე მოსახვევია. არ ვიცი, შემდეგ რა დამხვდება, მაგრამ უნდა მჯეროდეს, რომ მხოლოდ საუკეთესო. ამ მოსახვევს თავისებური ხიბლი აქვს, მარილა. ნეტა მის მიღმა როგორი გზაა… რა არის დიდებულად გამწვანებული და ქორფა… შუქ-ჩრდილებით აჭრელებული… როგორი ახალი ხედებია… როგორი არნახული სიმშვენიერე… როგორი მოსახვევები, ბორცვები და ველები მათ გადაღმა…“
„წინ ვიწრო გზაც რომ სდებოდა, იცოდა, რომ ის ჩუმი ბედნიერების ყვავილებით გადაიპენტებოდა; პატიოსანი შრომის სიხარული, ღირსეული მისწრაფებები და გულითადი მეგობრობა მისი ხვედრი იქნებოდა; თანდაყოლილ წარმოსახვასა და ოცნებების სრულყოფილ სამყაროს ვერაფერი წაართმევდა. მოსახვევი ნებისმიერ გზაზე ჩნდება!“ – წავაკითხოთ ეს წიგნი ჩვენს მოსწავლეებს, შვილებს, მეგობრებს, ვასწავლოთ პატიოსანი შრომის, მეგობრობის, ღირსეული მისწრაფებების ფასი, რადგან ადრეული ასაკიდან ენის მსგავს ლიტერატურულ გმირებთან შეხვედრა ნერგავს მათში სწორ ღირებულებებსა და მისწრაფებებს.
მეორე წიგნში „ენი ევონლიდან“ ენი უკვე დიდი გოგოა, ახლა თავად ასწავლის ბავშვებს ევონლის სკოლაში და მისთვის ჩვეული სიცოცხლის სიყვარულით, სიკეთით სავსე გულითა და გონიერებით უმკლავდება ცხოვრებისეულ სირთულეებს. ენი ისევ ცდილობს, დაინახოს მშვენიერება იქაც კი, სადაც, ერთი შეხედვით, მას არაფერი ესაქმება; ისევ ერთგული მეგობარი და ჩაგრულთა შემწეა, ისევ მართალი და პირდაპირი. „ენი ევონლიდან“ მიძღვნის ტექსტითვე შეგაყვარებთ თავს, რადგან მწერალი ამ წიგნს მადლიერებით უძღვნის მასწავლებლის ხსოვნას, თანაგრძნობისა და მხარდაჭერისათვის.
„ენი კუნძულიდან“ კი ეძღვნება მსოფლიოს ყველა გოგონას, რომლებსაც სურთ, ენის შესახებ კიდევ მეტი გაიგონ. აქ ჩვენს საყვარელ პერსონაჟს უკვე ზრდასრულებისთვის ჩვეულ პრობლემებთან უწევს გამკლავება. მის ირგვლივ ყველაფერი იცვლება: ძველი ურთიერთობები, გარემო, შეხედულებები და გრძნობები… ახალ გამოცდილებებს ახალი სირთულეები მოაქვს, მაგრამ მისი ერთგული ამალა და ახალი მეგობრები მუდამ მზად არიან, ყოველ წაბორძიკებაზე ხელი შეაშველონ. მონათესავე სულებითა და საყვარელი ადამიანების სიყვარულით გარემოცული ენიც მუდამ პოულობს სიხარულსა და სინათლეს.
წლის ბოლომდე სერიის კიდევ სამ წიგნს უნდა ველოდოთ, რომლებიც, მჯერა, კიდევ ბევრს გვასწავლის მეგობრობის, სიცოცხლის სიყვარულის, თანადგომის, ჰუმანიზმისა და სამყაროს მშვენიერების აღქმის შესახებ. მანამდე კი წაიკითხეთ „ენი მწვანე მეზონინებიდან“, „ენი კუნძულიდან“ და „ენი ევლონლიდან“, ოქტომბერში გაიცანით ამ თვეზე შეყვარებული ჟღალთმიანი გოგონა და დარწმუნდებით, რომ მხოლოდ ის კი არაა ბედნიერება, როდესაც ისეთ სამყაროში ვცხოვრობთ, რომელშიც ოქტომბერი არსებობს, არანაკლები ბედნიერებაა, რომ ამ სამყაროში არსებობს სიცოცხლეზე უსაზღვროდ შეყვარებული გოგონა „მწვანე მეზონინებიდან“.
მელანო კობახიძე
