იტალო კალვინო
„ობობას ბუდეების ბილიკი“
ეს ჩემი პირველი რომანია – მოგვითხრობს იტალო კალვინო – რას ვგრძნობ, როცა მას ვუბრუნდები? სინდისის ქენჯნას. უხერხულობა, რომელსაც მრავალ წელს მიქმნიდა ეს წიგნი, ნაწილობრივ გაფერმკრთალდა, მაგრამ ბოლომდე არ გამქრალა.
„ბევრმა მოვლენამ ისე ჩაიარა, რომ არანაირი რომანი არ დაწერილა. ეს რომანი მაკავშირებს რაღაც დიდთან, ეს წინააღმდეგობის მოძრაობის რომანია. ვგრძნობდი პასუხისმგებლობას ეპოქის წინაშე, რომელშიც ვცხოვრობდი, მაგრამ მეშინოდა ტვირთის, რომელსაც რომანის ავტორი შეიძლება, გრძნობდეს, მით უფრო, როცა რომანს ცხოვრებაში პირველად წერს“.
როგორი უნდა იყოს პირველი რომანი, რომელსაც მნიშვნელოვან მოვლენას მივუძღვნი?
მარტივი გზა მოვძებნე: მთავარი პერსონაჟი ბავშვია.
იტალო კალვინოს წინასიტყვაობიდან რომანის 1964 წლის გამოცემისათვის
რომანი ომსა და ადამიანებზე
„ობობას ბუდეების ბილიკის“ მთავარი პერსონაჟი, პინი, ბავშვია, რომელიც გერმანელი მეზღვაურისთვის იარაღის მოპარვის გამო დააპატიმრეს, მაგრამ ციხიდან „წითელ მგელთან“ ერთად გაიქცა და პარტიზანებს შეეხიზნა, რომლებიც ტყეში ცხოვრობენ.
ერთ დღეს ბავშვური თავმოწონებით უყვება პარტიზან კაცებს, როგორი იარაღი აქვს ერთ საიდუმლო ადგილას მიწაში ჩაფლული, მაგრამ სამალავს არ ამხელს, რადგან იქ ობობების ბუდეებია.
იარაღი ბავშვის ხელში, ობობას ბუდეების ქსელი, როგორც დიდი მეტაფორა და ბუდეში გასროლილი ტყვიის დაუვიწყარი ემოცია.
ავტორი თავისი წიგნის 1964 წელს დაწერილ წინასიტყვაობაში საკუთარ თავს უწონებს გადაწყვეტილებას, რომ აქ, ამ რომანში, ყველაფერი შეგნებულად, წინასწარი განზრახვით, ბავშვის შთაბეჭდილებით გაუზიარა თავის მკითხველს.
ტექსტში აღწერილი ბანაკი, რომელსაც მთავარი პერსონაჟი შეეხიზნება, უცნაური ადგილია. აქ არავინ იცის, რისთვის იბრძვის, ყველას საკუთარი ვენდეტა აქვს: გენუელები, კალაბრიელები – ყველა, ვინც აქაა, თავისი, პირადი ომით ომობს. ბიჭი (პინი) ამ კაცებს შორის ცხოვრობს. ბევრი რამ არ ესმის, მაგრამ წასასვლელი არ აქვს.
პინი მძიმე ცხოვრების პირმშოა. დედა არ ჰყავს, თუმცა კეთილ ადამიანად ახსოვს. ისიც ახსოვს, მამამ ოჯახი დედის გარდაცვალებიდან მალევე რომ მიატოვა და პინი დარჩა უფროსი (მეძავი) დის მეურვეობის ქვეშ. დის საშინელი ცხოვრება პინის თვალწინ ჩავლილ გულისამრევ კადრს ჰგავს. ბიჭის ლიტერატურულ პორტრეტში ორი სახეა: ბავშვის, რომელსაც ობობას ბუდეები აკვირვებს და ბავშვის, რომელსაც ბავშვობა წაართვეს. იარაღი, როგორც ყოფიერების მეტაფორა და ობობას ქსელი, როგორც იმ არჩევანის მეტაფორა, რომელიც პინმა უნდა გააკეთოს წარმავალსა და მარადიულს შორის, რომანის დედააზრს ქმნის.
ტექსტის პარტიზანების ცხოვრების აღწერასთან დაკავშირებული ნაწილი სტილისტიკურადაც ძალიან საინტერესოა. თხრობა ხან რომანისთვის დამახასიათებელი ფორმით ვითარდება, ხან კი გგონია, პიესას კითხულობ. მაგალითად, ბანაკში ერთ საღამოს მომხდარი ამბავი ისეთი ნათელი სურათხატებითაა აღწერილი, მკითხველი მარტივად წარმოიდგენს, რომ დარბაზში ზის და ამ რომანის სასცენო ვერსიას უყურებს.
პარტიზანი მამაკაცების უყურადღებობა, რომლებიც მეთაურისა და მზარეულის ცოლის გაარშიყების სცენას შესცქერიან და თვალსა და ხელს შუა ეწვებათ ქოხი, რომელსაც თავს აფარებენ, ტექსტის შთამბეჭდავი პასაჟია. ამბავი პატარა პინის ემოციური სიმღერის ფონზე ვითარდება და ახალგაზრდა მწერლის შემოქმედებით შესაძლებლობებს მთელი სიცხადით წარმოაჩენს.
საინტერესოა პარტიზანების დიალოგები, მათი განწყობა კომუნიზმის, როგორც ახალი პოლიტიკურ-ეკონომიკური მოცემულობის მიმართ. როცა კომუნიზმი გაიმარჯვებს – ფიქრობენ ისინი – მათ (ტყეში გახიზნულ უპოვრებს) კარს ყველგან ფართოდ გაუღებენ, უფრო მეტიც, სუფრასთან დასვამენ, დაიწვევენ, წვნიანი ექნებათ თუ საშობაო ნამცხვარი. ამ რომანში მეოცნებეთა დიდი ვნებათა მღელვარების ფონზე იშლება უკიდურესად სულისშემძვრელი ადამიანური ტრაგედიები: ცოლების მიერ ნაღალატები და მერე გერმანელების სათოფედ ქცეული ქმრები, სახლ-კარგადამწვარი და ომის წყალობით უთვისტომოდ დარჩენილი ადამიანების უზარმაზარ გალერეაში პატარა ბიჭის, პინის, განცდები, როცა მართალასაგან ნათხოვარი ჭოგრიტით აკვირდება შორეული ქალაქის დაბომბვას, რომანის ერთ-ერთი ემოციური ეპიზოდია.
ახალგაზრდა (გამოუცდელი) რომანისტის ოსტატობა გაკვირვებს მაშინაც, როცა პეიზაჟებსა და პერსონაჟთა დახასიათებებს ქმნის. მაგალითად: „ხეობა ისე ფენა-ფენა ივსება ნისლით, თითქოს კარები იხურებოდეს ერთიმეორის მიყოლებით“. ან პერსონაჟი კიმი რომ გავიხსენოთ, რომელიც მედიცინას სწავლობს, მაგრამ ახლა პარტიზანთა შორისაა. მას „ლოგიკა უყვარს, მიზეზებისა და შედეგების ურთიერთკავშირი ხიბლავს, თუმცა თავი პასუხგაუცემელი კითხვებით აქვს სავსე. ადამიანი აინტერესებს, ამიტომ სწავლობს მედიცინას, იცის, რომ ცოცხალი, მოძრავი უჯრედების გროვაშია ყველაფრის პასუხი და არა ფილოსოფიურ კატეგორიებში“. სამწერლო ოსტატობის შეუდარებელი ნიმუშია პინის დახასიათება, როცა ბანაკში არსებულ, ბავშვისთვის მოსაწყენ, ყოფას პერსონაჟი თავისებურად ილამაზებს. მაგალითად; როცა წყაროზე გზავნიან და დამშეულ პარტიზანებს ერთი სული აქვთ, ბრინჯი ბიჭის მოტანილ წყალში მოხარშონ, პინი ტყეში დადის, პირს მარწყვით იტენის და როცა მის მოსვლას საშველი დაადგება და მზარეული მანჩინო გინებითა და ლანძღვით იკლებს, ბიჭს თვალებში აფარფატებული პეპლები მოუჩანს.
ცალკე განხილვის თემაა რომანის ის მონაკვეთი, სადაც ნაჩვენებია პერსონაჟები, რომლებსაც პარტიზანების მეთვალყურეობა და მართვა ევალებათ, თუ როგორ უდგებიან სამომავლო პოლიტიკურ სტრატეგიებს. ადამიანებს, რომლებსაც სხვადასხვა ბრაზი ამოძრავებთ, თუ ერთი საქმისთვის შეკრებენ და გაერთიანებული ძალისხმევით ჩართავენ პარტიზანულ მოძრაობაში, პროცესი შედეგს გამოიღებს – „ხალხს აზრი უნდა გაუჩინო“ – აცხადებს პინი.
ლიტერატურული ნაწარმოების ზემოქმედების ძალა სწორედ იმ ამოცანებშია, რომლებსაც გასააზრებლად და გადასაჭრელად სთავაზობს მკითხველს.
ომი კალვინოს პერსონაჟებისთვის (მთებს შეხიზნული პარტიზანებისთვის) სამშობლოსა და იდეალებისთვის ბრძოლა კი არაა, არამედ გერმანელების მიერ გადამწვარი სახლ-კარის გამო შურისძიება. რომანის ერთ-ერთი პერსონაჟის წარმოდგენა, ერებს შორის წარმოქმნილი დაპირისპირებების შესახებ, მკითხველის ფიქრებს ომების მიმართ რეალისტური განწყობისათვის აღძრავს:
ყველაფერი იწყება იდეალების სახელით და ადამიანურ შურისძიებამდე დადის.
პროტესტში საზოგადოების ყველა ფენიდან ერთვებიან. აქ არიან ახალგაზრდები (სტუდენტები), რომელთა პროტესტიც მხოლოდ ახალი სიტყვებისთვის ახალი განმარტებების პოვნის დრომდე გრძელდება. მათი თანადგომა არასოდესაა საიმედო. ასევე არიან უცხოელი ტყვეები, რომლებიც საკუთარი (შორეული) სამშობლოსთვის, უფრო სწორად იქ დაბრუნებისთვის იმეტებენ სიცოცხლეს, მაგრამ მათთვის სამშობლო მხოლოდ იმიტომაა სანუკვარი, რომ შორეულია.
მოკლედ, ყველა ომი „სიმბოლოების ომია“ და არა იდეალების, როგორც ბრძოლაში შესვლამდე ჰგონიათ ადამიანებს. „არაფერია ქვეყანაზე უფრო მტკივნეული, ვიდრე ძალად გაბოროტება,“ – ფიქრობს გზად მიმავალი პარტიზანი პერსონაჟი.
ბოლოს პარტიზანებისთვის გადამწყვეტი დღე დგება და ამ ამბავს ახალგაზრდა რომანისტი წარმოუდგენლად ლამაზი პეიზაჟით ეგებება: „ლაჟვარდისფერი დილაა, ცა ისეთი ლურჯია, რომ შეგეშინდება“.
1964 წლის გამოცემისთვის დაწერილ წინათქმაში იტალო კალვინო ყვება: „ლიტერატურული აფეთქება იმ წლის (როცა „ობობას ბუდეების ბილიკი დაიწერა“ ქ.გ.) იტალიაში ფიზიოლოგიური მოვლენა უფრო იყო, ვიდრე — ხელოვნების ფენომენი. ომი გვქონდა გადატანილი და ჩვენ, ახალგაზრდები, რომლებმაც მცირე ხნით მოვასწარით პარტიზანობა, გათელილებად, დამარცხებულებად კი არ ვგრძნობდით თავს, არამედ გამარჯვებულები, საბრძოლო ენერგიით დატვირთულები ვიყავით. მისი მემკვიდრეობის ექსკლუზიური მატარებლები და მოწმეები… ვინც მაშინ დაიწყო წერა, აღმოაჩინა, რომ იგივე მასალა ჰქონდა ხელთ, რაც ძველი დროის უსახელო ზეპირ მთხრობელებს: ამბები, რომლებიც პირდაპირ გვქონდა გადატანილი“.
გულწრფელობა და ფანტაზია, ორი უმნიშვნელოვანესი განძი მისთვის, ვინც თვალით ნანახის ან ბუხრის პირას მოსმენილის ლიტერატურად გარდაქმნას გადაწყვეტს, სწორედ ასე იბადება დიდი ლიტერატურა.
ძალიან მნიშვნელოვანი ფაქტია ის, რომ იტალო კალვინოს პირველი ლიტერატურული შედევრის ქართულ ენაზე წაკითხვის შესაძლებლობა გვაქვს, რომელსაც სულაკაურის გამომცემლობა ლიტოდისეის წიგნების შთამბეჭდავ კატალოგში წარმოგვიდგენს.
ძვირფასო მასწავლებლებო, თამამად შეიტანეთ რომანი თქვენი უფროსკლასელი მოსწავლეების საკითხავების ნუსხაში!
ქეთევან გარაყანიძე
ფილოლოგიის მეცნიერებათა დოქტორი
