ნინო გამრეკელი-თორელი ჩვენი რუბრიკის კიდევ ერთი საინტერესო, მაგრამ სხვათაგან გამორჩეული ქალბატონია. გამორჩეული იმით, რომ მთელი თავისი ხანმოკლე სიცოცხლე ქართველი ემიგრანტების განათლების, მათი იდენტობის შენარჩუნებისთვის იღვაწა, როგორც მსახიობმა და რეჟისორმა.
ნინო გამრეკელი 1882 წლის 11 იანვარს ქუთაისში დაიბადა, ალექსანდრე გამრეკელისა და მარიამ მესხის ოჯახში. მარიამ მესხი კი ცნობილი ქართველი მოღვაწეების: სერგი, კოტე, დავით და ეფემია მესხების და იყო. ნინო გამრეკელმა დაწყებითი განათლება ოჯახში მიიღო, სწავლა ქუთაისის ქალთა გიმნაზიაში გააგრძელა, რომელიც 1900 წელს დაამთავრა. გამრეკლების ოჯახის ბაქოში საცხოვრებლად გადასვლის შემდეგ კი იქ გააგრძელა სწავლა და იქვე იპოვა გზა, რომელსაც მთელი შეგნებული ცხოვრება მიუძღვნა. ამ გზის სათავესთან მისი დეიდა, ეფემია მესხი იდგა, რომელიც, მესხების ოჯახიდან პირველი, ჩავიდა ბაქოში 1898 წელს. სწორედ მან მოუყარა თავი სცენის მოყვარე თანამემამულეებს, ჩამოაყალიბა დასი, რომელიც უანგაროდ, უსასყიდლოდ მართავდა სპექტაკლებს, რათა ასობით თანამემამულესთან მიეტანათ ქართული სიტყვა. ბაქოს ქართულ დასს დაუკავშირა მთელი თავისი სიცოცხლე ნინო გამრეკელმაც, რომელიც მრავალი წელი აწვდიდა იქაურ ქართველებს სულიერ საზრდოს. საგულისხმოა, რომ ამ დროისთვის ბაქოში 1000-მდე ქართველი ცხოვრობდა და 1895 წლიდან ქართველთა სათვისტომოც არსებობდა. ნიჭიერი ახალგაზრდა ქალისთვის რეჟისორ კოტე მესხის ხელმძღვანელობით მუშაობა ჩინებული სკოლა იყო. აქვე გაუჩნდა პროფესიული განათლების მიღების სურვილი და 1904 წელს, მოსკოვში, მსახიობ პოლონსკაიას დრამატულ კურსებზე, ისწავლა ერთი წელი. ბაქოში დაბრუნებული ჯერ ქართული დრამატული წრის მსახიობი გახდა, ხოლო კოტე მესხის ბაქოდან წასვლის შემდეგ რეჟისორად დაინიშნა, თუმცა, პარალელურად, სპექტაკლებშიც მონაწილეობდა. 1900-1909 წლებში ბაქოს ქართულმა დასმა, ნინოს რეჟისორობით, მაყურებელს 65 პიესა უჩვენა, აქედან 28 – გადმოქართულებული: „თამარ ცბიერი“, „პატარა კახი“, „ქოჩრიანი ტოროლა“, „კაცია ადამიანი“, „ხათაბალა“ და სხვ. მისი პირველი რეჟისორული ნამუშევარი იყო „ბატონი და ყმა“, რომელიც ილია ჭავჭავაძის ხსოვნას მიუძღვნა. ნინო გამრეკელი იყო პირველი ქართველი ქალი, რომელმაც მოღვაწეობა სარეჟისორო ასპარეზზე დაიწყო.
ქართული სათვისტომოს თავშეყრის ადგილი, ერთგვარი კულტურის კერა, ნარიმანოვის სამკითხველო ყოფილა, სადაც ჩაისახა ქართული საღამოების გამართვის ტრადიცია – იდგმებოდა ქართული პიესები, პატარ-პატარა სცენები ქართველთა ცხოვრებიდან, ქართული ყოფის, ისტორიის ამსახველი სურათები, იმართებოდა კონცერტები; ამას კი უდიდესი მნიშვნელობა ჰქონდა ემიგრანტი ქართველებისთვის. ნინო გამრეკელსაც კარგად ესმოდა, რომ ქართული ენის არდავიწყება აუცილებელი პირობაა იდენტობის შესანარჩუნებლად, ამიტომაც პიესის შერჩევისას სწორედ ამ ფაქტორს ითვალისწინებდა, განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებდა პიესის შინაარსს, მის აქტუალურობას. „30-ს ქართული საღამოა. რამე პიესა უნდა დაიდგას ერთმოქმედებიანი. არ ვიცი რა მოვიფიქრო. ნუთუ ჭამა-სმა, ხანჯლის ტრიალი და ჰარი-არალე უნდა ვაჩვენო ხალხს? თბილისში ახალი პიესა გამოჩენილა ნ. შიუკაშვილის „მეგობრობა“ და გამომიგზავნეთ,“ – სთხოვდა იგი კოტე მესხის მეუღლეს.
ქართული დასი ხელმოკლეობას და უბინაობას განიცდიდა, რეპეტიციები სხვადასხვა ბინაზე ტარდებოდა, მაგრამ ნინო გამრეკელი ყოველთვის ახერხებდა ახალ-ახალი სპექტაკლების დადგმას, ზოგ მათგანში თავადაც მონაწილეობდა. ერთგან წერს კიდეც: წარმოდგენებს რომ სხვა დგამდეს, უკეთ ვითამაშებდიო. თუმცა ცნობილია, რომ იგი შესანიშნავად უთავსებდა ერთმანეთს რეჟისორობასა და მსახიობობას. სწორედ მისი დამსახურებით იყო ქართული თეატრი ის ტრიბუნა, საიდანაც ისმოდა მშობლიური ენა, „გონების გამხსნელი, გრძნობის გამაფაქიზებელი იმედიანი სიტყვა“. და მაინც, მიუხედავად ქართული დასის დიდი ძალისხმევისა, მხოლოდ თეატრი ვერ იქნებოდა საკმარისი ქართველი ემიგრანტების მომავალი თაობისთვის, მშობლიური კულტურის გაცნობისა და განათლებისთვის. საჭირო იყო ელემენტარული დაწყებითი სკოლის გახსნა. სათვისტომოსა და „ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების“ ერთობლივი ძალისხმევით, 1912 წლის დეკემბერს, ბაქოში, იაკობ მანსვეტაშვილის ხარჯით აგებული ქართული კულტურის სახლის პირველ სართულზე, გაიხსნა დაწყებითი სკოლა – ნინო გამრეკელი ამ სკოლის პირველი მასწავლებელი იყო, ხოლო დამფინანსებელი – ბაქოს ქართული დასი. წარმოდგენებიდან შემოსული თანხა სკოლის შენახვას ხმარდებოდა, ეს თანხა ხშირად გაჭირვებულთა დახმარებისთვისაც ნაწილდებოდა. შენობაში ასევე გახსნილი იყო ჭრა-კერვის, ქარგვისა და სხვა ხელსაქმის კურსები ქართველ ემიგრანტ ქალთა დასახმარებლად. ნინოს ინიციატივით, სკოლაში ეწყობოდა ლიტერატურული საღამოები და საბავშვო წარმოდგენები. სკოლის არსებობის განმავლობაში არაერთი ღონისძიება ჩატარებულა, რომლებშიც, ადგილობრივი ქართველობის გარდა, თბილისიდან ჩასულებიც მონაწილეობდნენ. ერთ-ერთი ასეთი საქველმოქმედო ღონისძიების შესახებ ვიგებთ: „კვირას, 1909 წლის ქ.შ.წ.კ. გამავრცელებელი საზოგადოების ბაქოს ფილიალური განყოფილების მიერ გაიმართება ქართული წარმოდგენა ახლად დაარსებული სკოლის სასარგებლოდ; დრამატული დასის მიერ სეზონის დასაწყისად წარმოდგენილი იქნება აკაკი წერეთლის „პატარა კახი“. პატარა კახის როლის შემსრულებელი და რეჟისორი ნინო გამრეკელი-თორელი იყო.
ბაქოს ოთხწლიანმა ქართულმა სკოლამ თორმეტი წელი, 1909-1921 წწ, იარსება. 1918 წლისთვის აზერბაიჯანში არსებულმა არასტაბილურმა პოლიტიკურმა ვითარებამ ქართველთა რაოდენობის შემცირება გამოიწვია. ბაქოში საბჭოთა რეჟიმის დამყარების შემდეგ, 1921 წელს, სკოლამ ფუნქციონირება შეწყვიტა, შენობა აზერბაიჯანის მთავრობას გადაეცა.
ნინო გამრეკელი ამ მოვლენებამდე დაბრუნდა თბილისში და მსახიობად დაიწყო მუშაობა ზუბალაშვილის სახალხო სახლთან არსებულ დრამწრეში. ერთი წლის შემდეგ ქუთაისის თეატრი იწვევს მსახიობად და რეჟისორად, ხოლო 1920-21 წლებში თბილისის დრამატული თეატრის მსახიობია; პარალელურად, სწავლობდა ა. ფაღავას დრამატულ სტუდიაში; მსახიობად და რეჟისორად მუშაობდა ბათუმში, ქუთაისში, ჭიათურაში. მისი დადგმებიდან აღსანიშნავია ნინო ნაკაშიძის „კოტეს დანაშაული“, ბორის ლავრენიოვის „რღვევა“, ვაჟა-ფშაველას პოემის მიხედვით დადგმული „სტუმარ-მასპინძელი“ და სხვ.
ნინო გამრეკელი 53 წლის ასაკში გარდაიცვალა 1935 წლის 27 მარტს. მისი სამსახიობო და რეჟისორული მოღვაწეობა, სამოქალაქო აქტივობა, ქველმოქმედება და ქვეყნის საკეთილდღეოდ გაწეული ღვაწლი ქართული კულტურული მემკვიდრეობის ისტორიის ერთ-ერთი ღირსეული ეპიზოდია, რომლის შესახებ მომვალმა თაობებმა აუცილებლად უნდა იცოდნენ.
მასალა მომზადებულია ლელა გაფრინდაშვილის საავტორო პროექტის მიხედვით –
განმანათლებლობა საქართველოში: იდეები და მოღვაწეები (webbreeze.net)
