გამომცემლობა „ინტელექტის“ „გაკვეთილების შემდეგ საკითხავი“ სერიიდან, ამჯერად, ყურადღება შევაჩერეთ ნათია როსტიაშვილზე და მის ბესტსელერზე – „სხვა სკოლა“. როგორია ბავშვებისთვის საოცნებო სკოლა? ამაზე ნაწარმოები დაგაფიქრებთ, ინტერვიუში კი მწერალი ბევრ სინტერესო დეტალზე ამახვილებს ყურადღებას. პირველ რიგში, იმაზე, რომ პრობლემა შეიძლება ნებისმიერ სკოლაში, მათ შორის „ბრჭყვიალა სახელს ამოფარებულ“ სკოლებშიც იყოს. 90-იანების სკოლასაც იხსენებს, როცა თავად სწავლობდა და პარალელს ავლებს დღევანდელობასთან – ცხადია, განსხვავებებსაც ხედავს, ისევე როგორც მაშინდელ და ახლანდელ დროსა და გარემოს შორის, თუმცა, ამბობს, რომ „სკოლის ფუნქცია ყველა დროში უცვლელია“ და რომ სკოლა ის ადგილია (უნდა იყოს!), სადაც საგნებთან ერთად, ურთიერთობასაც სწავლობ, სადაც საკუთარი თავის უკეთ გაცნობას იწყებ და უამრავი კითხვაც გიჩნდება.
„სხვა სკოლის“ ავტორი ინტერვიუში წიგნის მთავარ გზავნილსაც გვანდობს და ამბობს, რომ: „წარმატებულობის იდეა არ ვაქციოთ უმაღლეს მიზნად, კერპად, სიყვარულის და მეგობრობის გარეშე ყველაფერი არაფერია“.
პროლოგი
⇑⇓ რატომ „სხვა სკოლა“?
ეს მართლაც სულ სხვა, სხვანაირი, უწიგნებო სკოლაა, რომლის სწორხაზოვანი მიზანი ბავშვების წარმატებულ ადამიანებად გაწვრთნაა. აქ, პერსონაჟის სიტყვებით თუ ვიტყვით, საგნებს კი არა, ცხოვრებას ასწავლიან. ამ სკოლაში წიგნს ვერ ნახავთ. მხოლოდ სადღაც სხვენზე გამოკეტილს თუ მიაგნებ, როგორც ეს ლეომ და ლულუმ გააკეთეს, ყდიდან დიდი ხნის ნადებ მტვერს გადაწმენდ, გადაშლი და დიდი თავგადასავლის გზას შეუდგები.
⇑⇓ წიგნი ეძღვნება თქვენს შვილებს – გიორგის, რომელმაც გკითხათ – „დე, ისეთი რამის გამოგონება შეგიძლია, რაც ცუდი მოხდა, ეგ რომ დაავიწყოს ადამიანს?“ და ნინოს, რომელმაც გითხრათ: „შენ ხარ ბავშვი დედა“ – თქვენი პასუხი?
ჩემი პასუხი ეს წიგნია. სხვა ნებისმიერი პასუხი სრულყოფილი ვერ იქნებოდა. მახსოვს, პაწაწინა ნინოს ვეთამაშებოდი, როცა ჩემი მკლავებისგან თავი გაითავისუფლა, დამაკვირდა და მითხრა: „შენ ხარ ბავშვი დედა“. ჯერ შევცბი. ჩვენ, მშობლები, შვილებისთვის ხომ ზურგი, საიმედო დასაყრდენი ვართ, უნდა ვიყოთ და უცებ შვილი გეუბნება, რომ შენ, დედამისი, ბავშვი ხარ. შეიძლება ამ დროს იფიქრო, რომ ბავშვი შენში „დიდობის (ან დედობის) ძალას“ ვერ ხედავს, გამკრა კიდეც ამ ფიქრმა და ჰო, კიდეც შემაცბუნა, მაგრამ მერე და მერე მივხვდი, რომ ასე არაა. ნინოს ფრაზა საუკეთესო კომპლიმენტია, რაც ოდესმე მიმიღია. ბავშვებს ხომ გაცილებით იოლად შეუძლიათ ადამიანის სულში ჩაიხედონ, ისეთი დაგინახონ, როგორიც სინამდვილეში ხარ და არა საგანგებოდ შერჩეულ ბრჭყვიალა, ფოჩებიან ქაღალდში გამოხვეული. მე მართლაც სულ თან დავატარებ ჩემს ბავშვ თავს, ვემეგობრები. იქ, სადღაც წარსულში არ დამიტოვებია.
წიგნი, რომელიც შვილებს მივუძღვენი, ჩემთან ერთად, ჩემში მცხოვრებმა ჩემმა ბავშვმა თავმაც დაწერა, რომლის ჩემში არსებობასაც იმდენად ბუნებრივად აღვიქვამდი. ამაზე, ნინოს ნათქვამ ფრაზამდე, საფუძვლიანად არასდროს დავფიქრებულვარ.
გიო 5-6 წლის იყო, ეს რომ მკითხა: დე, ისეთი რამის გამოგონება შეგიძლია, რაც ცუდი მოხდა, ეგ რომ დაავიწყოს ადამიანს? მაშინ პირველად დავინახე ნათლად, რომ მხოლოდ შვილი კი არა, მეგობარიც გამიჩენია. პატარა, კეთილი, მზრუნველი და უკვე ფიქრიანი, მგრძნობიარე ადამიანი.
ბატონმა როსტომ ჩხეიძემ დაწერა ძალიან კარგი წერილი „სხვა სკოლაზე“ და გამიხარდა, რომ წერილის ფინალში მიძღვნასაც შეეხო. თქვენი კითხვის პასუხადაც გამოდგება: „ბავშვებს არაფერი ეშლებათ და ამჯერადაც ალღო უკარნახებდათ, რომ: მათი ბავშვი დედა ისეთ რაიმეს გამოიგონებდა, რომ ცუდს წამიერად, მაგრამ მაინც დაავიწყებდა მკითხველებს“.
⇑⇓ მოდი, ცოტა წარსულში დავბრუნდეთ. როგორი იყო სკოლა, სადაც თქვენ სწავლობდით? მერე დავბრუნდეთ რეალობაში, როგორია დღევანდელი სკოლა – ყველაზე მთავარი გამოწვევები და პრობლემები, რომელსაც თქვენ ხედავთ? როგორია ნათია როსტიაშვილის სასურველი „მომავლის სკოლა“?
მე 90-იანების ბავშვი ვარ. დროში გაყინული, სიცივით გაყინული, კომფორტისკენ სავალ გზამოლიპული დროიდან. ჩემი სკოლა სახლიდან 6-7 გაჩერებით შორს იყო. ავტობუსი ძალიან იშვიათად თუ ჩამოივლიდა და ისიც ისეთი სავსე, გინდ ჩამოუვლია, გინდ არა. სხვა რა გზა იყო, ამხელა მანძილზე ყოველდღე ფეხით დავდიოდი, ხან რა ამბავს გადავეყრებოდი, ხან – რას. ამიტომაც, მოსწავლეობის პერიოდის გახსენებისასაც ამ გზის ამბები უფრო მახსენდება, ვიდრე სკოლის. აი, მაგალითად, კაცი ასიმეტრიული სახით, რომელიც იმ კორპუსის წინ იჯდა ხოლმე, რომელთან ჩავლაც დღეში ორჯერ მიწევდა. ყოველ ავლა-ჩავლაზე მომაჩერდებოდა ხოლმე და ისე მიღიმოდა, რაღაცნაირი გვერდული ღიმილით, თითქოს რაღაც ისეთ საიდუმლოზე მიმანიშნებდა, რაც მხოლოდ ჩვენ ორმა ვიცოდით. მე ვიყავი ყველაზე მშიშარა ბავშვი სამყაროში და ამ კაცის დანახვისას, რაღა თქმა უნდა, ძალიან ვიზაფრებოდი.
ერთხელაც, მივდივარ ზურგჩანთამოკიდებული და ვხედავ, ადგა ეს მუდამ მჯდომარე კაცი და წამოვიდა ჩემკენ, შიშისგან გამაცია. ვიფიქრე გავქცეულიყავი, მაგრამ ვერა. ადგილზე გავშეშდი. მოვიდა და სრულიად მოულოდნელი რაღაც მითხრა:
– მე ვნახე ერთხელ სკოლაში რო გაგვიანდებოდა და მირბოდი, როგორ მობრუნდი უკან, აი იმ ხესთან და როგორ აუქშიე მტრედები აემ ჩვენი კორპუსის მსუქან კატას, სულ ჩასაფრებული რო იყო და ჩუმად ეპარებოდა ხოლმე ჩიტებს. რამდენი აქ ჩაივლი, სულ ეგ მახსენდება და მეღიმება, აი, ხო ისედაც აგვიანებდი, მარა მტრედების გადარჩენის გულისთვის მაინც მობრუნდი. შენ კიდე, მგონი დაფრთხი ამ ჩემს გაღიმებებზე და მაგიტომ გაგაჩერე ეხლა, რო მეთქვა, რო კარგი გოგო ხარ და აიმ მტრედების აქშევისთვის გიღიმი ხოლმე.
მაშინდელი და დღევანდელი სკოლა, ისევე, როგორც მაშინდელი და ახლანდელი დრო, გარემო, მოსწავლესა და მასწავლებელს შორის დამოკიდებულებები, რა თქმა უნდა, განსხვავდება ერთმანეთისგან. თუმცა, სკოლის ფუნქცია ყველა დროში უცვლელია. სკოლა მხოლოდ ის ადგილი არ უნდა იყოს, სადაც განტოლების ამოხსნის პრინციპს გიხსნიან, სკოლა ის ადგილია, სადაც საგნებთან ერთად ურთიერთობასაც სწავლობ, სადაც საკუთარი თავის უკეთ გაცნობას იწყებ და უამრავი კითხვაც გიჩნდება. მოზარდის შინაგანი სამყარო უნაზესი ქსოვილია, ერთმა თითქოს უმნიშვნელო გაკაწვრამ შეიძლება ბოლომდე მოარღვიოს და ჩამოშალოს. აუცილებელია, მასწავლებელს, გარდა, ვთქვათ, ზმნის სწორად უღლებისა, ასეთი ნარღვევების ამოკემსვაც შეეძლოს, მოსწავლის დარდის, ტკივილის ამორთვაში უნდა იყოს გაწაფული. დამცავი ბადის ქსოვაშიც შეეშველოს. იყო დრო, სკოლა ერთგვარი დამსჯელი დაწესებულების შლეიფსაც „იხდენდა“, მადლობა ღმერთს, დღეს ასე აღარაა, ან თითქმის აღარაა. მოსწავლეს სკოლაში წასვლა უნდა უხაროდეს, მასწავლებელს – მოსწავლეებთან შეხვედრა. სხვაგვარად არაფერი გამოვა. ურთიერთობა კი მაშინაა სასიხარულო და სასიამოვნო, როცა ორივე მხარე გრძნობს კეთილგანწყობას, დახმარებისთვის მზადყოფნას, სიხარულისა თუ სატკივრის გაზიარების სიიოლეს.
⇑⇓ წიგნის მთავარ გმირს, ლეოს, მშობლები სოფლის სკოლიდან ქალაქის პრესტიჟულ სკოლაში აგზავნიან. „ის სუულ სხვანაირი სკოლაა, იქ სუულ სხვანაირ საგნებს ასწავლიან. უწიგნებოდ“… და მიუხედავად იმისა, რომ „სხვა სკოლაში“ „ადეკვატური რეაქციების გამოწრთობის გაკვეთილი, თანასწორობის გაკვეთილი, თავდაცვის გაკვეთილი, სწორი არჩევნის გაკეთების გაკვეთილი – ასეთ საგნებს ასწავლიან“, ვხედავთ, რომ კონტრასტი კიდევ უფრო ღრმავდება სასურველ სკოლასა და რეალურს შორის და კიდევ უფრო შიშვლდება პრობლემა, რომელსაც თქვენ შეეხეთ. მიანიშნებთ თუა არა ამით „პრესტიჟული სკოლის“ სახელით გადაფარულ სერიოზულ პრობლემებზე?
პრობლემა შეიძლება ნებისმიერ სკოლაში იყოს, მათ შორის „ბრჭყვიალა სახელს ამოფარებულ“ სკოლებშიც. თუ დაკვირვებიხართ, ბოლო დროს, ყველაზე ხშირად ეს სიტყვა გვესმის: „წარმატებები!“ ადამიანები საუკეთესო სურვილად ამ სიტყვას მიიჩნევენ. არ აქვს მნიშვნელობა, დაბადების დღე გაქვს, მუშაობა დაიწყე თუ შენმა ძროხამ ხბო მოიგო, ყველა მხრიდან გესმის მოლოცვა და დალოცვა: „წარმატებები!“ დამშვიდობებისასაც მამა-პაპური „ნახვამდის“ და „კარგად იყავი“ ამ სიტყვამ ჩაანაცვლა: „წარმატებები!“ ბავშვებსაც თავში ებეჭდებათ, რომ ცხოვრების, არსებობის მთავარი მიზანი ესაა – გახდე წარმატებული, თუ წარმატებული არ ხარ, ესე იგი შეუმდგარი ხარ. რაც, ცხადია, არასწორი მიდგომაა. „სხვა სკოლა“ სწორედ ამ ხაზს ირჩევს: „დაამზადოს“ წარმატებული ადამიანები და ამ იდეით შეპყრობილები ვერ ამჩნევენ, რომ მთავარს კარგავენ, გასაჭირში მყოფი მეგობრისთვის დახმარების გაწევის საჭიროებას, სუსტის დაცინვის აღმოფხვრის გარდაუვალობას, ნებისმიერ სიტუაციაში ადამიანად დარჩენის აუცილებლობას. თუმცა, ლეოსა და სოფლის მასწავლებლის, სოფის, ჩარევით სკოლის პრიორიტეტები თავდაყირა ტრიალდება.
⇑⇓ ბავშვის განვითარებაში მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს მშობელს და გარემოს, რამდენად სწორად აღიქვამს დღევანდელი მშობელი ამ პასუხისმგებლობას?
თავს ვერავის მსაჯულად ყოფნის უფლებას ვერ მივცემ, მხოლოდ იმას ვიტყვი, რომ შვილის გაჩენის გადაწყვეტილების მიღება უკვე ნიშნავს დიდი პასუხისმგებლობის აღებისთვის მზადყოფნას.
⇑⇓ როგორი გავლენა აქვს ლიტერატურას ბავშვებზე?
ჯადოსნური. ამას თამამად ვამბობ. ვერანაირი ფილმი და ანიმაცია ვერ გაუწევს კონკურენციას „ფილმს“, რომელიც კითხვის პროცესში შენს პირად „ეკრანზეა გაშვებული“. სადაც შენი, მხოლოდ შენი ნებაა, როგორი გამოხედვა ექნება პერსონაჟს, როგორ გაიღიმებს. ლაპარაკისას ცხვირის წვერი უმოძრავებს თუ არა, თვალებს ხშირად აფახულებს თუ არა. ავტორთან ერთად, შენც ხდები პერსონაჟის შემქმნელი. ახალს არაფერს ვამბობ, ყველას გამოუცდია: კითხვის დროს რეალობა დნება, ილევა და სანამ გამოერკვევი, შენს თავს რა ხდება, უკვე სულ სხვა განზომილებაში, სხვა ცხოვრებაში გიდგას ფეხი. ხან პერსონაჟის ნათქვამს ჩაუფიქრდები, აბზაცს ხელმეორედ გადაიკითხავ, შენს თავს მოარგებ ამოკითხულს, ხან რაღაც ახალს გაიგებ, მანამდე შეუმჩნეველს შეამჩნევ… რეალურ ცხოვრებაში არც თუ ისე მრავალფეროვანი ამბები გხდება თავს ადამიანს და კითხვა არის შანსი, მუდმივ თავგადასავალში იმოგზაურო. თან ათასი ადამიანის ცხოვრებაში რომ შეძვრე, ყველაზე პირად ამბავშიც რომ ფეხდაფეხ აედევნო, იმის ფიქრს უთვალთვალო, მაინც არაფერს აშავებ, თითქოს კანონით გეკუთნის იქ ყოფნა. აკი გურამ დოჩანაშვილი წერს: „იყო მკითხველი, ეს თავისთავად სასწაულია, მკითხველი – ეს სწორედ ისაა, ვისაც შეგიძლია ისედაც ვიწრო საძილე ტომარაში შეყვარებულებს შორის იწვე და სულაც არ იყო ზედმეტი, ეს – სასწაულია და მეტსაც გეტყვით, ზედმეტი კი არა, აუცილებელი ხარ, რადგან ავტორმა ასე ინება“.
⇑⇓ როგორია თქვენი გათვლა – ვინ უნდა იყოს სხვა სკოლის მკითხველი?
ზოგადად, როცა ვწერ, მკითხველზე და მით უმეტეს რაიმე სახის გათვლაზე არასდროს ვფიქრობ. დასრულების და გამოცემის შემდეგ კი წიგნი უკვე ცოცხალი, დამოუკიდებელი ორგანიზმია, ავტორს აღარაფერი გეხება, წიგნისა და მკითხველის კონტაქტის, მკითხველის კატეგორიის გამოკვეთის ბუნებრივი პროცესი მიმდინარეობს. არაერთი გამოხმაურება, წერილი დაიწერა „სხვა სკოლაზე“ და დავაკვირდი, ამ ერთმანეთისთვის უცნობი ადამიანების ტექსტებს, მიუხედავად განსხვავებული სტილისა, ფორმატისა, ლექსიკისა, აქცენტებისა, ერთი საერთო ფრაზა აქვთ: „ეს წიგნი ყველა მოზარდმა, მშობელმა და მასწავლებელმა უნდა წაიკითხოს!“ ყველაზე მეტად ეს მახარებს – წიგნის წაკითხვის შემდეგ შთაბეჭდილებას მიზიარებენ როგორც მოზარდები, ასევე მათი დედები და მასწავლებლები. წიგნი მოზარდებზეა, მაგრამ როგორც აღმოჩნდა, საკითხავად, არა მხოლოდ მათთვისაა საინტერესო. სკოლა ხომ მხოლოდ ბავშვი არაა. მოზარდის სკოლის ცხოვრება, მათი განცდები ხომ მხოლოდ თავად მოსწავლისთვის კი არაა მნიშვნელოვანი, არამედ მათი მასწავლებლებისთვისაც, მშობლებისთვისაც.
⇑⇓ წიგნის ფესტივალზე „სხვა სკოლა“ გამომცემლობა „ინტელექტის“ ერთ-ერთი ბესტსელერი გახდა, რამდენად მნიშვნელოვანი იყო თქვენთვის ეს გამარჯვება?
წიგნი ჯერ ახალი გამოცემული იყო და ამდენად ეს ამბავი, სასიხარულოსთან ერთად, მოულოდნელიც აღმოჩნდა. თან ამ ავტორების წიგნების გვერდით რომ მოხვდება შენი წიგნი: ლიოსა, კაზანძაკისი, ორუელი, ხარატიშვილი – როგორ არ უნდა გაგიხარდეს? ამ საუკეთესო ხუთეულიდან მხოლოდ „სხვა სკოლაა“ ქართულ ენაზე დაწერილი, დანარჩენები (ხარატიშვილის ჩათვლით) – უცხო ენებიდან ნათარგმნი ლიტერატურაა.
⇑⇓ ხომ არ უნდა ველოდოთ „სხვა სკოლის“ გაგრძელებას?
აი, ორი დღის წინ ვიყავი სკოლის მოსწავლეებთან შეხვედრაზე და მითხრეს, რომ გაგრძელებას ელოდებიან. რამდენიმე წერილიც მივიღე ასეთივე თხოვნით და იქ, სადღაც, სადაც პერსონაჟები თავის გამჭვირვალე ცხოვრებას ცხოვრობენ და ავტორს ელოდებიან სააქაოში გადმოსასვლელად, უკვე ვამჩნევ ფაციფუცს. ლეო და ნიკო ერთად ემზადებიან ქალაქის ყველაზე უცნაურ სკოლაში ჩამოსასვლელად, სადაც უამრავი საინტერესო ამბავი უნდა გადახდეთ, ამჯერად – ერთობლივად. ამ თავსგადასახდენი ამბის კონტურებიც გამოიკვეთა აქა-იქ, მაგრამ ჯერ პირობას მაინც ვერ ვდებ, რომ „სხვა სკოლის“ გაგრძელება, მეორე წიგნი დაიწერება. ვნახოთ, თუკი მკითხველის სურვილიც იქნება და იქიდან ლეო-ნიკო-ჯიმმი-ლულუც არ მომცემენ მოსვენებას, ამაწრიალებენ, გამივსებენ ფიქრს თავიანთი ამბებით, როგორც ეს ამ წიგნის დაწერამდე გააკეთეს, მაშინ რა გული მომითმენს, რომ მკითხველსა და პერსონაჟებს შორის შუამავლობის უსაინტერესოეს საქმეზე უარი ვთქვა?
ეპილოგი
⇑⇓ რა არის მწერლის მთავარი გზავნილი? როგორ შევძლებთ სასურველი მომავლის სკოლის შექმნას და რა უნდა გავაკეთოთ ამისთვის?
ის, რომ მთავარი მეგობრობაა, სიყვარულია, ერთმანეთზე ზრუნვაა. რომ ამით ფასობს ადამიანი, ამისთვის არსებობს ადამიანი და თუკი ამას გამოვაცლით, ვერანაირი წარმატება ვერ გაგვხდის ბედნიერს. ვასწავლოთ ბავშვებს მთავარი. წარმატებულობის იდეა არ ვაქციოთ უმაღლეს მიზნად, კერპად, სიყვარულის და მეგობრობის გარეშე ყველაფერი არაფერია.
