კრიმინოლოგიური კვლევები ყოველთვის დიდ როლს თამაშობდა დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის ეფექტურ დაგეგმვასა და განხორციელებაში. როდესაც ცნობილია დანაშაულის გამომწვევი ძირითადი მიზეზები, მასთან ბრძოლის მექანიზმებიც იოლდება. კრიმინოლოგიური კვლევის შედეგები მნიშვნელოვანია სისხლის სამართლის პოლიტიკის სწორი დაგეგმვისთვის, განსაკუთრებით არასრულწლოვანთა მართლმსაჯულების შემთხვევაში, სწორი მიდგომების განსაზღვრა დიდწილად დამოკიდებულია მათ მიერ ჩადენილი დანაშაულის გამომწვევი მიზეზების ცოდნაზე.
ინდივიდუალური შეფასებები მნიშვნელოვან ინფორმაციას გვაწვდის მოზარდის შესახებ — ჯანმრთელობის მდგომარეობა, განვითარების დონე, ეკონომიკური და ოჯახური გარემო, სწავლა, მავნე ჩვევებზე დამოკიდებულება, თანატოლებთან ურთიერთობა და სხვ. ყველა აღნიშნული ფაქტორია გაანალიზებული „განრიდებულ არასრულწლოვანთა ზოგადი მახასიათებლების კვლევაში“, რომელიც განრიდებულ პირთა ინდივიდუალური შეფასებების საფუძველზე განხორციელდა. ანალიზში წარმოდგენილი ინფორმაციის წყარო სოციალური მუშაკების მიერ მომზადებული ინდივიდუალური შეფასებებია. კრიმინოლოგიური კვლევისთვის მონაცემები წარმოდგენილია 2019 წელს განრიდებული 437 არასრულწლოვნის შესახებ დამუშავებული ინფორმაციის საფუძველზე.
დაზუსტებით იმის თქმა, კონკრეტულად რომელი ფაქტორი ან ფაქტორთა კომბინაცია განაპირობებს არასრულწლოვანთა მიერ დანაშაულის ჩადენას, შეუძლებელია. თუმცა, გამოყოფენ რამდენიმე მნიშვნელოვან ფაქტორს, რომელიც გასათვალისწინებელია კანონთან კონფლიქტში მყოფ არასრულწლოვანთა შეფასებისას — ოჯახი, სკოლა, გარემო და საზოგადოება, რომელშიც მოზარდი ცხოვრობს.
სასკოლო გარემო და აკადემიური მოსწრება დიდ გავლენას ახდენს მოზარდის ანტისოციალურ და დანაშაულებრივ ქცევაზე. როგორც წესი, ის არასრულწლოვნები, ვისაც დაბალი აკადემიური მოსწრება აქვთ და ნაკლებად არიან სხვადასხვა აქტივობით დაკავებული, მეტად გამოირჩევიან კანონსაწინააღმდეგო ქცევით.
ამასთანავე, ძალიან მნიშვნელოვანი ფაქტორია გარემო, რომელშიც მოზარდი ცხოვრობს და ვითარდება. ნებისმიერი ხასიათის თავისებურება და სხვადასხვა მოვლენისადმი დამოკიდებულება კონკრეტულ სოციუმში ყალიბდება და, ხშირ შემთხვევაში, სოციალური კონტექსტის შედეგია. გარემოში, სადაც გავრცელებულია სიღარიბე და მოსახლეობას არ მიუწვდება ხელი ისეთ საბაზისო სიკეთეებზე, როგორიცაა ხარისხიანი განათლების მიღების შესაძლებლობა, სამედიცინო სერვისები და ა.შ., უფრო მეტი დანაშაულებრივი ქცევაა ახალგაზრდებში. ხშირად დანაშაული არა მათი თავისუფალი ნების, არამედ იმ შეზღუდული შესაძლებლობების შედეგია, რომელიც საზოგადოებაში არსებობს.
გეოგრაფიულ გადანაწილებას თუ გადავხედავთ, პროცენტულ ჭრილში, კანონთან კონფლიქტში მყოფ არასრულწლოვანთა 40% თბილისზე მოდის, რეგიონებიდან ყველაზე მეტი წილი — დასავლეთის რეგიონზე, ხოლო ყველაზე დაბალი — კახეთის რეგიონზე.
კრიმინოლოგიური თვალსაზრისით საინტერესოა დანაშაულის ჩამდენ არასრულწლოვანთა რაოდენობა მცხოვრებთა რაოდენობასთან მიმართებით. ამ მიზნით, რეგიონებში კანონთან კონფლიქტში მყოფ არასრულწლოვანთა კოეფიციენტი, შესაბამისი რეგიონის მოსახლეობის საერთო რაოდენობიდან, ყოველ 1000 მოსახლეზე განისაზღვრა. თუ რაოდენობრივი მაჩვენებლის მიხედვით, კანონთან კონფლიქტში მყოფ არასრულწლოვანთა ყველაზე მაღალი მაჩვენებელი თბილისში იყო, რეგიონებიდან კი — დასავლეთში, ყოველ 1000 მოსახლეზე კანონთან კონფლიქტში მყოფ არასრულწლოვანთა ყველაზე მაღალი კოეფიციენტი სამცხე ჯავახეთის რეგიონში აღინიშნა. ზოგადად, მონაცემების მიხედვით, კანონთან კონფლიქტში მყოფ არასრულწლოვანთა კოეფიციენტი არ არის მაღალი არც მთელი ქვეყნის მასშტაბით, არც რეგიონულ ჭრილში (1000 მოსახლეზე 1 მთელსაც არ აღწევს).
⇒ კანონთან კონფლიქტში მყოფ არასრულწლოვნებში გავრცელებული დანაშაულები
კრიმინოლოგიური თვალსაზრისით, საინტერესოა რა სახის დანაშაულს ჩადის არასრულწლოვანი, კერძოდ რა სახის სიკეთეს ხელყოფს — საკუთრებას, ადამიანის ჯანმრთელობას, საზოგადოებრივ წესრიგსა და უსაფრთხოებას თუ სხვ.
2019 წელს განრიდებულ არასრულწლოვანთა მახასიათებლების კვლევა ცხადყოფს, რომ დიდი უმრავლესობა საკუთრების წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულს ჩადის, 437 არასრულწლოვნიდან 313-ს მსგავსი დანაშაული ჰქონდა ჩადენილი, რაც განრიდებულ არასრულწლოვანთა 71,6%-ს წარმოადგენს. საკუთრების წინააღმდეგ მიმართული დანაშაულის შემდეგ, მოდის ჯანმრთელობის წინააღმდეგ მიმართული დანაშაული — 72 არასრულწლოვანი (16,5%); სატრანსპორტო, ნარკოტიკული, ადამიანის უფლებების, თავისუფლებებისა და მმართველობის წესის წინააღმდეგ მიმართული დანაშაულების ჩადენის მაჩვენებელი 2-3%-ია, ხოლო სხვა სახის დანაშაულთა ჩადენის შემთხვევები 1%-საც არ აღწევს.
საყურადღებოა, რომ საკუთრების წინააღმდეგ მიმართულ დანაშულთა ძირითადი ნაწილი სავაჭრო ობიექტებშია ჩადენილი და ყველაზე ხშირად არასრულწლოვანთა მიერ ტანსაცმლის და ტკბილეულის ფარულ დაუფლებას აქვს ადგილი.
განსაკუთრებულ ყურადღებას საჭიროებს ძალადობრივი ხასიათის დანაშაულები. აღსანიშნავია, რომ ჯანმრთელობის წინააღმდეგ მიმართული დანაშაული, დანის გამოყენებით, მხოლოდ 1 შემთხვევაშია ჩადენილი.
⇒ დემოგრაფიული მონაცემები
გავრცელებული ტენდენციის თანახმად, მამრობითი სქესის არასრულწლოვანთა მიერ ჩადენილი დანაშაული მკვეთრად აღემატება მდედრობითი სქესის არასრულწლოვანთა მიერ ჩადენილი დანაშაულის მაჩვენებელს, ამას 2019 წლის განრიდებულ არასრულწლოვანთა სტატისტიკაც ადასტურებს — 390 (89%) ბიჭი, 47 (11%) გოგონა.
სხვადასხვა კვლევის თანახმად, მოზარდებში დანაშაულის ჩადენის დონე 15-19 წლებში აღწევს პიკს და 20 წლისთვის მცირდება. გარდატეხის პერიოდთან ერთად, არსებობს მოზარდის სოციალიზაციის პროცესთან დაკავშირებული პრობლემები, როცა მან შეიძლება გარდატეხის ასაკში ჩაიდინოს დანაშაული, ხოლო სოციალიზაციის დასრულების შემდეგ, იგი დანაშაულს აღარ ჩაიდენს.
ანალიზში წარმოდგენილი მონაცემები არასრულწლოვანთა მიერ, სისხლის სამართლებრივი პასუხისმგებლობის ასაკს მიღწევის შემდეგ, ჩადენილი დანაშაულის შესახებ, გვიჩვენებს ტენდენციას — დანაშაულის ჩადენის მაჩვენებელი, ასაკის მატებასთან ერთად, მზარდია 14-დან 17 წლის ჩათვლით. 437 არასრულწლოვნიდან 84-მა დანაშული 14 წლის ასაკში ჩაიდინა, 110-მა — 15 წლის, 110-მა — 16 წლის, 133-მა კი — 17 წლის ასაკში.
⇒ ოჯახური გარემო
ოჯახს მრავალი ფუნქცია-მოვალეობა აკისრია ბავშვის აღზრდასთან დაკავშირებით. ხშირად ოჯახს უჭირს ყველა ამ ვალდებულების შესრულება, შედეგად კი კანონთან კონფლიქტში მყოფ ახალგაზრდებს ვიღებთ. ოჯახის სტრუქტურა და ფუნქციონირება, რაც მის წევრებს შორის დამოკიდებულებას გულისხმობს, ის ორი ძირითადი კატეგორიაა, რომელიც გავლენას ახდენს მოზარდის დანაშაულებრივ ქცევაზე. მნიშვნელოვანია არა მარტო მშობლებთან ურთიერთობა, არამედ ოჯახის შემადგენლობა, არასრული ოჯახის ფენომენი და ა.შ. მშობლებისა და მოზარდის ურთიერთდამოკიდებულება განსაკუთრებით საყურადღებო ფაქტორია კრიტიკულ ასაკში (15-17 წლები). არაერთმა კვლევამ აჩვენა კავშირი მშობლების უყურადღებო დამოკიდებულებასა და მოზარდთა დანაშაულებრივ ქცევას შორის. არის შემთხვევები, როდესაც კრიმინალური წარსულის მქონე ოჯახის წევრი მაგალითი ხდება არასრულწლოვნისთვის.
საკმაოდ მაღალია კანონთან კონფლიქტში მყოფ არასრულწლოვანთა მაჩვენებელი, რომელთაც ორივე მშობელი ჰყავს — 90%, მხოლოდ ერთი მშობელი ჰყავს 9%-ს, არც ერთი მშობელი არ ჰყავს 1%-ს.
კვლევებით დასტურდება, რომ დანაშაულის დონე განსაკუთრებით იმატებს დაბალი ეკონომიკური და სოციალური განვითარების სოციუმში. შესაბამისად, კრიმინოლოგიური ანალიზის სფეროში მოხვდა კანონთან კონფლიქტში მყოფ ბავშვთა ოჯახების ეკონომიკური მდგომარეობის შესწავლის აუცილებლობაც.
ოჯახის ეკონომიკური მდგომარეობის გაანალიზების შედეგად გაირკვა, რომ არასრულწლოვანთა 50%-ს ჰქონდა ოჯახის ყველა ძირითადი საჭიროების დასაკმაყოფილებლად საკმარისი შემოსავალი, 44%-ს ჰქონდა მხოლოდ პირველადი მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად საკმარისი შემოსავალი, ხოლო 3%-ის შემთხვევაში პირველადი მოთხოვნილების დასაკმაყოფილებლად საკმარისი შემოსავალიც კი არ ჰქონდათ. იმ არასრულწლოვანთა ოჯახები, რომლებსაც შეეძლოთ ყველა დამატებითი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება, მხოლოდ 3%-ია. ზემოთ მოცემული სტატისტიკური ინფორმაცია აშკარად მიუთითებს, რომ კვლევაში მოხვედრილი 437 ბავშვის ოჯახების აბსოლუტურ უმრავლესობას შვილებისთვის მხოლოდ პირველადი და ძირითადი საჭიროებების დაკმაყოფილების შესაძლებლობა აქვს, რაც შესაძლებელია, აჩენდეს გარკვეული შურის განცდას იმ თანატოლთა მიმართ, რომელთა ოჯახებიც ეკონომიკური განვითარების გაცილებით მაღალ საფეხურზე დგანან.
ძალიან დაბალია იმ ოჯახთა რაოდენობა, რომლებიც ჩართული იყვნენ სამთავრობო თუ არასამთავრობო ზრუნვის პროგრამაში. ასეთი ოჯახების რაოდენობა კანონთან კონფლიქტში მყოფი 437 არასრულწლოვნიდან მხოლოდ 9 იყო, რაც განრიდებულ არასრულწლოვანთა 2%-ია.
⇒ განათლება
ოჯახთან ერთად, მნიშვნელოვანი როლი ენიჭება ისეთ ინსტიტუციებს, როგორიცაა სკოლა და სამეგობრო წრე. მნიშვნელოვანია იმის გარკვევაც რამდენად დაკავებულები არიან არასრულწლოვნები ფორმალური განათლების მიღების მიღმა და როგორ მართავენ თავისუფალ დროს.
განრიდებულ არასრულწლოვანთა 77% საჯარო სკოლაში იღებს საშუალო განათლებას. აღნიშნული მაჩვენებელი საჯარო სკოლებში პრევენციული ღონისძიებების გააქტიურების აუცილებლობაზე მიუთითებს. საკმაოდ მაღალია იმ არასრულწლოვანთა რაოდენობა, რომლებიც საერთოდ არ იღებენ განათლებას — 15%; ძალიან მცირე ნაწილი — 4% კერძო სკოლაში სწავლობს, 3%-მა უკვე გააგრძელა სწავლა განათლების უმაღლეს საფეხურზე, ხოლო 1% სწავლას პროფესიულ სასწავლებელში განაგრძობს.
იმ 422 ბავშვიდან, რომლებიც განათლებას იღებენ, საკმაოდ დაბალია კარგი აკადემიური მოსწრების მაჩვენებელი: მხოლოდ 34 (8%) არასრულწლოვანს ჰქონდა კარგი აკადემიური მოსწრება, 32-ს (7%) — არადამაკმაყოფილებელი, 309-ს (73%) — დამაკმაყოფილებელი; კარგი ყოფაქცევით გამოირჩეოდა 46 (11%) არასრულწლოვანი, ცუდად ხასიათდებოდა 15 (4%), 317-ის (75%) ყოფაქცევა დამაკმაყოფილებლად იქნა შეფასებული.
აღსანიშნავია, რომ მხოლოდ 3%-ს (11 არასრულწლოვანი) ჰქონდა წერა-კითხვასთან დაკავშირებული პრობლემები, რაც თითქოს არ არის მაღალი მაჩვენებელი, მაგრამ მაინც მნიშვნელოვანი გარემოებაა. 295 არასრულწლოვანი არანაირი დამატებითი აქტივობით არ იყო დაკავებული, რაც საკმაოდ მაღალი მაჩვენებელია და 68%-ს შეადგენს. ამასთან, 295-დან 61 არასრულწლოვანი არც სწავლობდა. სპორტული საქმიანობით და ხელოვნებით დაკავებულია 79 (18%), რეპეტიტორთან დადის 49 (11%), სხვა სახის აქტივობებში კი (პროფესიული უნარ-ჩვევების შეძენა) ჩართულია 14 (3%). მაღალია იმ არასრულწლოვანთა მაჩვენებელი, რომელთაც სწავლის გაგრძელების მზაობა გამოთქვეს — კითხვაზე: გსურთ თუ არა სწავლის გაგრძელება, დადებითი პასუხი გასცა 348 არასრულწლოვანმა (80%).
⇒ სამუშაო გამოცდილება
437 არასრულწლოვნიდან 196-ს აქვს სამუშაო გამოცდილება, რაც განრიდებულ არასრულწლოვანთა 45%-ს წარმოადგენს. მათგან 43 არ სწავლობს, 153-ს, ანუ დასაქმებულ არასრულწლოვანთა 78%-ს, სწავლისა და სამუშაოს შეთავსება უწევს.
ანალიზის მიზნებისთვის შესწავლილი იქნა იმ ბავშვთა ოჯახური და ეკონომიკური მდგომარეობა, რომელთაც სამუშაო გამოცდილება აქვთ. აღნიშნული საინტერესო იყო იმის გასარკვევად, მოზარდებს იძულებით უწევთ გარკვეული საქმიანობის შესრულება თუ თავისუფალი დროის გადანაწილება ხდება რაციონალურად, ასევე, ხომ არ არიან ისინი მოკლებული ოჯახის მეთვალყურეობას და რა აიძულებთ დათანხმდნენ ნებისმიერი სახის სამუშაოს.
რაც შეეხება ამ ოჯახთა ეკონომიკურ მდგომარეობას, ვითარება ასეთია: 99 შემთხვევაში ოჯახის შემოსავალი საკმარისია მხოლოდ პირველადი მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად, ხოლო 6 შემთხვევაში — არასაკმარისია პირველადი მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლადაც კი, რაც ადასტურებს იმ ფაქტს, რომ 54% შემთხვევაში ბავშვებს ოჯახის დასახმარებლად უწევთ მუშაობა; 88 შემთხვევაში ოჯახის შემოსავალი საკმარისია ძირითადი საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად, ხოლო 3 შემთხვევაში — ყველა სხვა დამატებითი მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლადაც.
კანონთან კონფლიქტში მყოფ არასრულწლოვანთა მახასიათებლები
⇒ ჯანმრთელობის მდგომარეობა
კრიმინოლოგიური თვალსაზრისით ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გარემოება, რომელიც შესაძლებელია დანაშაულებრივი ქცევის გამომწვევ ფაქტორად იქცეს, არასრულწლოვანთა ფიზიკური, გონებრივი განვითარების დონეა, მათი ფიზიკური და ფსიქიკური ჯანმრთელობის მდგომარეობა.
ავადმყოფობის ან ფიზიკური ნაკლის გამო, არასრულწლოვანი შესაძლებელია დაცინვის ობიექტი გახდეს, რაც, თავის მხრივ, შეიძლება დანაშაულებრივი ქცევის მაპროვოცირებელ გარემოებას წარმოადგენდეს.
კვლევის სამიზნე 437 არასრულწლოვნიდან ფიზიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემა 69-ს (16%) ჰქონდა, 368-ს (84%) ფიზიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული არანაირი პრობლემა არ აღენიშნებოდა. ზემოთ მითითებულ 69 შემთხვევაში ყველას აღენიშნებოდა სხვადასხვა სახის კლინიკური დაავადება (თირკმელთან დაკავშირებული პრობლემები, ასთმური და ალერგიული ხასიათის დაავადებები, დიაბეტი და სხვა). არც ერთ შემთხვევაში არ აღინიშნა ფიზიკურ განვითარებასთან დაკავშირებული რაიმე სახის პრობლემა.
რაც შეეხება ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებულ პრობლემებს, 437 არასრულწლოვნიდან ფსიქიკურ ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული პრობლემა 13-ს (3%) აღმოაჩნდა. მათ, სხვადასხვა ფორმით, აღენიშნებოდათ აზროვნების, მეხსიერებისა და ყურადღების პრობლემები.
დესტრუქციული ქცევა დამახასიათებელი აღმოჩნდა 9 ბავშვისთვის, რომელთაგან 5 თვითდაზიანებისკენ იყო მიდრეკილი, 2 — სუიციდისკენ, 2 შემთხვევაში კი სახეზე იყო სუიციდისა და თვითდაზიანების ფაქტები ერთდროულად.
არასრულწლოვანთა გარკვეულ ნაწილს აღენიშნებოდა თვითკონტროლის უნართან დაკავშირებული პრობლემები. 13 (3%) არასრულწლოვნის მიმართ, შეფასებაში სოციალური მუშაკი ერთმნიშვნელოვნად აღნიშნავდა, რომ არ ჰქონდათ თვითკონტროლის უნარი; 66 (15%) არასრულწლოვნის მიმართ, სოციალურმა მუშაკმა კითხვაზე — აქვს თუ არა არასრულწლოვანს თვითკონტროლის უნარი, უპასუხა, რომ უჭირს პასუხის გაცემა, ხოლო 358-ის (82%) შემთხვევაში აღნიშნა, რომ თვითკონტროლის უნარი აქვთ.
აზროვნების, ყურადღებისა და მეხსიერების პრობლემები მხოლოდ ერთეულ შემთხვევებში დაფიქსირდა, კერძოდ, 437 არასრულწლოვნიდან 6-ს აღენიშნებოდა აზროვნებასთან დაკავშირებული პრობლემები, 4-ს — მეხსიერებასთან, 3-ს — ყურადღებასთან.
⇒ ძალადობრივი ქმედების გამოცდილება
ძალადობა ოჯახში, სკოლასა თუ გარემოში, სადაც მოზარდი ცხოვრობს, დიდ გავლენას ახდენს ანტისოციალური ქცევის ჩამოყალიბებასა და დანაშაულის ჩადენაზე. გაეროს ბავშვთა ფონდის მიერ, 2013 წელს, ჩატარებული კვლევის — „ბავშვთა მიმართ ძალადობა საქართველოში“ — შედეგებმა აჩვენა, რომ ბავშვთა მიმართ ძალადობა საქართველოში ფართოდაა მიღებული. ყოველი მეორე ქართველი მიიჩნევს, რომ დასჯის ძალადობრივი ფორმები უფრო ქმედითია, ვიდრე არაძალადობრივი აღმზრდელობითი მეთოდები. უფრო ხშირად ქალები, ვიდრე კაცები, ფიქრობენ, რომ ბავშვის მიმართ ძალადობა დასაშვები დისციპლინური სასჯელია. კვლევის შედეგები გვიჩვენებს, რომ თუ ძალადობა შეუფერხებლად ხორციელდება და კითხვებს არ იწვევს, ეს კიდევ უფრო უწყობს ხელს ძალადობის მიმართ ტოლერანტობის დონის ზრდას. შედეგად, თუ ბავშვთა მიმართ ძალადობის წილი მაღალია, კიდევ უფრო მაღალია ძალადობის მიმართ ტოლერანტობის დონე.
განრიდებულ არასრულწლოვანთა მაგალითზე, კრიმინოლოგიურმა კვლევამ აჩვენა რომ კანონთან კონფლიქტში მყოფ არასრულწლოვანთა გარკვეული ნაწილი ძალადობის მსხვერპლი იყო ან თვითონ ჰქონია ძალადობრივი ქცევის გამოცდილება. 437 არასრულწლოვნიდან 372 (75%) არ ყოფილა ძალადობის მსხვერპლი, 13-ის (3%) მიმართ არასებობს ძალადობის განხორციელების ეჭვი, დანარჩენი 86-ის (20%) მიმართ კი, დასტურდება სხვადასხვა სახის ძალადობის განხორციელების ფაქტი.
რაც შეეხება თვითონ არასრულწლოვანთა მიერ განხორციელებული ძალადობის ფაქტებს — კვლევის თანახმად, 324-ს (74%) არ ჰქონდა ძალადობრივი ქცევის გამოცდილება, 9-ის (2%) მიმართ არსებობს ძალადობრივი ქცევის გამოცდილების ეჭვი, ხოლო 104-ს (24%) ჰქონდა სხვადასხვა სახის ძალადობრივი ქცევის გამოცდილება.
⇒ დამოკიდებულება მავნე ჩვევებზე
როგორც კანონთან კონფლიქტში მყოფ არასრულწლოვნებთან, ასევე ზრდასრულ პირებთან ფართოდ არის გავრცელებული ალკოჰოლისა და ნარკოტიკული საშუალების მოხმარება. ანტისოციალური ქცევის ჩადენისას, უარყოფით ფაქტორად განიხილება დამოკიდებულება აზარტულ თამაშებსა და კომპიუტერულ თამაშებზე. შესაბამისად, კრიმინოლოგიური ანალიზის მიზნებისთვის შესწავლილ იქნა არასრულწლოვანთა დამოკიდებულება სხვადასხვა მავნე ჩვევებისადმი.
კვლევის შედეგებმა აჩვენა: ინდივიდუალურ შეფასებაში არსებული მონაცემების თანახმად, არასრულწლოვანთა 90%-ზე მეტს არ გააჩნია არანაირი მავნე ჩვევა, მხოლოდ 5%-ის შემთხვევაში (20 არასრულწლოვანი) გამოიკვეთა ნარკოტიკულ საშუალებებზე დამოკიდებულება, ასევე 5%-ის შემთხვევაში (20 არასრულწლოვანი) სახეზე გვქონდა ალკოჰოლურ სასმელებზე დამოკიდებულება, კომპიუტერულ თამაშებზე — 3% (14 არასრულწლოვანი) და აზარტულ თამაშებზე — მხოლოდ 1% (3 არასრულწლოვანი).
როგორც ვხედავთ, მავნე ჩვევებზე დამოკიდებულება ძალიან დაბალია, რაც მეტად ზრდის, სწორი სარეაბილიტაციო პროგრამების ფარგლებში, ვითარების გამოსწორების შესაძლებლობას და ამცირებს განმეორებითი დანაშაულის ჩადენის რისკს.
⇒ დამოკიდებულება თანატოლებთან და საზოგადოებასთან
თანატოლებთან დამოკიდებულების შესწავლისას გამოიკვეთა, რომ განრიდებულ არასრულწლოვანთა 98%-ს თანატოლებთან დადებითი ურთიერთობა აქვთ. ინდივიდუალური შეფასებების თანახმად, მხოლოდ 2-მა არასრულწლოვანმა დააფიქსირა თანატოლთა მიმართ უარყოფითი დამოკიდებულება, ხოლო 5-მა — ნეიტრალური.
რაც შეეხება საზოგადოების არასრულწლოვნისადმი დამოკიდებულებას, აღნიშნული მაჩვენებელი თავად არასრულწლოვნის შეფასების საფუძველზე განისაზღვრა. განრიდებულ არასრულწლოვანთა 93% (408 არასრულწლოვანი) თვლის, რომ საზოგადოება მისდამი დადებითად არის განწყობილი, 6%-ს (27 არასრულწლოვანი) მიაჩნია, რომ საზოგადოება მის მიმართ ნეიტრალურადაა განწყობილი, მხოლოდ 1% (2 არასრულწლოვანი) ამბობს, რომ საზოგადოება მის მიმართ უარყოფითადაა განწყობილი.
⇒ დანაშაულის გაცნობიერება
ის, თუ რა კუთხით უნდა წარიმართოს კანონთან კონფლიქტში მყოფ ბავშვთან მუშაობა, ზოგადად როგორ დაიგეგმოს პრევენციული ღონისძიებები, ბევრადაა დამოკიდებული არასრულწლოვანთა მიერ დანაშაულის გაცნობიერებასთან. არის შემთხვევები, როდესაც ბავშვი იმპულსურად მოქმედებს და ვერც კი აცნობიერებს რა არის დანაშაული. ამის შესახებ ისინი თავად საუბრობენ სხვადასხვა სარეაბილიტაციო პროგრამის ფარგლებში. დანაშაულის პრევენცია ბევრადაა დამოკიდებული მათთვის სწორი ინფორმაციის მიწოდებაზე.
დანაშაულის აღიარება არასრულწლოვანთა მართლმსაჯულების კოდექსით განრიდების ერთ-ერთ სავალდებულო პირობას წარმოადგენს. ვინაიდან კვლევა განრიდებულთა მონაცემების საფუძველზე განხორციელდა, ყველა არასრულწლოვანმა, სისხლის სამართლებრივი მიზნებისთვის, აღიარა ჩადენილი დანაშაული. თუმცა, სოციალური მუშაკი, ინდივიდუალური შეფასების განხორციელებისას, შენიშნავს, რომ არასრულწლოვნებს, რიგ შემთხვევებში, უჭირთ ჩადენილი დანაშაულის გაცნობიერება. 437 განრიდებული არასრულწლოვნიდან 308, სოციალურ მუშაკთან, ჩადენილ დანაშაულს მთლიანად აღიარებს, 123 — ნაწილობრივ, ხოლო 6 — საერთოდ არ აღიარებს დანაშაულს. ერთმნიშვნელოვნად იკვეთება გაცნობიერების პრობლემა. არასრულწლოვნები, სისხლის სამართლის მიზნებისთვის, აღიარებენ და არ უარყოფენ ჩადენილ ქმედებას, მაგრამ, ვინაიდან მათი ეს ქმედება გარკვეული გარემოებებითაა ნაკარნახევი, უჭირთ გაგება რატომ უნდა აიღონ პასუხისმგებლობა შედეგზე და თავის მართლების უამრავი არგუმენტი აქვთ, რაც ვლინდება სოციალურ მუშაკთან.
კვლევას ის ძირითადი მიგნებებიც ახლავს, რაც მონაცემთა გაანალიზების შედეგად გამოიკვეთა, აქვეა რეკომენდაციაც: მიზანშეწონილია, კვლევას დაემატოს კიდევ ერთი კომპონენტი — კანონთან კონფლიქტში მყოფ არასრულწლოვანთა წარსული დანაშაულებრივი გამოცდილება, რომლის დროსაც უნდა გაანალიზდეს არა მარტო პასუხისმგებლობის ასაკს მიღწევის შემდეგ ჩადენილი ქმედებები, არამედ 14 წლამდე დანაშაულის ჩადენის შემთხვევებიც.
განრიდებულთა კატეგორიაში ის ბავშვები ექცევიან, რომელთაც, მართალია, გამოავლინეს დანაშაულებრივი ქმედებისადმი მიდრეკილება, მაგრამ მათთან მუშაობა გაცილებით მარტივია, რადგან არ არიან წარსულში ნასამართლევები, არ იყვნენ წარსულში ჩართულები განრიდება-მედიაციის პროგრამაში, მათ მიერ ჩადენილია ნაკლებად მძიმე და მძიმე კატეგორიის დანაშაულები. კრიმინოლოგიური ანალიზის სრულყოფილად განხორციელებისთვის იმ ბავშვთა მონაცემების დამუშავებაც მნიშვნელოვანია, რომლებიც სისხლის სამართლებრივ პასუხისგებაში მიეცნენ.
