ნინო ყეინაშვილი
სსიპ თბილისის №160 საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი
დაწყებითი საფეხური მნიშვნელოვანი პერიოდია ბავშვის, როგორც მკითხველის, ჩამოყალიბებაში.
ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, მშობლიური ენისა და ლიტერატურის სწავლება ეფუძნება მდიდარ ტექსტურ კორპუსს – სხვადასხვა სახის მხატვრულ და არამხატვრულ ტექსტს.
წიგნიერების საერთაშორისო კვლევამ, რომელიც საქართველოში ორჯერ ჩატარდა, აჩვენა, რომ საქართველოს სკოლების დაწყებითი კლასების მოსწავლეებს არ უჭირთ ტექსტიდან ზედაპირული ინფორმაციის გაგება, ხოლო რაც შეეხება დასკვნებს, მსჯელობას, შეფასებას, ჟანრის გაგებას და ა.შ., ამ მხრივ, კვლევის თანახმად, სერიოზული პრობლემები გამოიკვეთა.
პრობლემის მოსაგვარებლად ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორია, თავად მასწავლებელმა გააცნობიეროს ინფორმაციული ტექსტის ძირითადი მახასიათებლები და მის გააზრებასთან დაკავშირებული სირთულეები. ამით ის შეძლებს, დაეხმაროს მოსწავლეებს ასეთი ტიპის ტექსტებთან მუშაობისას წარმოქმნილი ბარიერების გადალახვაში.
წაკითხული ტექსტის გააზრების პრობლემა მრავალმა ფაქტორმა შეიძლება გამოიწვიოს. ყველაზე გავრცელებული მიზეზებია:
- მწირი ლექსიკური მარაგი;
- გამართულად კითხვის სირთულე;
- მკითხველისთვის უცნობი საკითხავი თემა;
- ტექსტის სირთულე;
- კითხვის ეფექტური სტრატეგიების არაადეკვატური გამოყენება;
- სუსტი ვერბალური მსჯელობა;
- ინფორმაციის გადამუშავების პრობლემა;
- წაკითხვის შემდეგ ინფორმაციის აღდგენის პრობლემა.
ზემოაღნიშნულმა პრობლემამ დამაფიქრა და სასწავლო წლის დასაწყისიდან ყურადღებით ვაკვირდებოდი მოსწავლეებს. ისინი აქტიურად ერთვებოდნენ საგაკვეთილო პროცესში, ხალისით ასრულებდნენ ჯგუფურ სამუშაოებს და საშინაო დავალებებიც ყოველთვის მზად ჰქონდათ, მაგრამ, როდესაც საქმე წაკითხული ტექსტის გაანალიზებას ეხებოდა, უჭირდათ ნაწარმოებიდან მოვლენებსა და ფაქტებს შორის არსებული მიზეზ-შედეგობრივი კავშირის განსაზღვრა და დასკვნების გამოტანა. დავინტერესდი, რა შეიძლება ყოფილიყო ამის მიზეზი და, როგორ დავხმარებოდი ჩემს მოსწავლეებს პრობლემის მოგვარებაში. მიზნად დავისახე წაკითხულის გაგება-გააზრების უნარის გაუმჯობესებისათვის შემეწყო ხელი.
წაკითხული ტექსტის გაგება-გააზრების გაუმჯობესების მიზნით, შევარჩიე დამხმარე სახელმძღვანელოები (G-Pried-ის ტექსტები). ტექსტებზე მუშაობის დროს ვიყენებდი შემდეგ მეთოდებს:
➢ დაფიქრდი, დაწყვილდი, გაუზიარე;
➢ ხმამაღალი ფიქრი;
➢ მონიშვნებით კითხვა;
➢ დისკუსია.
წიგნებს კითხულობდნენ როგორც სკოლაში, ასევე სახლში. „ხმამაღალი ფიქრის“ მეთოდის გამოყენების შემთხვევაში, მოსწავლეები კლასში ხმამაღლა, გაგრძელებით კითხულობდნენ ნაწარმოებს. კითხვის პროცესშივე ხდებოდა გააზრება, რადგან ბავშვს უხდებოდა დაკვირვებით წაკითხვა და აზრის ხმამაღლა ჩამოყალიბება; განვმარტავდით გაუგებარ სიტყვებს, თუ ასეთი შეხვდებოდათ. კითხვის დასრულების შემდეგ იმართებოდა დისკუსია. ბავშვები თავისუფლად გამოთქვამდნენ მოსაზრებებს ნაწარმოების ირგვლივ დასმულ შეკითხვებზე. ამ მეთოდის გამოყენებით, ისინი მეტი მონდომებით კითხულობდნენ და უფრო სიღრმისეულად იაზრებდნენ ტექსტს. ,,დაფიქრდი, დაწყვილდი, გაუზიარე“ მეთოდის გამოყენების დროს, ბავშვები ჩუმი კითხვით, ინდივიდუალურად კითხულობდნენ ტექსტს, ინიშნავდნენ გაუგებარ სიტყვებს და გამოთქმებს. წაკითხვის შემდეგ ხდებოდა მონიშნულის განმარტება. წყვილებში გამოთქვამდნენ მოსაზრებებს, განიხილავდნენ და აფასებდნენ წაკითხულს, ავსებდნენ სქემებს და დასმულ შეკითხვებს ხმამაღლა პასუხობდნენ. ამ მეთოდის გამოყენება ბავშვებს ეხმარებოდა ტექსტის უკეთ გაგებაში.
ამ მეთოდებთან ერთად, ჩავრთე სხვადასხვა რესურსი და ფორმალურ თუ არაფორმალურ გარემოში განხორციელებული აქტივობები. მაგ.:
წიგნმა „იგავ-არაკების პალიტრა“ ბავშვებს დიდი მოტივაცია შემატა, რადგან განსხვავებულ აქტივობებს მოიცავდა: კითხვა, დავალების შესრულება და თითოეული იგავ-არაკის ბოლოს თანდართული შინაარსის შესაბამისი კონტურულ-გრაფიკული ნახატის გაფერადება.
ასევე, მნიშვნელოვანი იყო „მწერალთა სახლში“ სტუმრობა, სადაც მოისმინეს საბავშვო მწერლის, ვასო გურეულის მიერ წაკითხული სხვადასხვა ლიტერატურული ნაწარმოები. წიგნიერების დონის ასამაღლებლად, მოსწავლეები წავიყვანე „წიგნის სახლში – ბახტრიონზე“, სადაც გაეცნენ წიგნის დამზადების პროცესს და, სკოლაში დაბრუნებისთანავე, შექმნეს საკუთარი „შედევრი“ სხვადასხვა თემაზე.
დავამუშავეთ გურამ დოჩანაშვილისა და გურამ პეტრიაშვილის რამდენიმე ნაწარმოები. გააკეთეს „კომიქსები“. ასევე, ბავშვები მონაწილეობდნენ კინგსის ოლიმპიადაში, რომლის ტესტური დავალების ნაწილი ითვალისწინებდა წაკითხულის გააზრებას. ოლიმპიადამ მნიშვნელოვანი გამოცდილება შეგვძინა. მოსწავლეებს, წინა წელთან შედარებით, გაუმჯობესებული შედეგები ჰქონდათ და, რაც ყველაზე მთავარია, გაიზარდა მათი მოტივაცია სწავლის მიმართ.
სასწავლო პროცესში წაკითხულის გაგება/გააზრების განსავითარებლად დიდი მნიშვნელობა აქვს სწორად შერჩეულ და მიზანმიმართულად გამოყენებულ მეთოდებსა და სტრატეგიებს. ვინაიდან მასწავლებელს ერთ ჯგუფში სრულიად განსხვავებული შესაძლებლობების მოსწავლეებთან უწევს მუშაობა, სწავლების პროცესში ინდივიდუალური მიდგომის უზრუნველყოფა აუცილებელია თითოეული მოსწავლის შესაძლებლობების მაქსიმალურად რეალიზებისათვის. ინდივიდუალური მიდგომის ერთ-ერთ კარგ საშუალებას წარმოადგენს შეკითხვების, დავალებების დიფერენცირება და ბავშვების შესაძლებლობებზე მორგება. ასეთ შემთხვევაში, თითოეულ მათგანს მიეცემა წარმატების განცდის შანსი, რაც, თავის მხრივ, გაუძლიერებთ საკუთარი ძალების რწმენას. აუცილებელია, მასწავლებელი, გაკვეთილის პროცესში, იყენებდეს სწავლების მრავალფეროვან მეთოდს და აქტივობას. ერთი და იმავე მეთოდისა და აქტივობის ყოველდღიური გამოყენება, როგორი საინტერესოც უნდა იყოს ის, მოსწავლისათვის მომაბეზრებელი ხდება.
