თვითნასწავლი მოქანდაკით ჩვენი გაზეთი, პირველად, 2014 წელს დაინტერესდა. 16 წლის რაჭველი ბიჭი – ზაურ გამყრელიძე ლიტვაში ჩატარებული კონკურსის „თანამედროვეობის ამბები“ გამარჯვებული გახდა. ზაურს მაშინ ჯერ არ ჰქონდა გადაწყვეტილი, აირჩევდა თუ არა მოქანდაკის პროფესიას, საკუთარი შესაძლებლობების მაქსიმალურად რეალიზებაზე ოცნებობდა. პლასტილინისგან ქანდაკებების ძერწვა 14 წლისამ დაიწყო, სხვადასხვა ფიგურებს ჯერ კიდევ საბავშვო ბაღში ქმნიდა. ამ ქანდაკებებმა, თვითნასწავლ მოქანდაკეს, 22 წლის ასაკში, სხვადასხვა საერთაშორისო კონკურსში გაამარჯვებინა.
ზაური ახლა თავისუფალ უნივერსიტეტში ბიზნესის ადმინისტრირების ფაკულტეტზე სწავლობს. საყვარელ საქმიანობასაც აგრძელებს და თავის შემოქმედებით ნიჭს ქანდაკების ხელოვნებაში კიდევ უფრო საინტერესოდ წარმოაჩენს. მისი ექსპრესიული და კონცეპტუალური სკულპტურები ჩვენს რეალობას ეხმაურება. ყველა ფიგურა ინდივიდუალურია, თავისი ისტორია აქვს და საკუთარ სათქმელს გვიყვება. ისინი ავტორის პროტესტს გამოხატავენ საზოგადოებაში მიმდინარე პროცესების მიმართ. მეტალის კარკასი, პლასტილინი და, საბოლოოდ, ბრინჯაოში ჩამოსხმული ნამუშევრები, მოქანდაკის თვითგამოხატვის საუკეთესო საშუალებაა. უსახელო ფიგურები მძაფრად და საინტერესოდ გადმოგვცემენ ავტორის განსხვავებულ სათქმელს: „საზოგადოებისთვის მიუღებელი არ უნდა იყოს განსხვავებული აზრი. რაც უფრო მრავალფეროვანი იქნება მსოფლიო, გაცილებით საინტერესო იქნება ცხოვრება. არ შეიძლება განხვავებული აზრის მქონე ადამიანს უპატივცემლოდ მოექცე და ხელი შეუშალო განვითარებაში. ერთმანეთის პატივისცემა არის ის უმნიშვნელოვანესი ფუნდამენტი, რაზეც დგას ყველაფერი, რითაც ვამაყობთ და რაც გვეხმარება, უკეთ ვიცხოვროთ მომავალში!“
— ზაურ, რა მოგცა ყველაზე მნიშვნელოვანი მშობლიურ ქალაქში გატარებულმა ბავშვობის წლებმა?
— დავიბადე 1998 წლის აგვისტოში, ონში. სკოლაც იქ დავამთავრე. ონი რაჭის პატარა, სიმშვიდეში ჩაკარგული ქალაქია, მოვლენების ეპიცენტრს მოშორებული. ონიდან ცენტრის მღელვარება საინტერესო დასაკვირვებელია. შეუძლებელია ამან თავისი როლი არ შეასრულოს სამყაროს შენეულ აღქმაზე. სწორედ ამ აღქმას ვუმადლი ალბათ ჩემს მხარეს.
— როგორ აფასებ რეალობას, რომელშიც პანდემიის პირობებში ყველანი ერთად აღმოვჩნდით?
— ვირუსმა სტუდენტებს უკვე მოგვპარა უნივერსიტეტის კედლებში გასატარებელი ერთი წელი. მე მხოლოდ ერთი სემესტრიღა დამრჩა დამთავრებამდე და ეჭვი მაქვს, დაბრუნებას ვეღარ მოვასწრებ. გული მწყდება, თუმცა, დისტანციური სწავლების გამო, რაჭაში მეტ დროს ვატარებ, თითქმის დამვიწყებია აქაური გაზაფხული და შემოდგომა. შეხსენება მშვენიერი გამოდგა. იმედია, ეს კრიზისი მალე ჩაივლის და ყველანი ძველებურ ცხოვრებას დავუბრუნდებით.
— როდის დაუმეგობრდი პლასტილინს და რა იყო პირველი, რაც გამოძერწე?
— ბაღში სულ ორი კვირა ვიარე და პირველად სწორედ იქ მომიწია პლასტილინთან შეხება. საღამოს, სახლში დაბრუნებულმა, დედას პლასტილინი ვთხოვე, დედამ ფული მომცა და, ჩემს ცხოვრებაში პირველად, მარტო წავედი მაღაზიაში, სწორედ პლასტილინის საყიდლად. შემდგომ დედას ბევრი სამკაული და ფეხსაცმელი გამოვუძერწე, ამ ორი რამის ძერწვა მიყვარდა ყველაზე მეტად.
— რამდენ ნამუშევარს ითვლის შენი კოლექცია, რომელია საყვარელი ნამუშევარი?
— 30-მდე ნამუშევარი დამიგროვდა. ამ ბოლო დროს და ზოგადადაც, საკმაოდ იშვიათად ვაკეთებ ქანდაკებებს, ხშირ-ხშირად ვერ ვმუშაობ. ყოველ ნამუშევარში დიდი ემოციური რესურსი იდება, რის შეგროვებასაც, ჩემ შემთხვევაში, დრო სჭირდება. ნამუშევრებს სახელებს არ ვარქმევ და არც სიყვარულს განვიცდი რომელიმეს მიმართ, დასრულების შემდეგ, მთავარია, თავს უფრო თავისუფლად ვგრძნობდე და კმაყოფილი ვიყო ნამუშევრის ესთეტიკური მხარით. ვფიქრობ, არტისტს, ნამუშევრის კეთებისას, საკმაოდ ინტიმური სულიერი დეტალები გამოაქვს სააშკარაოზე. ხელოვანმა როკო ირემაშვილმა კარგად უწოდა მუშაობის პროცესს „სულიერი სტრიპტიზი“. ამის გამო, შინაარსის დამატებით ვერბალიზაცია, ვფიქრობ, ზედმეტია და ისედაც, როცა ხელოვანი ნამუშევარს ამთავრებს, ის დამოუკიდებლად ცხოვრებას აგრძელებს და მთავარი ხდება ამ ნამუშევრისა და მნახველის ურთიერთობა. ეს ურთიერთობა სუფთა ფურცლიდან უნდა დაიწყოს იმისთვის, რომ აღქმა ჭეშმარიტი გამოვიდეს.
— როგორ იბადება იდეა ახალი სკულპტურის შესაქმნელად. როგორია ამ დროს შენი განწყობა — აღელვებული ხარ, მხიარული, ბედნიერი, სევდიანი თუ…
— ფიქრისა და განცდის პროცესში, სიტყვებისა და ემოციების ბურუსიდან, ფორმა იბადება, რომელიც ხშირად ზედმეტად რთულია და გამარტივება სჭირდება იმისთვის, რომ მისი განხორციელება რეალისტური იყოს. როცა ვფიქრობ, რომ საკმარისად გავამარტივე, მხოლოდ მაშინ ვიწყებ მუშაობას. არის შემთხვევები, უბრალოდ, პლასტილინით თამაშის დროს, ფორმა თავად გკარნახობს იდეასა და მომდევნო ნაბიჯს. პროცესამდე ყველანაირი განწყობით მივსულვარ, ნებისმიერმა რამემ შეიძლება გააჩინოს სურვილი, მაგალითად, ერთი ნამუშევრის შექმნამდე, საღამოს, ავტობუსიდან დავინახე ღრუბლებში თავშეფარებული თბილისის ანძა. იმ ღამეს 14 საათი გადაბმულად ვიმუშავე. ემოცია კრეატიულ ენერგიას აგროვებს, ოდესმე კი ეს ენერგია გზას პოულობს სამგანზომილებიან სამყაროში გამოსაღწევად.
— შენი ფიგურებით განსხვავებულ სათქმელს ამბობ… ქანდაკებების უმეტესობა თანამედროვე ცხოვრების ტემპს ასახავს — ვინ არიან, რას ფიქრობენ და რაზე გვესაუბრებიან ისინი?
— ჩემი ქანდაკებები ჩემი და სამყაროს ინტერაქციის ნაყოფია, გნებავთ, მატერიალიზებული გრძნობები და თავგადასავლები, ქვეცნობიერიდან წამოსულ ბურუსში ნაპოვნი ფორმები ან ჩემი ტვინის და ხელების გვერდითი მოვლენები. ნამუშევრის დასრულების შემდეგ, ჩემი საქმეც დასრულებულია. შემდგომ ისინი იმას მოყვებიან, რაზეც თითოეული მნახველი თავისი აღქმით აალაპარაკებს, იქცევიან ერთგვარ სულიერ სარკეებად, რომლებიც ჩვენს თავსა და ჩვენ მიერ დანახულ სამყაროზე ილაპარაკებენ.
ვფიქრობ, ყველაზე საინტერესო ეპოქაში ვცხოვრობთ, ადამიანებისთვის სამყარო არასდროს ყოფილა უფრო მრავალფეროვანი, ვიდრე ახლა, ბევრად უფრო სწრაფად მივიწევთ თავისუფლებისკენ, ვიდრე ოდესმე. მიუხედავად ამისა, ცხადია, ამ ეპოქამ თავისი გამოწვევები მოიტანა ჩვენთვის — ცხოვრების ძალიან მაღალი ტემპის გამო, ადამიანებს ხშირად აღარ რჩებათ დრო საკუთარი თავისთვის, გარემოს დაბინძურების გამო მომატებულია ეკოლოგიური კატასტროფების რისკი… თუმცა, ვფიქრობ, ამ და სხვა პრობლემების გასამკლავებლად ვიპოვით გზებს, ამაში ხელოვნებაც დაგვეხმარება და თუ ჩემი ნამუშევრებიც ვინმეს ცოტა ხნით თავს უკეთ აგრძნობინებს, კმაყოფილი დავრჩები.
— რა არის შენი, როგორც ხელოვანის სათქმელი, თანამედროვე ხელოვნების ძირითადი დანიშნულება?
— არ ვფიქრობ, რომ ხელოვნებისთვის რამე კონკრეტული დანიშნულება არსებობს, საბოლოოდ, ის ყველასთვის ინდივიდუალურია. ზოგისთვის — თვითრეფლექსიის იარაღია, ჩემთვის — დასვენების, გაქცევის, კრეატიული ენერგიისგან გათავისუფლებისა და ხელახლა შთაგონების გზა. ჯერჯერობით, ეს მაკმაყოფილებს და არ მსურს, ნამუშევრისა და მნახველის ურთიერთობაში ჩარევა, თუ ამ სივრცეში შეხვალ, გულწრფელობის შენარჩუნება სულ უფრო ძნელი ხდება, სიყალბე კი ისაა, რაც ყველაზე ნაკლებად უხდება ხელოვნებას. ნამუშევრის აღქმისას თითქოს ყველა იმის გაგებას ცდილობს, რა იყო არტისტის ჩანაფიქრი. როცა ავტორი საქმეს არ ამარტივებს და ჩანაფიქრს არ ამხელს, მნახველი რთულად რწმუნდება საკუთარი აზრის სისწორეში და, უფრო და უფრო, ღრმად იწყებს პასუხების ძებნას საკუთარ თავში. ეს ხელოვნების ის ეფექტია, რომლის მიღწევაც, ამ ეტაპზე, ჩემთვის ალბათ ყველაზე საინტერესოა.
რასაც მე ვაკეთებ, პირველ რიგში, მაინც ჩემთვისაა და მხოლოდ შემდეგ — მნახველისთვის, აქედან გამომდინარე ვერ ვიტყვი, რომ რამე კონკრეტული სათქმელი მაქვს ვინმესთვის. ცხადია, გარკვეულ შინაარსს ყველა ნამუშევარი ატარებს, თუმცა ვცდილობ, მაქსიმალურად ინტერპრეტირებადი იყოს ნებისმიერისთვის. ინტერპრეტაციის შესაძლებლობით ხანდახან მეც ვერთობი ხოლმე. როცა ნამუშევარს გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ ხელახლა ვუბრუნდები, ყოველთვის განსხვავებულ ემოციას აღვიძებს, ერთგვარი სარკეა, რომელიც მოცემული მომენტისთვის შინაგან მდგომარეობას ირეკლავს.
— სად და როდის შედგა შენი პირველი პერსონალური გამოფენა?
— პირველი პერსონალური გამოფენა 2016 წლის შემოდგომაზე, ონის კულტურის ცენტრში შედგა, გამოფენის მოწყობაში ჩემი ხელოვნების მასწავლებელი თეონა ჯაფარიძე დამეხმარა, რომელიც ერთ-ერთი პირველი იყო, ვინც ჩემი ქანდაკებით გატაცება შეამჩნია და ყოველთვის გვერდში მედგა. თავიდან ნამუშევრებს ძალიან ბავშვურად, კარკასის გარეშე ვაკეთებდი, ამ გამოფენისთვის კი, ფაქტობრივად, ყველა ნამუშევრის ხელახლა გადაკეთება მომიხდა, ამჯერად უკვე კარკასით. ბევრი ვიმუშავე და საბოლოოდ, ყველაფერმა კარგად ჩაიარა, ბევრმა ჩემთვის პატივსაცემმა ადამიანმა გამანდო თავისი აზრი ჩემს ნამუშევრებზე.
— რას ნიშნავს შენთვის სხვადასხვა საერთაშორისო კონკურსებში გამარჯვება?
— ამ კონკურსებმა დამარწმუნა, რასაც ვაკეთებდი, იმას სხვებისთვის გარკვეული ემოციური ღირებულება მოჰქონდა. როცა სამყაროსგან უკუკავშირს იღებ, ეს მოტივაციას გმატებს. სხვა მხრივ, განსაკუთრებული დატვირთვა ამ კონკურსებს არ ჰქონია.
— შემოქმედებით განვითარებაში რა როლი შეასრულა რაჭაში გატარებულმა წლებმა?
— რაჭის ბუნება და სიმშვიდე თავისებური ესთეტიკის შეგრძნებას გიყალიბებს. ეს, ცხადია, გარკვეულწილად აისახება ჩემს ნამუშევრებსა და ფოტოებზე. ბოლო დროს ფოტოგრაფიას უფრო მეტ დროს ვუთმობ, ვიდრე ქანდაკებას, აღმოჩნდა, რომ სინათლითაც შეიძლება ძერწვა და მისი შესაძლებლობები კიდევ უფრო მრავალფეროვანია, ვიდრე მყარი მატერიის. სინათლის კვლევა ნებისმიერი ვიზუალური არტისტისთვის მნიშვნელოვანია და ვფიქრობ, ფოტოგრაფიაში მეტი გამოცდილების დაგროვება, შემდგომში, ქანდაკებაშიც დამეხმარება.
— ამჟამად რაზე მუშაობ და რა არის შენი მომავლის გეგმები…
— ვცდილობ, ახალი ვიზუალური ენები ვეძებო, ახალი ფორმები ვიპოვო სათქმელის გადმოსაცემად. როცა საბოლოოდ მივაგნებ ფორმას, რომელიც მომეწონება, უფრო აქტიურად ვაპირებ ქანდაკებების კეთებას და მომდევნო გამოფენისთვისაც დავიწყებ ალბათ მზადებას.
ესაუბრა მაკა ყიფიანი
ფოტო: ნათია გელანტია
