ვაგრძელებთ რუბრიკას „მწერლები ბავშვებისთვის“, სადაც თანამედროვე ქართველი ავტორები მათი ცხოვრების წიგნებზე მოგვიყვებიან, რომლებმაც თითოეულ მათგანზე წარუშლელი კვალი დატოვა. განახლებულ რუბრიკაში მწერლები ბავშვებსა და მოზარდებს ასაკსა და ინტერესებზე მორგებულ საკითხავ ლიტერატურას შეურჩევენ და გაგვიზიარებენ, მათთვის რომელი წიგნით დაიწყო მკითხველად ჩამოყალიბების გრძელი და საინტერესო გზა. ეს იქნება საუბარი ავტორებსა და ნაწარმოებებზე, მომნუსხველ წიგნებსა და იმ დაუვიწყარ თავგადასავლებზე, რომლებიც მკითხველთა ცხოვრებაში ძალიან ბევრია…
🖍რუბრიკის სტუმარია მწერალი და გამომცემელი ზვიად კვარაცხელია.
დედა, როგორც წამკითხველი
თვალწინ მიდგას: ზაფხულის მცხუნვარე დღეს, სადილის შემდეგ, ყველანი რომ მოსასვენებლად გავიკრიფებოდით ჩვენ-ჩვენს ოთახებში, დედაჩემი ჩანიშნულ ადგილას გადაშლიდა წიგნს, საიდანაც ახალი, უცნობი და მომნუსხველი სამყარო უნდა გაცოცხლებულიყო ჩვენ თვალწინ.
მე და ჩემი ძმა ამ წუთს გაფაციცებით ველოდით. საუცხოო განცდაა – გარეთ მზე აჭერს, პაპანაქებაა, შენ კი კაკლის ქვეშ წამოწოლილი ისმენ უჩვეულო და თავბრუდამხვევ ამბებს. მაშინ მიკვირდა, რამდენ ხანს შეეძლო დედას ეკითხა ჩვენთვის ზღაპრების წიგნი, ისე, რომ არ დაღლილიყო და მოწყენაც არ შეპარვოდა. არ მახსოვს, თვითონ შეეწყვიტოს ან ვინმე უხეშად შემოჭრილიყოს, სანამ ჩვენ თვითონ არ გამოვეთიშებოდით – დაგვეძინებოდა. ზღაპრის პერსონაჟები ძილშიც განაგრძობდნენ ცხოვრებას, სიზმარშიც მოგვყვებოდნენ.
წიგნი, რომელმაც ჩემს ბავშვობაზე წარუშლელი კვალი დატოვა
ერთი ასეთი მშობლიური ნოდარ წულეისკირის „მურიკელა ღრრრ“ იყო და ამ გადმოსახედიდან შემიძლია ვთქვა, რომ ჩემს ბავშვობას სწორედ მისი ღრენა და ყეფა გასდევს, სანამ ავტომატების კაკანის, დაბომბვისა და სასოწარკვეთილი ადამიანების ხმა შემოაღწევდა.
ჯერ მარტო სახელები იყო დაუვიწყარი: მურიკელას დედას ავმყეფარი ერქვა, მის მეტოქე და მეგობარ კნუტებს – ფისუნია ფი და პი, იმათ დედას კი – ქალბატონი ფიჰფისო. ერთ დღესაც პატარა ლეკვი მურიკელა მანქანაში ჩასვეს და სოფლიდან თბილისში წაიყვანეს. აქედან იწყება ყველაფერი – აქედან იძაბებოდა ჩვენი ცნობისმოყვარეობა. სულმოუთქმელად ველოდით, რას იზამდა დიდ ქალაქში მოხვედრილი ლეკვი, რომელსაც გზაშივე გამოუცვალეს სახელი – მიკი შეარქვეს, მაგრამ მურიკელა ახალ სახელს შეეჩვია, ახალ ყოფას კი – ვერა. კორპუსების სივიწროვეში მოხვედრილს საბედისწერო ამბები გადახდა – ჯერ იყო და, ბავშვს უკბინა, მერე ათი დღე მოუწია ცხოველთა სამკურნალო პოლიკლინიკაში ყოფნა, იქიდან გამოწერილი ვიღაც მძღოლს გაატანეს სოფლისკენ, იმან კი შუა ქალაქში ჩამოსვა და „ეზოს ძაღლი“ თავზეხელაღებულ მაწანწალა „თანამოძმეებს“ პირისპირ შეატოვა.
მეც და ჩემს ძმასაც ერთი ქუჩის ძაღლი მოგვწონდა ძალიან – ბუტუზო (იგივე ყურშა), იქაურობის წინამძღოლი, რომელსაც ცალი თვალი ლომმა დასთხარა. ერთხელ ზოოპარკში, ლუკმაპურის საშოვნელად გასულს ლომის გალიაში შეეყო თათი, რათა ხორცისთვის ჩაევლო კლანჭები, გალიის კიდესთან მიეჩოჩებინა და დაეთრია. ლომმა თავი მოიმძინარა თურმე და როგორც კი ბუტუზო ხორცს წაეპოტინა, წამოვარდა, ტორი ჩასცხო და ცალი თვალი დაუბუშტა. თუმცა საქმე საქმეზე რომ მიდგა, მურიკელამ სახელოვან ბუტუზოსაც შეუღრინა.
თვითონ ეს სიტყვა – ღრრრ – უცნაური მშობლიურობით ხვდებოდა გულს და არა მარტო იმიტომ, მშობლისგან წაკითხული რომ გვესმოდა, არამედ იმიტომაც, რომ დაუმორჩილებლობითა და შეუგუებლობით, მკაცრ ცხოვრებაში გაძლებითა და გარემო პირობებთან გამკლავებით იყო ნაკარნახევი. ყველას და ყველაფერს უღრენდა მურიკელა – კატის კნუტებს, გაფხორილ ინდაურს, მაწანწალა ძაღლებს, ქუჩას და ზღვასაც, მაგრამ ღრენა მისი ახირება კი არა, უფრო თვითგადარჩენისა და საკუთარი თავის დამკვიდრების ინსტინქტი იყო. ინსტინქტი, რომელმაც დიდი ქალაქიდან თავისი სოფლისკენ მიმავალ გზას გაუყენა და მთელი წელი სიცხე-სიცივესა და ხიფათ-ფათერაკში გამოვლის ძალა მისცა.
…მაშინ არ დავკვირვებივარ, მაგრამ წლების შემდეგ რომ დავხედე ჩემი საყვარელი ზღაპრის გარეკანს, მისი ავტორის – ნოდარ წულეისკირის შესახებაც მომინდა რაღაცების შეტყობა. მერე სადღაც წავიკითხე, რომ სხვა ბევრი წიგნიც დაუწერია, უზენაესი საბჭოს დეპუტატიც ყოფილა და იმ ტრაგიკული ამბების შემდეგ მარნეულში წასულა, სოფელ წერაქვის სკოლის დირექტორად და ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებლად.
ეს ის დროა, როცა ავტომატების კაკანი მურიკელას ყეფასა და ღრენაზე მეტად ისმის ჩვენს ბავშვობაში. მურიკელა კი ჩუმად არის, სადღაც მიმალულა, თითქოს თავის დროს ელოდება, რომ ღამის დამთრგუნველ სიჩუმეში გამკრთალ ლანდებს გამოენთოს და გააგონოს თავისი საბედისწერო და მშობლიური ღრრრ…
სამი წიგნი ბავშვებისა და მოზარდებისთვის
📚 მარკ ტვენის „ჰაკლბერი ფინის თავგადასავალი“
მისისიპივით წყალუხვი წიგნია – ყველა ასაკის მკითხველს შეუძლია ჩაყვინთოს და ზედაპირზე თავისი სასურველი ამბავი ამოიტანოს. ტომ სოიერი რომ უფრო პოპულარულია ჩვენში, ამას თავისი, ხანგრძლივი ისტორია აქვს, მაგრამ ჰაკ ფინისთვის კვალში 7-8 წლიდან ჩადგომამ ბავშვის სამყაროსა და ცნობიერების ჩამოყალიბებაში მნიშვნელოვანი როლი შეიძლება შეასრულოს. ამ ასაკის მოზარდები უკვე საფეხბურთო მატჩების ტრანსლაციებს ან ჩანაწერებსაც უყურებენ, ხიფათები, ბრძოლა და ათასგვარი ოინი მათთვის უცხო არაა, არც ის თემები, ძალადობა და რასიზმი რომ ჰქვია. ადამიანის არსებაში თავისუფალი და მაძიებელი სულის ჩასახვა/ამოძრავება ხომ სწორედ ბავშვობიდან, წრფელი და მოუთოკავი სურვილებიდან იწყება.
📚 ლევან ბოლქვაძის „ზღაპარში მოხვედრილი ბიჭის ამბავი“
მეფე ჩიგიდი გადაწყვეტს, უკვდავი იყოს და ამ მიზნის მისაღწევად, ერთი შეხედვით, ყველაზე მარტივ და მოულოდნელ გზას აირჩევს — დროს დაატუსაღებს. „დროზე დიდი დღესასწაული ამქვეყნად არ არსებობს. მეორე სასწაული კი ის არის, რომ ადამიანმა დროის აწყვა ისწავლა“, — ამას მესაათე ბაზილიო ამბობს, მაგრამ მეფე ჩიგიდი არა მხოლოდ დროს, ბუნებასაც გამოუტანს განაჩენს, მის დამორჩილებასაც შეეცდება: შუა ზაფხულში თოვლიან ამინდებს გამოაცხადებს და უცებ გაზაფხულის ჩახჩახა მზით განათებულ ქუჩებში თბილად, ქურქებში გამოწყობილი ხალხი გამოჩნდება, გოგო-ბიჭები სიცილ-კისკისით მოედებიან ქუჩებს, ციგურებით „სრიალებენ“, „გუნდაობენ“. ერთ დღესაც, სასახლეში, სადაც მეფის არისტოკრატი ქვეშევრდომები წარბშეუხრელად ამტკიცებენ, მიხაკს ნივრის სუნი აქვსო, ჭაბუკა გამოჩნდება და ყველაფერს „თავდაყირა დააყენებს“: საშაქარლამოში ბისკვიტი, რომელიც დიდი ხანია ჯიუტად არ ამოდის, ამოვა და ტორტი გამოცხვება; დამჭკნარი ყვავილები, როგორც კი ჭაბუკას ხელი შეეხებათ, გამოცოცხლდებიან და გაიხარებენ… ცხადია, ეს სიურპრიზი მეფე ჩიგიდისთვის სასიამოვნო არ უნდა იყოს – მთავარი ამბავიც აქედან იწყება…
📚 ეთერ თათარაიძე „მამამან ღმერთს ჩამაჰყარა სახელი“
მასწავლებელი რომ ვყოფილიყავი, ალბათ უფრო ქართული ლიტერატურის მასწავლებელი ვიქნებოდი და მეშვიდე ან მერვე კლასელებს ვაჟა-ფშაველას ცხოვრებას სახელმძღვანელოებში შეტანილი ბიოგრაფიებით არ ვასწავლიდი. ტყუილი შრომაა — გონებაში მხოლოდ ფაქტები და თარიღები შედის და სტატისტიკურ მარაგს უფრო ამდიდრებს, ვიდრე წარმოსახვას.
ცხოვრება ადამიანის ვნებები, მიწყდომ-მოწყდომა, სიხარული, გამარჯვება და მარცხია – და ეს რომ სკოლის ასაკიდანვე ვიცოდეთ, მგონი, აჯობებდა, მით უმეტეს, დიდი კაცის კვალს და საქმეს ადევნებულებმა.
ჩვენში ბევრი კარგი ბიოგრაფიული წიგნი დაწერილა, ახლაც იწერება, მაგრამ ის ერთი, რომელსაც ძალიან უჩვეულო და მშობლიური სახელი ჰქვია, ფორმითაც და მნიშვნელობითაც გამორჩეულია.
„მამამა ღმერთს ჩამაჰყარა სახელი“ ბევრი რამ მიზეზით საჭირო და სასარგებლო წიგნია. ჯერ ერთი და მთავარი, ვაჟა-ფშაველას შესახებ არსებული ალბათ ყველაზე სანდო წყაროა: აქ კარგად ჩანს ვაჟას ხასიათი, ყოფა, ოჯახი, ურთიერთობები სოფელთან („ბარემ იკვეთეს მამაჩემი, მაგრამა ღმერთმა და ქვეყანამ არ მაიკვეთა“); პირად თემებსაც ეხება გულქანი („ვაჟას ქალები უყვარდაო!.. სადა სცალოდა წაწლობისა და ქალებისთვინა; მე არ ვიცოდი, მამაი რაი იყო, მაშ, ფიი!.. რომელი მწერალია, რო ქალებზე არა სწერდეს!.. ფეთებას შეიყრიდა, ქალი რასა ჰქვიანო, განა ქალს არ ახსენებდა, ქვეყანა ლამაზიც არი და უშნოცა, თვალების ჭკვაზე უნდა იაროს კაცმაო?.. გულის ხმაზე უნდა იაროს, გულის ჭკვაზედაო, – იცოდა…“).
კიდევ იმით არის საინტერესო, რომ ვაჟა-ფშაველას პერსონაჟების რეალურ პროტოტიპებზეც გვაძლევს ინფორმაციას. თუნდაც ეს ფრაგმენტი: „ბუები“ არ წაგიკითხავ, ეთერო? ეგეც თავის ობლებზე აქვ დაწერილი ბეჩავ მამასა. „ვერ მოჰხელეო“. – რამდენჯერ ვეძახდით ობოლ-ოხრები ერთმანეთსა დაკარგულ საქონზედა შავშუაღამესა. ეეე!..“ ან ეს: „ხმელი წიფელი? როგორ არ მახსონ! აი, ზენ სადამ იყო ხმელი წიფელი, ახუნის გორ. საქონი დამიდიოდა, რას არ მახსონ… ჩემ გულს რა შედრეკდა…“
კიდევ ის, რომ ამბებით მდიდარი წიგნია. ეტყობა, ეთერ თათარაიძემ ბოლომდე გახსნა გულქან რაზიკაშვილი და თითქმის ყველაფერზე ალაპარაკა: აკაკისგან ნათქვამი „ენას გიწუნებ, ფშაველოს“ ვაჟასეული გამოხმაურება ოჯახში (მისი ლექსი „აკაკის პასუხად“ ყველამ ვიცით); დედინაცვალისა და გერების ურთიერთობა; „სტილნი“ მწერლებთან ქალამნიანი პოეტის შეხვედრები; ბიძის – თედოსა და ძმის – ლევანის ტრაგიკული აღსასრულის ნამდვილი ვერსიები; ჩარგლიდან შორს – დიდუბეში დამარხული მამის მონატრება…
ქართულ დოკუმენტურ ლიტერატურაში, ბიოგრაფიულ რომანებში იშვიათად მოიძებნება ასეთი მარგალიტი, ტკივილიანი, ემოციურად სრულყოფილი და დამაჯერებელი, ისეთი, ეს ადგილი რომაა:
„ისე მივდივარ სამარეში, მამის სამარე არ მინახავ. რო დამიწყებენ, განახვებთო, ვატყუებ, ვყოფილვარო, ზოგთა. ეთერო, შენ იცოდე სიმართლე, რო მე მამის სამარე არ მინახავ, არა, ქალო, არ შემიძლავ იმის საფლავის ნახვა, არა. მე ვინც მიყვარდა, იმის საფლავს რა მანახვებს. არა ვნახავ იმის სამარესა, არა. წარმოვიდგენ, რო ძვლებიღაა და რანაირათ უნდა ავიტანო, იქავ გავთავდები, იქავა“.
ზვიად კვარაცხელია
