ლია გოგოხია
ერთიანი ეროვნული გამოცდების შედეგები გვიჩვენებს, რომ აბიტურიენტების დიდ ნაწილს კვლავ უჭირს წერითი დავალების შესრულება. უამრავ პრობლემათაგან ერთ-ერთი ყველაზე თვალშისაცემი მოსწავლეთა თხზულებების წერის კულტურის დაბალი დონეა. თანამედროვე მოსწავლეებს არ უჭირთ აზროვნება, ლოგიკა, თუმცა უჭირთ აზრის, სათქმელის წერილობით გამოხატვა სათანადოდ გამართული, ენობრივად დახვეწილი ფორმით. მსჯელობა სქემატურია, სიტყვათა მარაგი — მწირი, სტილი — საკანცელარიო. არ შეუძლიათ სინონიმების აქტიური გამოყენება, ასევე არ შეუძლიათ მოიყვანონ სხვა ავტორების ქმნილებიდან მოხმობილი ანალოგიები თუ არგუმენტები. თავს ვერ არიდებენ კლიშეებისა და ბანალური ფორმულირების გამოყენებას.
ვინ არის დამნაშავე?
დღეს სკოლაში მასწავლებელთა უმრავლესობას „საბჭოთა კავშირში“ გამოზრდილი კადრი წარმოადგენს. მათ შორის ვარ მეც. სამწუხაროდ, მშობლებიც ვერ გასცდნენ „საბჭოთა კავშირის“ ფარგლების აზროვნებას. როგორც კი გამოქვეყნდა ცნობა 2022 წლის ერთიანი ეროვნული გამოცდების ტესტებში შესატანი ცვლილებების შესახებ, მასწავლებლები ავფუცხუნდით, შეშფოთდნენ მშობლებიც, მათი შფოთვა შვილებსაც გადაედოთ და ასე მივიღეთ „მშფოთვარე სამეული“. თუმცა, სრულიად უსაფუძვლოდ. დავიწყოთ მშობლებით. ისინი სკოლის მასწავლებლებს არ ენდობიან და სკოლის გარეთ ეძებენ „ხსნას“. არ ვეკამათები, მათი არჩევანია, მაგრამ არა მგონია, რომელიმე თვალანთებული მოსწავლის თვალი თუნდაც ყველაზე სასტიკმა მასწავლებელმა „ჩააქროს“. სწავლის მოსურნე მოსწავლეს მასწავლებელი არასდროს გააწბილებს (ერთეულებსა და გამონაკლისებზე არ ვლაპარაკობ). ამ დროს მშობლები ვერ იაზრებენ, რომ იგივე რეპეტიტორი, ამავე დროს, სხვა სკოლის მასწავლებელია. საინტერესოა, როგორ გაუმკლავდნენ მასწავლებლები ამ სიახლეს, როგორ გამოეხმაურნენ მოსწავლეების ყველაზე ხშირად დასმულ შეკითხვებს (ყველაზე მეტი შეკითხვა მეხუთე-მეექვსე კრიტერიუმებმა გამოიწვია).
მასწ, მასწ, როგორ დავიწყოთ წერა? რა პარალელი მოვიყვანოთ? რას ნიშნავს დამოუკიდებელი აზროვნება, ციტატები გვირჩიეთ (აი, სწორედ მსგავსი შეკითხვები აქცევს ჩარჩოში „თავისუფალ აზროვნებას“).
ზოგმა თავის მოსწავლეებს ჩამოუწერა თითოეულ ნაწარმოებს რა პარალელიც შეესაბამებოდა, თუმცა ის კი არ იფიქრა, რომ დასახელებული ნაწარმოები შეიძლება პარალელად მთლიანად ტექსტს კი მოერგოს, მაგრამ არა იმ კონკრეტულ მონაკვეთს… და მაინც, რატომ გგონიათ, რომ აუცილებლად პარალელი უნდა მოიყვანოთ? მივყვეთ კრიტერიუმებს: მეხუთე კრიტერიუმი ასეა დასათაურებული: „ზოგადი განათლება“. ნაშრომში მკაფიოდ უნდა გამოვლინდეს განსახილველ საკითხთან დაკავშირებული პრობლემატიკის ცოდნა, აბიტურიენტის ინფორმირებულობა და ერუდიცია, მეექვსე კრიტერიუმი კი ამოწმებს მოსწავლის დამოუკიდებელ აზროვნებას და ითხოვს, ასევე მკაფიოდ გამოვლინდეს აბიტურიენტის დამოუკიდებელი აზროვნების უნარი, შეხედულებათა და შეფასებათა არაშაბლონურობა. დიახ, არაშაბლონურობა… დამოუკიდებელი აზროვნების უნარი და არა, კრიტიკოსებისგან გადმოწერილი მოსაზრებანი. რა თქმა უნდა, სასიამოვნოა, როცა მოსწავლე იმოწმებს კრიტიკოსის ნააზრევს, მაგრამ მას თავისი აზრიც ხომ აქვს ამ საკითხთან დაკავშირებით და სწორედ ეს ფასდება მაღალი ქულით. რაც შეეხება ერუდიციასა და ინფორმირებულობას, ამას წერის სტილითაც მიხვდება მკითხველი. ზოგმა მასწავლებელმა ვრცელი სტატია გამოაქვეყნა ჟურნალ „მასწავლებელში“ და „გააშანშალა“ თუ როგორ, რა პრინციპით უნდა დაეწერათ მოსწავლეებს თხზულებები, ისიც კი მიუთითა, რამდენი აბზაცი გამოეყოთ… ზოგმა მაშინვე ამოიწერა საყოველთაოდ ცნობილი ციტატები, რომლებიც რატომღაც ჩათვალა, რომ ყველა ტექსტს მოერგებოდა, ციტატების კრებულიც შექმნა, ზოგმა თავისი დაწერილი მასწავლებლურ-მეცნიერულ-ფილოსოფიური თხზულებები დაწერა, წიგნადაც გამოსცა და ამით მოიხადა ვალი თაობის წინაშე.
როგორც ვხედავთ, აღმოჩნდა, რომ ხანდახან მასწავლებლებიც ვცოდავთ.
ასე რომ, მასწავლებლებო! შეშფოთების მიზეზი ნამდვილად არ არსებობს. ჩვენ ჩვენი საქმე გავაკეთოთ. განსაკუთრებული ყურადღება მივაქციოთ ტექსტის არა მარტო მხატვრული თვალსაზრისით გაანალიზებას, არამედ, უპირველეს ყოვლისა, მოსწავლეთათვის ძნელი სიტყვების მნიშვნელობების ახსნას, რომელთა რიცხვიც, სამწუხაროდ, ბევრად აღემატება სასკოლო სახელმძღვანელოების სქოლიოებში განმარტებული სიტყვების რაოდენობას. თუ თანამედროვე ლექსიკურ-სემანტიკურ ტენდენციებს გავითვალისწინებთ, აუცილებელია მუშაობის გააქტიურება ლექსიკაზე. დღეს, ნეოლოგიზმებისა და ჟარგონის აქტიური მოჭარბება-მოძალების პირობებში, განსაკუთრებით საყურადღებო და საფრთხილოა მათი გამიჯვნის, სპეციფიკისა და ადგილის საკითხის გარკვევა და მოსწავლეთათვის სწორი ენობრივი ორიენტაციის მიცემა. მოსწავლე უნდა იცნობდეს ქართული ენის განმარტებით ლექსიკონს, აგრეთვე სინონიმთა და უცხო სიტყვათა ლექსიკონებს, შეეძლოს არა მარტო მათი გამოყენება, არამედ საჭიროების განსაზღვრაც. სიტყვის მნიშვნელობაზე მუშაობა კი, საბოლოო ჯამში, გამართული სტილური მეტყველების საფუძველი გახდება. მოსწავლეებს შევთავაზოთ დამატებითი ლიტერატურა, ვიმეორებ, მაინცდამაინც პარალელების მოსახმობად არა. ვასწავლოთ ქართული კრიტიკის ნიმუშებზე მუშაობა, სხვისი ნააზრევის გაცნობა და არა მაინცდამაინც მათი გაზიარება, გადაწერა, მითვისება და ბოლოს, რაც ყველაზე მთავარია, თავად ამოწერონ ციტატები და გამონათქვამები, წერის პროცესში ისინი თავად მიხვდებიან, რომელი უფრო მიესადაგება თემას და რომელი არა… დაანებეთ თავი კაფკას, მაჰათმა განდის, ნიკოლო მაკიაველის გამონათქვამთა ციტირებასა და მათ კრებულებად გადაცემას მოსწავლეებისთვის. რეპეტიტორებო, თქვენ მიერ მომზადებული 20 აბიტურიენტი თუ აღმოჩნდა ერთ კლასში, წარმოიდგინეთ, რა დღეში აღმოჩნდება მასწავლებელი, როცა ოცივე ერთნაირი სტილით წერს, ერთნაირად მსჯელობს და ერთნაირ ციტატებს იმოწმებს. თქვენ თავადაც იცით, რომ ლექსიკური მარაგის სიმწირით გამოწვეული პრობლემების მთავარი მიზეზი წიგნიერების დაბალი დონეა, ამიტომ მოსწავლეებს შევთავაზოთ უცხო ტექსტები (კლასიკური და თანამედროვე ქართული ლიტერატურიდან ან თარგმანი). ამით თავიდან ავიცილებთ ტრაფარეტულ, არასაგნობრივ მსჯელობას, შაბლონური გამოთქმების გამოყენებას.
თქვენ კი მასწავლებლებო! სწავლების პროცესში არ დაუწეროთ მოსწავლეებს დაბალი ქულა, წაახალისეთ, უთხარით, რომ დღითი დღე უმჯობესდება მათი ნაწერი, მთავარია, წერონ, იკითხონ… ის, რაც შეიძლება თავიდან სისულელედ მოგეჩვენოთ, აუცილებლად იქცევა ლოგიკურად ჩამოყალიბებულ და სათანადო არგუმენტებით გამყარებულ ტექსტად.
ასე რომ, მეტისმეტად ნუ შეზღუდავთ და ნუ მოაქცევთ თქვენს „ბრძნულ ჩარჩოებში“ მოსწავლეებს, აცადეთ, თქვან თავიანთი სიტყვა. წავახალისოთ დამოუკიდებელი აზროვნება. ასე რომ, მეტისმეტად ნუ შეზღუდავთ და ნუ მოაქცევთ ჩარჩოებში მოსწავლეებს… აცადეთ, თქვან თავიანთი სიტყვა, იყავით თანამედროვე, ხანდახან უფრო თანამედროვეც კი, ვიდრე თქვენი მოსწავლეა, დრო ცვლის ყველასა და ყველაფერს. არ მოკლათ მოსწავლეში „მე“, სცადოს გაარღვიოს ჩვენ მიერ ხელოვნურად შექმნილი „სტერეოტიპული ჩარჩო“. მოსწავლეებს ხშირად აქვთ არაორდინარული შეკითხვები. იმაზე ვიფიქროთ, რატომ დასვა ესა თუ ის შეკითხვა მოსწავლემ? რა გაიფიქრა მან? და არა იმაზე, სულელურია თუ ბრძნული.
მშობლებო, მოდას ნუ აჰყვებით! როგორ გგონიათ, მე-12 კლასში რეპეტიტორი, წლის განმავლობაში, შეძლებს სამი წლის პროგრამის გავლასა და თხზულების ისეთი სახით ჩამოყალიბების სწავლებას, რომ უმაღლესი ქულა მიიღოს? გახსოვდეთ, რომ ყოველი მოსწავლის უკან მათი სკოლის მასწავლებელი დგას, რომელიც 11 წლის განმავლობაში მის ჩამოყალიბებაზე ზრუნავდა. ამიტომ ენდეთ მასწავლებლებს, ნუ აიმედებთ შვილებს, რომ მე-12 კლასში მოამზადებთ, მანამდე კი არა უშავს, შეუძლიათ გაერთონ, იზარმაცონ, საუკეთესო დრო გაფლანგონ.
თქვენ კი, მოსწავლეებო, ნუ ხართ ზედმეტად ეჭვიანები, ნუ ფიქრობთ, რომ „სპეციალურად არ გაძლევენ ნიმუშებს, რომ ბოლომდე ვერ მიხვდეთ, რა უნდათ და ვერ აიღოთ მაღალი ქულები“. თქვენ ჩვენზე კარგად უპასუხებთ ამ შეკითხვას: „იმსჯელეთ, როგორაა წარმოჩენილი მოცემულ ტექსტში ეს პრობლემა და რამდენად აქტუალურია იგი დღეს“. იცოდეთ, რომ თქვენი თვალსაზრისი მაშინ გახდება საინტერესო, როცა იგი ლოგიკურად ჩამოყალიბებული და სათანადო არგუმენტებით იქნება გამყარებული, მთავარია, დაგვარწმუნოთ აზრის სისწორეში. და მაინც, თუ ჯიუტად შემოგვიბრუნებთ ფრაზას: „როგორ დავიწყოთ?“ გიპასუხებთ, როგორ დაიწყოთ? დაიწყეთ საკუთარი შეხედულებებითა და გემოვნებით!!
გამოყენებული ლიტერატურა
♦ ინასარიძე მაია, ნაჭყებია მაია, „ქართული ენისა და ლიტერატურის სწავლების თანამედროვე მეთოდები“, თბ. 2006წ;
♦ თოფაძე ქეთევან, „წერითი მეტყველების სწავლების სტრატეგიები“, თბ. 2011წ;
♦ ლეიაშვილი ნონა, „მხატვრული სახის ახლებური გააზრებისათვის“, ინტერნეტგაზეთი “მასწავლებელი“, www.mastsavlebeli.ge, თბ. 2012;
♦ ფირჩხაძე მაია, კრიტიკული აზროვნების განვითარების ზოგიერთი ტექნოლოგია და სტრატეგია, ინტერნეტგაზეთი „მასწავლებელი“, www.mastsavlebeli.ge, თბ. 2013;
♦ ფეიქრიშვილი მადონა, „როგორ განვუვითაროთ მოსწავლეებს წერის უნარ-ჩვევები“, ინტერნეტგაზეთი „მასწავლებელი“, www.mastsavlebeli.ge, თბ. 2016;
♦ გოგოხია ლია, „დასაწყისი მიკარნახეთ, მასწ!“
http://mastsavlebeli.ge/?p=9948
♦ გოგოხია ლია, ხონელიძე ლეილა — თინეიჯერთა (ნინველთა) პრობლემები, ანუ რატომ ვერ ვწერთ უკეთესად…
