გურამ ფარტენაძე
ბათუმის №23 საჯარო სკოლის სამოქალაქო განათლება/მოქალაქეობის წამყვანი მასწავლებელი
მოქალაქეობა X კლასი
მესამე თაობის ეროვნული სასაწავლო გეგმის მიხედვით სწავლების გრძელვადიანი მიზნების საფუძველზე შუალედური სასაწავლო მიზნების ჩამოყალიბების უმნიშვნელოვანესი ნაბიჯია კომპლექსური დავალებების პირობების შექმნა, რომლის საშუალებითაც მოსწავლემ უნდა წარმოაჩინოს ცოდნა/უნარები საკითხის/ქვესაკითხის შესახებ. მეორე მხრივ, ამ პროცესში აქტიურად მიმდინარეობს მოსწავლეთა ფუნქციურ-კომპონენტური უნარების განვითარება და ჩამოყალიბება.
აქედან გამომდინარე, გრძელვადიან მიზნებზე მუშაობა გულისხმობს როგორც ფუნქციურ-კომპონენტური და მეტაკოგნიტური უნარების განვითარებას, ისე სამიზნე ცნებებთან დაკავშირებული კონკრეტული საგნობრივი საკითხების დამუშავებას.
მინდა გაგიზიაროთ ჩემი გამოცდილება, თუ როგორ ვახერხებ ფუნქციური უნარებისა და ევროკავშირის XXI საუკუნის საკვანძო კონცეფციების სწავლების ინტეგრირებას მოქალაქეობის გაკვეთილებზე X კლასში.
კომპლექსური დავალების პირობა:
დღეს, საქართველოს ტერიტორიაზე დაბადებულ ზეზვასა და მზიასთან ერთად, დავიწყებთ მოგზაურობას „დროის მატარებლით“ მათი ისტორიული პერიოდიდან და გვსურს სხვა ისტორიულ პერიოდში დასახლება. მატარებელს აქვს 4 გაჩერება:
- ათენი, ჩვენს ერამდე VII-V საუკუნე
- რომი, ჩვენს ერამდე I საუკუნე
- ინგლისი, XIII საუკუნე
- საქართველო, 2022 წელი
ზეზვასა და მზიას სურთ იმ გაჩერებაზე ჩამოვიდნენ, სადაც მათი უფლებები მაქსიმალურად იქნება დაცული და მოქალაქეობა აღიარებული.
კლასის მოსწავლეები არიან მოქალაქეობის ექსპერტები და ზეზვასა და მზიას უნდა მისცენ რჩევა, რომელ გაჩერებაზე სჯობს ჩამოსვლა და რატომ?
შეფასების კრიტერიუმები:
- როგორ დაკმაყოფილდება ზეზვასა და მზიას ინტერესები (მოქალაქეობა, უფლებების დაცვა, გენდერული თანასწორობა) თითოეულ გაჩერებაზე? მოიტანეთ შესაბამისი არგუმენტები.
- სად, რომელ გაჩერებაზე იქნება უკეთესად დაცული მათი ინტერესები? რატომ ფიქრობთ ასე?
მოსწავლეები იწყებენ ფიქრსა და მსჯელობას, რომელი გაჩერება იქნება ზეზვასა და მზიას ინტერესების შესაბამისი. ამოქმედდება აზროვნებისა და ანალიზის სტრატეგიები, რომელ გაჩერებაზე რა მოლოდინი უნდა ჰქონდეთ მათ, რომელი გაჩერება პასუხობს სრულად ადამიანის თავისუფლების, თანასწორობის, პირადი ღირსების დაცვას, როგორია მოქალაქეობის მიღების შესაძლებლობები და მოქალაქეთა უფლებების დაცვის მექანიზმები თითოეულ გაჩერებაზე, რა სამართლებრივი დოკუმენტებით რეგულირდება ეს პროცესი?
მოსწავლეები იხსენებენ და ერთმანეთს ადარებენ ისტორიული გაჩერებების ძირითად ნიშან-თვისებებს:
♦ ათენის დემოკრატია:
ათენის მოქალაქეობას ელიტარული ხასიათი ჰქონდა. დემოსი – უფლებების გაზრდის მიუხედავად, სამოქალაქო უფლებებით სარგებლობდნენ მხოლოდ ათენის მამაკაცი მოქალაქეები, სრულიად უუფლებონი რჩებოდნენ ათენელი ქალები, ბავშვები, მონები, სხვა პოლისებიდან ჩამოსული ადამიანები, მოქალაქეობა იზღუდებოდა ასაკობრივი ცენზითაც.
♦ რომი:
გარკვეულწილად, წინ გადადგმული ნაბიჯი იყო, მოქალაქეთა უფლებების გაზრდისა და დემოკრატიული განვითარების გზაზე, მაგრამ პრივილეგირებული უფლებებით სარგებლობდა მხოლოდ წარჩინებული საზოგადოება. რომში მოქალაქეობა თავისუფლების გარანტი იყო, ჰქონდათ ხმის მიცემის, უძრავი ქონების შეძენისა და კანონიერი ქორწინების უფლება. მოქალაქეობის მიღების ერთ-ერთ აუცილებელ პირობად ითვლებოდა სამხედრო სამსახური. ქალთა უფლებები, მამაკაცთა უფლებებთან შედარებით, საკმაოდ შეზღუდული იყო.
♦ ინგლისი:
1215 წლის, თავისუფლების დიდი ქარტიით, საფუძველი ჩაეყარა ახალ ეტაპს ადამიანის უფლებების დაცვის მიმართულებით. ქარტიის თანახმად, მეფეს გარკვეული უფლებები უნდა დაეთმო, კანონი არეგულირებდა მოქალაქეთა უფლებებსა და თავისუფლებებს, მემკვიდრეობისა და მეურვეობის, გადასახადების გადახდის საკითხებს, გარკვეულ პასუხისმგებლობას აკისრებდა ფულის გამსესხებელსა და მსესხებელს. თუმცა ეს დოკუმენტიც არასრულყოფილი და არა თანმიმდევრული იყო – იცავდა ადამიანის უფლებებს ქონებრივი ცენზის მიხედვით.
♦ საქართველო:
მოქალაქეობის მიღება დაბადებით და ნატურალიზაციით. მოქალაქის პრივილეგიები:
მოსწავლეებს არგუმენტებად მოაქვთ საქართველოს 1995 წლის კონსტიტუციის შემდეგი მუხლები:
მუხლი 32:
32.1.
საქართველო მფარველობს საკუთარ მოქალაქეებს განურჩევლად მათი ადგილმდებარეობისა;
32.2.
საქართველოს მოქალაქეობა მოიპოვება დაბადებით ან ნატურალიზაციით;
32.3.
საქართველოს მოქალაქეობის ჩამორთმევა დაუშვებელია.
კონსტიტუციაში დაცულია გენდერული ბალანსი და სხვა სახის თავისუფლებები:
მუხლი 11:1.
ყველა ადამიანი სამართლის წინაშე თანასწორია, აკრძალულია დისკრიმინაცია კანის ფერის, რასის, სქესის, წარმოშობის, ეთნიკური კუთვნილების, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებების, სოციალური კუთვნილების, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის გამო.
საქართველოში შეფერხების გარეშე მოქმედებს და სახელმწიფო უზრუნველყოფს ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის შემდეგი მუხლების რეალიზებას:
მუხლი 1.
ყველა ადამიანი იბადება თავისუფალი და თანასწორი თავისი ღირსებითა და უფლებებით.
მუხლი 3.
ყველას აქვს სიცოცხლის, თავისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლება.
მუხლი 15
- ყველას აქვს მოქალაქეობის უფლება.
- არავის შეუძლია თვითნებურად ჩამოართვას მოქალაქეობა ან უფლება თავისი მოქალაქეობის შეცვლისა.
თუმცა, აღნიშნავენ მოსწავლეები, რომ საქართველოში ჯერ კიდევ მოქმედებს და სახეზეა გარკვეული გენდერული სტერეოტიპები – ქალები ჯერ კიდევ ნაკლებად იკავებენ გადაწყვეტილებების მიმღებ თანამდებობებს, იკვეთება სტერეოტიპული საოჯახო დამოკიდებულებებიც.
„გაჩერებების“ ძირითადი, არსებითი ნიშან-თვისებების გახსენებისა და ამოცნობის შემდეგ, მოსწავლეები იწყებენ ფიქრსა და მსჯელობას, შედარება-შეპირისპირებას, მსგავსი და განმასხვავებელი ნიშნების (კონტრასტი) გამოყოფას გამოთქმული მოსაზრებებისა თუ თეზისების ირგვლივ, ფაქტებისა და მოვლენების მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების დადგენას, მოსაზრებათა დალაგებასა და კლასიფიცირებას პრიორიტეტების მიხედვით, რელევანტური და არარელევანტური ინფორმაციის იდენტიფიცირებას, რის ბაზაზეც გარკვეულ კანონზომიერებებს აღმოაჩენენ და განაზოგადებენ, სხვადასხვა არგუმენტებზე დაყრდნობით ასაბუთებენ, აფასებენ საკუთარი შეხედულებების მართებულობას, რაც, საბოლოო ჯამში, მთავარი ფუნქციური უნარის – კრიტიკული აზროვნების განვითარებას უწყობს ხელს.
მოსწავლეთა მიერ აღმოჩენილი გარკვეული დასკვნები და კანონზომიერებები პირდაპირ თანხვედრაშია XXI საუკუნის ევროკავშირის ისეთ საკვანძო კომპეტენციასთან, როგორიცაა: რაოდენობრივი წიგნიერება – კანონზომიერების აღმოჩენა და მოდელირება ახალ სიტუაციასთან მიმართებით.
მოსწავლეებს, მსჯელობისა და ანალიზის პერიოდში, შევაშველებ ბიძგისა და თავდაჯერებულობის, ღიაობისა და კეთილგანწყობის, თვითრეფლექსია-უკუკავშირის, თვითრეალიზაციისა და თვითეფექტურობის ამაღლების სწავლის სტრატეგიებს, რაც მოსწავლეებს შემატებს ავტონომიურობასა და საკუთარი ძალების რწმენას:
⇒ რა შესაძლებლობები აქვთ ზეზვასა და მზიას, რომ მიიღონ საქართველოს მოქალაქეობა?
⇒ თქვენი აზრით, რის საფუძველზე შეიძლება მიენიჭოთ მათ საქართველოს მოქალაქეობა? რატომ ფიქრობთ ასე?
⇒ ეკუთვნით თუ არა საქართველოს მოქალაქეობა დაბადებით?
⇒ როგორ იქნება დაცული მათი უფლებები?
⇒ საქართველოს მოქალაქეობის მიღების რომელ წესს აკმაყოფილებენ ზეზვა და მზია?
კლასის ექსპერტების დასკვნა ზეზვას და მზიას:
თქვენი მოცემულობა არ იქნება საკმარისი იმისათვის, რომ მოიპოვოთ მოქალაქეობა ან ქვეშევრდომობა პირველ სამ „გაჩერებაზე“.
გულდასაწყვეტიც არაფერია:
რადგან თქვენ ბრუნდებით ისტორიულ სამშობლოში, აქ ყველაზე მეტად იქნება დაცული და გარანტირებული თქვენი უფლებები და თავისუფლებები, შეგიძლიათ ჩამოხვიდეთ „მეოთხე გაჩერებაზე“ და, სხვებთან ერთად, საკუთარი წვლილიც შეიტანოთ ახალგაზრდა ქართული დემოკრატიული სახელმწიფოს მშენებლობაში.
ზემოთ ჩამოთვლილი კითხვებითა და მათზე პასუხების გაცემით მოსწავლეებს უყალიბდებათ თავისუფალი აზროვნების, ახალი იდეების გაჩენისა და გენერირების, ალტერნატიული პასუხების ძიებისა და პრობლემის გადაჭრის გზების შემოთავაზების უნარი, რაც თავს იყრის და ფოკუსირდება მოსწავლეთა შემოქმედებითი აზროვნების განვითარებაში.
შემოქმედებითი უნარების კავშირი XXI საუკუნის საკვანძო კომპეტენციებთან:
⇒ წიგნიერება და ციფრული წიგნიერება
⇒ კონსტრუქტი – მნიშვნელობის მინიჭება
⇒ მოსწავლემ შეძლო ინფორმაციის გააზრება, საკუთარი გამოცდილებით მისი მნიშვნელობის გაცნობიერება/გაღრმავება
⇒ ნარატივი: ინფორმაციის კონსტრუირება:
ინფორმაციის კონსტრუირება/ნარატივად გარდაქმნა, საკუთარი ნარატივის ჩამოყალიბება.
ფუნქციურ უნარებზე მუშაობა არ ხდება ერთბაშად, ერთ გაკვეთილზე ან სხვა საკითხებისგან იზოლირებულად. მისი განვითარება მიმდინარეობს ყველა გაკვეთილზე და კომპლექსურ დავალებებზე მუშაობის დროს. ფუნქციურ-კომპონენტური უნარები საკითხის ღრმად და საფუძვლიანად გააზრების საშუალებას წარმოადგენს, თუმცა თავად საკითხი მეტაკოგნიტური აზროვნების განვითარების ეფექტური მექანიზმია.
რა აქტივობებს ვიყენებ მეტაკოგნიციის უნარების განვითარებისათვის?
1) სასწავლო სტრატეგიების მოდელირება:
⇒ რომელი სტრატეგიების გამოყენება აჯობებს დავალების შესასრულებლად?
⇒ დააკვირდით დავალების პირობას და გაარკვიეთ რას მოითხოვს ის თქვენგან?
⇒ ხომ არ აქვს დავალებას თანმხლები მასალა – ილუსტრაციები, პოსტერები, სქემები, დიაგრამები, რა ინფორმაციის შემცველია ეს მასალა?
⇒ გაქვთ თუ არა სათანადო ცოდნა-უნარები და გამოცდილება დავალების შესასრულებლად?
⇒ სწავლის რომელ სტრატეგიას შეცვლიდით და რატომ.?
2) წინმსწრები მეტაკოგნიტური პაუზა (დავალების შესრულებამდე დაფიქრება და მსჯელობა):
⇒ ინდივიდუალურად ან ჯგუფურად აღწერენ დავალების შესრულების ეტაპებს
⇒ სასწავლო აქტივობები და სტრატეგიების შერჩევა
⇒ საკუთარი იდეების, მოსაზრებების წარმოდგენა
⇒ შესრულებული ნამუშევრების წარმოდგენა
3) მეტაკოგნიტური პაუზა:
დავალების შესრულების შემდეგ დაფიქრება და მსჯელობა გადადგმულ ნაბიჯებზე:
⇒ რა სტრატეგიები და აქტივობები გამოიყენეს მუშაობის დროს?
⇒ რა გაუჭირდათ და რა გაუადვილდათ?
⇒ ძლიერი და სუსტი მხარეები
⇒ რომელი სტრატეგიების მოდელირება გახდა საჭირო და რატომ?
⇒ რა სტრატეგიებს აირჩევდით, დავალების შესრულება ხელახლა რომ დაგეწყოთ?
კავშირი ევროკავშირის XXI საუკუნის კომპეტენციებთან:
პერსონალური, სოციალური და სწავლა სწავლის კომპეტენცია:
♦ სტრატეგიების შერჩევა საკითხის შესასწავლად ან დავალების შესასრულებლად;
♦ მეტაკოგნიცია;
♦ სწავლისა და ქცევის თვითრეგულაცია.
კომპლექსური დავალებები საუკეთესო საშუალებაა მოსწავლეებში ერთ-ერთი უმთავრესი ფუნქციური უნარის — მოქალაქეობრივი უნარ-ჩვევების განვითარებისთვის.
სოციოემოციური სწავლების სტრატეგიები:
♦ შემთხვევების/ქეისების ანალიზი და დილემები, მომავლის სახელოსნო, მორფოლოგიური ყუთი, ღია წრე, რატომ, რატომ ჯაჭვი და სხვ.
სტრატეგიების გამოყენებით მოსწავლეები ეუფლებიან:
♦ ადამიანის ღირსების, გაურკვევლობებისადმი შემწყნარებლური დამოკიდებულების, უზენაესი ეთიკის პრინციპებს.
♦ პასუხისმგებლობას, კონფლიქტების მართვას, კანონის უზენაესობის დაფასებას, ანგარიშვალდებულებას საზოგადოებისადმი და თანაშემოქმედებითობას.
კავშირი XXI საუკუნის კომპეტენციებთან
სამოქალაქო კომპეტენცია:
♦ მოქალაქემ/მოსწავლემ გააანალიზოს, რა გავლენას ახდენს მის მოქალაქეობრივ და პიროვნულ მსოფლმხედველობაზე შეძენილი ცოდნა.
გამოყენებული ლიტერატურა:
-
ნ. ტალახაძე, ნ. კაპანაძე, მ. შავაძე, „მოსწავლის წიგნი“ – „მოქალაქეობა“ I ნაწილი. 2022წ;
-
გზამკვლევი – საგანი „მოქალაქეობა“, მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის მიხედვით, 2022წ;
-
ეროვნული სასწავლო გეგმის გზამკვლევი (საშუალო საფეხური) 2022წ;
-
საქართველოს 1995 წლის კონსტიტუცია;
-
ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, 1948წ.
