„მე და ძუკუს მუშაობა განაწილებული გვქონდა. ძუკუ გადიოდა ხალხში, კრეფდა სიმღერებს, ეძებდა მომღერლებს, ხოლო მე, რაც გამაჩნდა, ძუკუს საქმეზე ვხარჯავდი. ის ხშირად მეტყოდა: ნუ გეშინია, ჩემო დაო, მე მწამს, ისეთი დრო დადგება, რომ ჩემს მუშაობას დააფასებენ და მეც შევძლებ შენი ამაგი დავაფასოო“.
ამონარიდი ნოტიოს მოგონებიდან
ნოტიო ლოლუა
1875-1958
მე-19 საუკუნის მეორე ნახევრიდან სამწერლო, პედაგოგიურ და საზოგადოებრივ ასპარეზზე გამოჩნდნენ ქართველი ქალები, რომლებიც მოწინავე იდეებითა და საქმეებით დროს უსწრებდნენ, იცოდნენ შრომისა და დამოუკიდებლობის, ქალთა უფლებების დაცვის ფასი და მათი განათლებისთვის დაუღალავად იღვწოდნენ. ამიტომაც იმსახურებენ პატივისცემასა და არდავიწყებას მომავალი თაობებისგან. რამდენიმე მათგანზე უკვე ვისაუბრეთ, ამჯერად ნოტიო (იგივე ნატო) ბახვას ასული ლოლუას შესახებ გიამბობთ. იგი 1875 წელს დაიბადა სოფელ ქვალონში (ზუგდიდის მაზრა). 9 წლის იყო, როცა მამა გარდაეცვალა და დედამ ჯერ ფოთის, ხოლო შემდეგ ბათუმის კერძო სასწავლებელში მიაბარა, რომელსაც სამკერვალო სახელოსნოც ჰქონდა. საგულისხმოა, რომ მხოლოდ 14 წლისა იყო, როცა სასწავლებელი დაასრულა, ფოთში დაბრუნდა და კერძო სამკერვალო დააარსა. მისი ეს პირველი ნაბიჯი წარმატებული აღმოჩნდა – ათ ქალთან ერთად, რომლებიც მაშინვე შეუერთდნენ ნოტიოს დაწყებულ საქმეს – სამკერვალომ მალე გაითქვა სახელი საზოგადოებაში, ყველა შეკვეთა დროულად და ხარისხიანად სრულდებოდა.
მისი თანამედროვე გამოჩენილი საზოგადო მოღვაწეები ყოველ ახალ, ხალხისთვის საჭირო და სასარგებლო წამოწყებას უყოყმანოდ უჭერდნენ მხარს, შეძლებისდაგვარად ეხმარებოდნენ კიდეც. არც ნოტიო ლოლუას საქმე დარჩენილა მათი ყურადღების მიღმა — ამჯერად, ნიკო ნიკოლაძისა და იონა მეუნარგიას რჩევითა და მხარდაჭერით ნოტიომ, 1897 წელს, სახელოსნო კერძო ექვსთვიან კურსებად გარდაქმნა, ხოლო თავად, მათივე თანადგომითა და სახელოსნოში შეგროვებული მცირე თანხით, სასწავლებლად გაემგზავრა თბილისში, საიდანაც უკვე დიპლომირებული დაბრუნდა ატელიეში, რომელიც ძალიან სწრაფად ფართოვდებოდა, იზრდებოდა მასწავლებელთა და მოსწავლეთა რაოდენობა და, რომელსაც საბოლოოდ ეწოდა „ნოტიო ლოლუას პროფესიული კერძო სასწავლებელი“.
მე-20 საუკუნის დასაწყისში აქ ისწავლებოდა ჭრა-კერვა, ხატვა-ხაზვა, ხალიჩების, წინდების, შალეულის ქსოვა, გამოჩენილ მხატვართა, ხუროთმოძღვართა და მოქანდაკეთა ნაწარმოებების ოქრომკედით ამოქარგვა და მოქსოვა. გარდა ამისა, ისწავლებოდა ქართული ენა და ლიტერატურა, არითმეტიკა, სამოქალაქო ისტორია, რუსული ენა და ლიტერატურა, გალობა-სიმღერა და საღვთო ისტორია.
რაც უფრო პოპულარული ხდებოდა სასწავლებელი, მით უფრო ღიზიანდებოდნენ ცარიზმის რეაქციონერი ჩინოვნიკები – ბრალი დასდეს, სკოლას სეპარატისტული ხასიათი აქვსო, რაკი რუსულთან შედარებით ქართულ ენას ეძლევა უპირატესობაო, ყველა საგანი ქართულად ისწავლებაო. ყველაფრის მიუხედავად, ნოტიო ჩვეული შემართებით განაგრძობდა საქმეს, ძმასთან, ძუკუ ლოლუასთან ერთად აგებულ სახლში, თავისივე პანსიონით. სკოლა მალე სამწლიანი გახდა, რაც თავხედობად შეაფასა რეჟიმმა და 1908 წელს მას დიპლომი ჩამოერთვა, თუმცა, ერთგული პედაგოგიური კოლექტივის, საზოგადოების მხარდაჭერის წყალობით, სკოლამ ფუნქციონირება განაგრძო. ფოთის საზოგადოების შუამდგომლობით ქალაქის თვითმმართველობამ, ნიკო ნიკოლაძისა და იონა მეუნარგიას ძალისხმევით, ნოტიოს სკოლას ყოველთვიური სუბსიდია დაუნიშნა, რამაც კიდევ უფრო მეტი ბიძგი მისცა მესვეურებს, რომ სკოლის ავტორიტეტზე ეზრუნათ. მაშინ ხომ ასეთი მხოლოდ ორი სკოლა იყო საქართველოში – ქუთაისში კორძაიას კერძო სკოლა, ხოლო თბილისში – ეკატერინე გაბაშვილის. ნოტიოს სასწავლებლის ძირითადი კონტინგენტი გურიიდან და სამეგრელოდან იყო – ადრე თურმე ქარგვა მხოლოდ ეკატერინე ჭავჭავაძემ იცოდა და მისი მეშვეობით სწრაფადაც გავრცელებულა მთელ სამეგრელოში, განსაკუთრებით ნოტიო ლოლუას სკოლის წყალობით. თავად ნოტიოს ოქრომკერდის ქსოვილებისა და ქარგვის ნიმუშებმა ამიერკავკასიის ხალხთა ხელოვნებისა და სპორტის მეორე ოლიმპიადაზე თვალსაჩინო ადგილი დაიმკვიდრა, დამთვალიერებელთა განსაკუთრებული ყურადღება დაიმსახურა.
ავადსახსენებელი 1921 წლიდან კი ვითარება რადიკალურად შეიცვალა – ნოტიოს სკოლა საქალაქო-საფაბრიკო სკოლად გადაკეთდა და პროფილი და დანიშნულებაც შეიცვალა, თუმცა ისიც უნდა ითქვას, რომ 1922 წელს ამ სკოლის დამაარსებელს, საბჭოთა ხელისუფლებამ მოღვაწეობის 25 წლის იუბილე გადაუხადა და პერსონალური პენსიაც დაუნიშნა.
ვიდრე ნოტიოს შესახებ თხრობას დავასრულებ, აუცილებლად ერთი ამბავიც უნდა მოგიყვეთ. ზემოთ ვახსენე, რომ სკოლა ნოტიოსა და მისი ძმის სახლში ფუნქციონირებდა-მეთქი. ეს ამბავიც და-ძმის ურთიერთობის გამორჩეული ეპიზოდის შესახებაა: ფოთელებისათვის კარგად ცნობილი ლოტბარი ძუკუ ლოლუა ერთხელ ჯგუფურ ჩხუბში გარეულა. სამწუხაროდ, ჩხუბი მკვლელობით დასრულებულა და ძუკუსთვის 8-წლიანი პატიმრობა მიუსჯიათ. დას – ნატო ლოლუას ძმის საპატიმრო ვადის ნახევარი თავის თავზე აუღია და 4 წელი, ძმის გვერდით, საკანში გაუტარებია ისე, რომ ძმამ ამის შესახებ არაფერი იცოდა.
ასეთი იყო ნოტიო ლოლუა, როგორც ადამიანი და როგორც განმანათლებელი. ეს საპატიო ტიტული მან ნამდვილად დაიმსახურა თავისი მოღვაწეობით, იმით, რომ უმეცრებისა და უცოდინრობის დასამარცხებლად იღვაწა, უსწრებდა დროს, იცოდა შრომისა და დამოუკიდებლობის ფასი… ამიტომაც არის პატივსაცემი და მისაბაძი მისი ამაგი ქვეყნის წინაშე. მომავალმა თაობებმა აუცილებლად უნდა იცოდნენ სასახელო წინაპრების შესახებ და აფასებდნენ მათ ამაგსა და თავდადებას. ამის ხორცშესხმა რთული არ უნდა იყოს სკოლებისთვის, სადაც არაფორმალურ განათლებას უფრო და უფრო მეტი დატვირთვა ენიჭება, როგორც მრავალფეროვან და მრავლისმომცველ რესურსს მოზარდი თაობის თვალსაწიერის გაფართოებისთვის.
ნოტიო ლოლუა გარდაიცვალა 1958 წლის ოქტომბერში, დასაფლავებულია ძმის, ძუკუ ლოლუას გვერდით.
მასალა მომზადებულია ლელა გაფრინდაშვილის საავტორო პროექტის მიხედვით –
განმანათლებლობა საქართველოში: იდეები და მოღვაწეები (webbreeze.net)
