ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების დოკუმენტით გათვალისწინებულ ამოცანებს, მოქალაქეობრივი ღირებულებების ჩამოყალიბების საკითხებს, არაჩვეულებრივი ბუნებრიობით უპასუხებს და მიესადაგება რეჟისორ ზურაბ ინაშვილის /1948-2021/ კინოდოკუმენტალისტიკა, რომელიც გულწრფელ დაინტერესებას გამოხატავს ადამიანებისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი მოვლენებისადმი, რომლებიც ახალი ეროვნული სასწავლო გეგმის ძირითადი თემატური ბლოკებითა და მასალითაა გათვალისწინებული. ზურაბ ინაშვილი ის ხელოვანია, რომელიც შელამაზების გარეშე, ჩუმი პატრიოტიზმით ასწავლის ადამიანებს, უხმოდ მიუთუთებს სიკეთისაკენ, აკეთებს უნატიფეს აქცენტებს, გადაჭარბებისა და პომპეზურობის, პათეტიკური ინტონაციებისა და სწრაფი ეფექტების გარეშე.
ზურაბ ინაშვილი პერსონალური მთხრობელია, თვითმყოფადი, ამიტომ მისი სტილი დამაჯერებელი და მთავარ სათქმელთან სიღრმისეულად დამაახლოებელია. სახელდობრ, ზგემდ-ის მიხედვით, „მოზარდმა უნდა იცოდეს, რა ბუნებრივ გარემოში ცხოვრობს, რა ზიანი შეიძლება მიაყენოს გარემოს ადამიანის ამა თუ იმ მოქმედებამ, როგორ შეინარჩუნოს და დაიცვას ბუნებრივი გარემო“. ამ ცნობიერების გაღრმავებას ხელს უწყობს ფილმი „პური და სანახაობა“ /2015/, რომელიც კულტურისა და ნატურის თავსებადობის პრობლემის, ცხოველთა მიმართ სასტიკი მოპყრობისა და ანტიჰუმანიზმის მხილების თემაზე დაწერილ ნაწარმოებთა განხილვისას გასათვალისწინებელი ფილმია. ვაჟას „შვლის ნუკრის ნაამბობის“, „იასა“ და „მთის წყაროს“ მთავარი სათქმელი თანადროული ცხოვრების მაგალითზეა წარმოდგენილი. ადამიანები არ ერიდებიან, სხვისი ჩაგვრისა და სიცოცხლის ხელყოფის ხარჯზე შეიქმნან კეთილდღეობა, დაგეგმონ მატერიალურად უზრუნველყოფილი მომავალი, თავი მოჰქონდეთ სხვისი წამებითა და ტანჯვით. ტყვეობისა და თავისუფლების ამსახველი სიმბოლური, კონტრასტული კადრების მონაცვლეობით ჩვენება, სათანადო სიმღერის ფონზე, ირონიული გაკიცხვაა ჰედონიზმისა, ეროვნული ხასიათის ნაკლოვანი თვისებისა, მონური ფსიქოლოგიისა, ცრუპატრიოტიზმისა /კავშირშია გურამ რჩეულიშვილის „ალავერდობასთან“/, ჩვენებაა თანამედროვე თათქარიძეობისა. ლიტერატურა და ხელოვნება ადამიანთმცოდნეობაა, ყველა ადამიანური მოვლენისა და გამოვლინების ასახვაა, გულისხმიერი დამოკიდებულების ვალდებულების შეხსენებაა.
„გურჯი ვარ საქართველოდან“ /2012/ — წარმოგვიდგენს დრამატულ ვითარებას, ჩვენი ცხოვრების ურთულეს მხარეს, როცა ადამიანებს საარსებო სახსრისთვის ქვეყნიდან წასვლა და მძიმე შრომა უხდებათ. ფილმი იწყება სოფლელის ჩივილით: „არავინ არაა სოფელში, გადახვეწილია ყველა“. ზურაბ ინაშვილი ამ ტკივილების მიღმა ხედავს ადამიანად ყოფნის სევდასაც და ღვთაებრივ მშვენიერებასაც /„ზოგს თავისებური მეტყველება აქვს, ზოგს კბილი აკლია, მაგრამ ეს ასეა ლამაზი… ის ასეა მშვენიერი…“/. მთავარია, ადამიანებმა შევინარჩუნოთ მშვენიერების დაფასების უნარი, სხვისი ტვირთის შემსუბუქების ამოცანა. დავძლიოთ ეგოცენტრიზმი, შევითვისოთ ალტრუიზმი, ემპათიის უნარი. ეროვნული თვითგადარჩენის ქვაკუთხედი თანამოქალაქეთა გასაჭირის მიყურადებაა. მოსწავლეებს ფილმს ვთავაზობთ დავით კლდიაშვილისა და ნიკო ლორთქიფანიძის მოთხრობებთან /„კერიასათვის“, „შელოცვა რადიოთი“/ მიმართებაში. უშუალობით მოპოვებული ნდობის სწავლაც ამავე ფილმის დიალოგებით შეიძლება. „რატომ უნდა ვშრომობდე სხვაგან, ვამშვენებდე სხვა ქვეყანას და არა — ჩემს სამშობლოს?!“ — გულწრფელად დასმული შეკითხვა დააფიქრებს მომავალ თაობას. ბესიკ ხარანაულის ლექსზე საუბრისას /„სად არიან შვილები?“/, ემიგრანტობის, იძულებით გადაადგილებისა და სამშობლოს დატოვების ნაღვლიან თემას არაერთი ტექსტი ეხება და ყოველი მათგანის ახსნისას საუკეთესო დამხმარე მასალაა დოკუმენტური ფილმი. როგორც ბუბა ხოტივარი ამბობდა: „ეს არის ქართველი რეჟისორის ქართული ტკივილი, რომლის სინაღდით თითქოს ითრგუნები, მაგრამ ძლიერი ოპტიმიზმია მაინც, შენი ხასიათია ეს“.
„გემღერებოდეს, დედაო“ /2008/ დედაშვილობის, ტრადიციების, გადაფასებული სტერეოტიპების, უტრირებული გლობალიზაციის თემებს წარმოაჩენს. ფილმი საქართველოს ყველა კუთხის „ნანების“ ფონზე გვაცნობს/ვუკავშირებთ ტექსტებს: ბესიკ ხარანაულის „ნანა, საქართველოს მიწავ!“, აკაკის „იმერული ნანინა“, ილიას „ნანა“/. წარმოჩენილია ეთნოგრაფიული თავისებურებები, ცხოვრების მსგავსი და განსხვავებული სტილი. თანამედროვეობისა და პატრიარქალური ყოფის კონტრასტი. მოსწავლეები ყურადღებას აქცევენ ანტინომიურ ფრაზას — „საქვეყნო ჭირი ლხინია“ — განზოგადებული, ყველასგან განაწილებული და თანაბრად განცდილი გასაჭირი უფრო ადვილად დასაძლევად მიუჩნევია ხალხს და ასეთი ფრაზეოლოგიზმიც შექმნილა. აქვე ჩნდება ნოსტალგიური ინტონაციებიც /ილიასეული ფრაზის — „მით იყვის უკედ…“ მსგავსად/. დასაყრდენი მასალაა ვაჟასეული „პატრიოტიზმისა და კოსმოპოლიტიზმის“ ახალ დისკურსში გასააზრებლად. საზოგადოდ, ეს ფილმიც შთამაგონებელია მრავალი მნიშვნელოვანი პროექტის დასაგეგმად და გასამდიდრებლად.
მხატვრული ფილმი „მაისის თოვლი“ /1989/ მოზარდობის თემაზეა გადაღებული, მათი მიზნების აღსრულებასა და უსაფრთხო გარემოს ჩამოყალიბებაზე. დიდი და პატარა ადამიანების ურთიერთობაზე, მათ შორის კავშირების ძებნაზე. გურამ გეგეშიძის „შურისძიებას“ კარგად ეთანადება ზურაბ ინაშვილისეული აქცენტები. ბავშვებს ბრძოლა უხდებათ თვითდამკვიდრებისა და თვითრეალიზაციისათვის. მოწყვლადი ასაკობრივი ჯგუფი მხარდაჭერასა და განმტკიცებას საჭიროებს. ჭეშმარიტი აღმზრდელი და დამაკვალიანებელი ნებისმიერი ადამიანი შეიძლება იყოს. სანდრო შეხვდა ასეთ აღმზრდელს, გზის მიმთითებელს, მტკიცე და ქარიზმატულ პიროვნებას. ბავშვებს აინტერესებთ ეგზოტიკა, ახალი სივრცეები, სტაგნაცია და იზოლაცია ზღუდავს მათ სამომავლო ხედვებს. ზღვის სანაპიროზე ჩანს ახალი ჰორიზონტი, პერსპექტივა, სავსებით რეალური ადამიანი არწმუნებს ბიჭს, რომ სამომავლო გეგმების ახდენა შესაძლებელია პირობითაც და უპირობოდაც. ესაა გამხნევება. საინტერესოა, როგორებად ჩამოყალიბდებიან ბავშვები უფროსების მსგავსნი, დაახლოებით ასეთები იქნებიან თუ უკეთესები? მხატვრული ნაწარმოების სათაურის გააზრება, ამ ტექსტის სიმბოლური მნიშვნელობისა და ემოციური ხაზის მიხედვით, საუკეთესოდ ისწავლება. მაისი ცხოვრების უმშვენიერეს ხანას ასახავს, თოვლი კი — მოულოდნელი და უდროო სუსხი, ოღონდ რომანტიკული ასაკის გამო ყოველივე მაინც ლამაზად აღიქმება. მაინც ხარობს პირიმზე, ეს ცხოვრებაც „მაინც კი ლამაზი არის, მაინც სიტურფით ჰყვავისა“. პირიმზე — პირნათელი ადამიანი — ზურაბ ინაშვილის იდეალიცაა. ეს ფილმი გაგვახსენებს დოჩანაშვილის „საქმესა“ და გალაკტიონის „თოვლი“.
„მიუსაფარი“ /2017/ — ამ ფილმით რეჟისორმა გვერდით მცხოვრებ ადამიანზე ზრუნვის პირადი მაგალითიც მოგვცა. ძალადობის წილ ზრუნვა, აგრესიის წილ სათნოება, უხეშობის წილ სითბო — ესაა ავტორისეული მოწოდება და მთავარი გზავნილი ფილმიდან, რომელსაც საკლასო განხილვისას მოსწავლეები უკავშირებენ კლასიკურ ლიტერატურულ ტექსტებს — ნიკო ლორთქიფანიძის „დადიანის ასული და მათხოვარი“, აკა მორჩილაძის „მოგზაურობა ყარაბაღში“… მარგინალიზაციის, პიროვნების დისკრიმინაციისა და დევალვაციის პრობლემაზე დაწერილ თხზულებებს. თუმცა, ზურაბ ინაშვილის სტილი არ არის მხოლოდ მხილება და მინიშნება, რეჟისორი ყოველთვის პოულობს საშველს და სახავს ხსნის გზას. ამდენად, მისი დოკუმენტალური შემოქმედება მაორიენტირებელია, გზის გამკვალავია, ნათელი მომავლისკენ მომწოდებელი და პერსპექტიულია. დასკვნა შეიძლება მხოლოდ პოზიტიური იყოს: ცხოვრება რთულია, „ესაა ცხოვრება!“, მაგრამ ის მშვენიერია, როცა არსებობს ურთიერთობების კულტურა, ყავლგაუსვლელი გალანტურობა. განსხვავებული ესთეტიკა და ჩამოქნილი სტილისტიკა, კადრის კულტურა და კადრს მიღმა ან კადრებს შორის დატეული სათქმელი მოზარდ თაობას ფუნქციური ცოდნის მოპოვებასა და მოქალაქეობრივ თვითრეალიზაციაში ეხმარება. რაოდენ მთლიანია ცხოვრება, რაოდენ დიადია ეს პატარა სამყარო? რა არის საზოგადოება და რამდენად დგას ბრბოდ ქცევის რისკის წინაშე? ცოცხალი არსებისადმი მოპყრობით რამდენად ვლინდება ადამიანის შინაგანი სამყარო? — აი, კითხვები, რომელთა პასუხებსაც ეძებენ ბავშვები, სხვაგვარად აშინაარსებენ მიუსაფართა მძიმე ყოფას, თავიანთ არჩევანს აკეთილშობილებენ. ზურაბ ინაშვილის მაღალზნეობრივი შემოქმედებიდან ისწავლება, რომ დისტოპიური გარემოდან ფუფუნებით ყოფამდე ერთი ნაბიჯია, ხოლო ზნეობრივი სიმაღლის შენარჩუნება თვით ყველაზე უპოვარ და შესაბრალის მდგომარეობაშიც ძალუძთ ნამდვილ პიროვნებებს. ცხოვრების ანტინომიაა, რომ დაცემულ პირობებში მყოფი არსება გმირია, ავტორისთვის ის ყველა ვითარებაში წარმოაჩენს მაღალ მახასიათებლებს. სასურველია, ესოდენ ამაღლებულ ხედვას ამჟღავნებდნენ „ძლიერნი ამა ქვეყნისანი“, საწუთროს სუფრაზე მოლხენილი შთამბეჭდავი ფიგურანტები /ფილმებიდან „პური და სანახაობა“, „სხვა ქალაქი“/.
„სხვა ქალაქი“ /2014/ – გაუცხოების, მარტოობისა და მიტოვებული სევდიანი სოფლისა და ცრუ ურბანიზაციის თემა. ქალაქი იზრდება, მაგრამ რის ხარჯზე? ფილმი ერთობლივად ეხმიანება პროგრამულ ნაწარმოებებს: ილია ჭავჭავაძის ,,ბედნიერი ერი“; აკაკი წერეთლის „ავადმყოფი“, იოსებ გრიშაშვილის „გამოთხოვება ძველ თბილისთან“, პაოლო იაშვილის „წერილი დედას“, გივი გეგეჭკორის „მუხა საბურთალოს მოედანზე“, რომლებშიც ეროვნული ღირებულებების, ავთენტური ფასეულობების შენარჩუნების ამოცანაა დასმული. მყისვე გახმიანდება აკაკისეული ფრაზა „თორნიკე ერისთავიდან“: „ჩვენი ლხინი რომ ენახათ, სირცხვილითაც დაიწვოდნენ“. ზურაბ ინაშვილს სტკივა მიტოვებული სოფელიც და მიუხედავი ქალაქიც, მეგობრებთან ერთად ასუფთავებს ვაკის პარკს და კონკრეტული ქმედებით გამოვლენილი პატრიოტიზმის მაგალითს აძლევს თანამოქალაქეებს, მოსწავლე ახალგაზრდობას. მისი სიტყვით, პატრიოტიზმი უნდა იყოს ჩვეულებრივი, ყოველდღიური რამ.
ლიტერატურისა და სახელოვნებო საგნების ინტეგრირებისას გასათვალისწინებელია ინაშვილისეული ფილმები: „ქართველები მარიას თეატრში“ /2002/, „მაესტრო“ /1985/, „გამოთხოვება დონ კიხოტთან“ /2002/. ზურაბ ინაშვილმა ჩვეული პუნქტუალობით შეასრულა საპატიო დაკვეთა. ვირტუოზი შემსრულებელი ჩელისტი რასტროპოვიჩი უკანასკნელად ასრულებს ამ პარტიას თავის დიდ მეგობარ იაპონელ დირიჟორ ოძავასთან, ასეთ საპასუხისმგებლო საქმეზე ქართველი დირიჟორის მიწვევა, უდიდესი, ეპოქალური მნიშვნელობის პროფესიონალების მიერ, მსოფლიო აღიარების დასტურია.
ცნობილმა მუსიკოლოგმა ქალბატონმა დოდო გოგუამ ფილმს „გამოთხოვება დონ კიხოტთან“, მუსიკათმცოდნეობითი თვალსაზრისით, უმაღლესი შეფასება მისცა და აღნიშნა, რომ დიდია კინოპროდუქტის მნიშვნელობა მხატვრული და შემეცნებითი თვალსაზრისით, რამდენადაც ის სცილდება ეროვნული, ლოკალური კულტურის ფარგლებს და საერთაშორისო მნიშვნელობას იძენს. გაოცებას იწვევს რეჟისორის მიერ მაღალი ხელოვნებითა და სიზუსტით „ამოკითხული“ და კინემატოგრაფიულად ტრანსფორმირებული პარტიტურა“ /დოდო გოგუა/. ფილმი შთამბეჭდავი იქნება საკლასო ოთახში ჩვენებისას, რადგან მოსწავლეები მრავალმხრივ ისარგებლებენ როგორც სანახაობითი, ესთეტიკური თვალსაზრისით, ასევე ზოგადი განათლების თვალსაწიერის გაფართოებისა და სახელოვნებო დარგებში გათვითცნობიერების მიზნით. ლიტერატურული საფუძველი კი, სამართლიანობისა და ამაღლებული იდეალების წვდომის რომანტიკული მოწადინების ილუსტრირება იქნება. ანტისაომარი ტექსტების /რეზო ჭეიშვილის „მუსიკა ქარში“, გრიგოლ ორბელიანის „სადღეგრძელო“ — „ამ მშვენიერსა დილასა“…/ სწავლებისას, მოსწავლეებს აუცილებლად ვეტყვით, რომ ფილმში სიმფონიური ორკესტრის მიერ შესრულებული მუსიკა ანტიმილიტარისტული ჟღერადობისაა, რადგან ის კომპოზიტორმა რიჰარდ შტრაუსმა დაწერა, როგორც ომის გამო სირცხვილის განცდა, დანგრეული გერმანიის, განუმეორებელი ადამიანების, განადგურებული ფასეულობების დატირება. მუსიკა, ტრაგიზმისა და ელეგიური ინტონაციის გარდა, დონ-კიხოტურ ჩანაფიქრებსაც მოიტანს ჩვენამდე და სიკეთის თემის ლიტერატურული ინტერპრეტაციისათვის მოგვამზადებს. ზურაბ ინაშვილის შემოქმედების სასკოლო სივრცეში სისტემატური გამოყენება და დაკვირვება ცხადყოფს, დიდია რეჟისორის კომპეტენცია მეცნიერებისა და ხელოვნების სხვადასხვა მიმართულებით, შესაბამისად, იდეური თვალსაზრისით, მრავალფეროვანია. ღრმა ფსიქოლოგიზმის გარდა, მოსწავლეები შეძლებენ, თვალი გაადევნონ სოციოლოგიურ და დემოგრაფიულ ხედვებს, რაც მნიშვნელოვანია სამოქალაქო და საზოგადოებრივი საგნების შესწავლისას. პიროვნების სოციალიზაციის, კულტურისა და ბიოეთიკის დილემების ჩვენებისას. სინემატოგრაფიული ნაწარმოებები გამოდგება სხვადასხვა საგნობრივი ჯგუფის — ჰუმანიტარული, საბუნებისმეტყველო და სახელოვნებო დისციპლინების — დასაახლოებლად.
ზურაბ ინაშვილის მიერ შერჩეული ლირიკული მუსიკა ზომიერი დრამატიზმით, სევდით ან სანუგეშო აკორდების პედალირებით განივრცობა ლიტერატურული ტექსტის თანაჟღერადობაზე. იქმნება კონტექსტი, ცხოვრების მთლიანობისა და ავკარგიანობის კვალდაკვალ, იდილიური ანტურაჟი, ხასიათის ამამაღლებელი ფონი, რომელიც თავისთავად იწვევს პასუხისმგებლობის განცდასა და ეროვნული ნიჰილიზმის დამძლევ მოტივაციას. გვასწავლის ინფანტილიზმის წილ კეთილგონიერებას, ინდიფერენტიზმის წილ შემოქმედებითობას, ახალ კონტექსტში აცოცხლებს ილიას „აჩრდილისეულ“ კონცეპტებს. ზურაბ ინაშვილს სურდა ყოველი ღირსსახსოვარი ფენომენის შენარჩუნება კულტურულ-ისტორიულ მეხსიერებაში, რადგან მისთვის მეტად ფასობდა სინამდვილე და მუდამ ენანებოდა მასთან დაშორება.
მისი ფილმები სიკეთისა და ამაღლებული იდეალების დამამკვიდრებელია. რეჟისორი მხოლოდ იმდენად შეჩერდება ნეგატივზე, რამდენადაც მისი დაძლევის გზების პოვნაა აუცილებელი. მისი სიახლოვე სასკოლო სასწავლო მასალასა და ზოგადი განათლების ეროვნული დოკუმენტის თითოეულ პუნქტთან, ინფორმაციის სანდოობა და ადაპტირებული შინაარსი, ცოდნის ფუნქციური გამოყენების რეალური სფეროების მონიშვნა, ჰუმანისტური იდეების ხაზგასმა და რაც კიდევ უფრო მეტად მნიშვნელოვანია, მოსწავლე ახალგაზრდობის მიერ მისი მიღება, მოწონება, აღიარება და მოთხოვნა სავსებით უხსნის გზას ზურაბ ინაშვილის, როგორც კლასიკოსისა და მარად თანამედროვე შემოქმედის, მთელ კინოხელოვნებას სასკოლო სივრცეში დასამკვიდრებლად.
ნინო ტონია
ა/ა/იპ საქართველოს საპატრიარქოს სამტრედიის მართლმადიდებლური სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი
გამოყენებული მასალა და ლიტერატურა:
♦ ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების დოკუმენტი;
♦ დოდო გოგუა, მუსიკოლოგიური ნარკვევები/ხელნაწერის უფლებით, 2018/;
♦ ეროვნული სასწავლო გეგმა
♦ ბუბა ხოტივარი, „კინოანატომია“ https://www.youtube.com/watch?v=vR_QkERE0uc
