სკოლა „აისის“ დამფუძნებელი, სპეცმასწავლებელი
კერძო სკოლა „აისი“, თბილისში, 2000 წელს დაარსდა. დაფუძნებიდან დღემდე, სკოლის მთავარი ღირებულება მოსწავლეებისთვის სრულფასოვანი განათლების მიწოდებაა. 2 მოსწავლით დაწყებული სკოლის ისტორია გრძელდება და დღეს, „აისი“ წამყვან ადგილს იკავებს საგანმანათლებლო სივრცეში. სკოლა ორიენტირებულია სსსმ მოსწავლეების აკადემიურ, ფიზიკურ თუ ფსიქოლოგიურ საჭიროებებზე. აქ ყველანაირი რესურსია იმისთვის, რომ გაუმკლავდნენ ყველა გამოწვევას, რასაც სპეციალური საგანმანათლებლო პროგრამები ითვალისწინებს. სკოლის ინფრასტრუქტურა სრულადაა ადაპტირებული შშმ პირებისთვის.
სკოლა „აისის“ დამფუძნებელმა, პედაგოგიკის დოქტორმა, იანა ფიფია-ტორჩინავამ 51 წლის ასაკში გადაწყვიტა, სპეცმასწავლებელი გამხდარიყო. გამოცდა წარმატებით ჩააბარა და დღეს ის, ქალბატონ მარიამ ფაცურიასთან ერთად, აქტიურად მუშაობს აუტისტური სპექტრის აშლილობის (ასა) მქონე მოსწავლეების განათლება-განვითარებისთვის.
⇒ რას მიიჩნევთ სკოლა „აისის“ წარმატების მიზეზად?
პირველ რიგში, სკოლისთვის უმნიშნელოვანესია აკადემიური სტანდარტი და სკოლის რეპუტაცია. სასურველი შედეგის მისაღწევად სკოლის პერსონალი თავდაუზოგავად შრომობს, რათა მოსწავლეები მუდმივი სიახლეებითა და ხარისხიანი სასწავლო გეგმით გააძლიერონ. სკოლის მაღალ აკადემიურ ხარისხზე მეტყველებს როგორც კურსდამთავრებულების საუკეთესო შედეგები გამოცდებში, ასევე საერთაშორისო დაფინანსებები, რომლებსაც ჩვენი სკოლის მოსწავლეები იღებენ და იმარჯვებენ ადგილობრივსა თუ საერთაშორისო კონფერენციებში.
სსსმ მოსწავლეს, როგორც კი სტატუსი მიენიჭება და სამინისტროდან შეფასება გვეგზავნება, იკრიბება შესაბამისი ჯგუფი, რომელიც შედგება მასწავლებლების, სპეცმასწავლებლის, მშობლის და უშუალოდ კლასის დამრიგებლისგან და ერთობლივად ვიწყებთ მუშაობას, რომ დადგენილი გრაფიკი და ინდივიდუალური გეგმა წარმატებით შესრულდეს. მეთოდმა, რომელიც ერთ მოსწავლესთან კარგად მოქმედებს, შესაძლოა მეორესთან არ გაამართლოს. შესაბამისად, სკოლა ბავშვის ინდივიდუალურ საჭიროებებს ერგება. ყველა მოსწავლე, განსაკუთრებით სსსმ, როგორც ინდივიდი სკოლისთვის უმნიშვნელოვანესი ღირებულებაა და მის სწორ განვითარებაზე ზრუნვა სკოლის ერთ-ერთი მთავარი მიზანია. სკოლაში ოჯახური, თბილი გარემოა, მიმღებლობა და მაქსიმალური მზაობა, რომ კლასში სსსმ მოსწავლეს არ გაუჭირდეს ადაპტირება.
პირველ აუტისტური სპექტრის მქონე მოსწავლეს, რომელიც სკოლამ 2000 წელს მიიღო, ჰქონდა ქცევის და დასწავლის დარღვევა, ფუნქციური უნარების მოშლა და ამ სპექტრისთვის დამახასიათებელი ყველა პრობლემა ერთად. მაშინ, საქართველოში, აუტისტური სპექტრის აშლილობის დიაგნოსტიკა არ ხდებოდა, მშობლებს საზღვარგარეთიდან ჰქონდათ ჩამოტანილი ბავშვის დიაგნოზი. პირველ რიგში, ჩვენ ამ მოსწავლის კლასში ინტეგრირებაზე ვიზრუნეთ, მაშინ ძალიან დაბალი იყო მიმღებლობა ასეთი ბავშვების მიმართ როგორც მოსწავლეებში, ისე მშობლებში. აქტიურად დავიწყეთ მუშაობა და ჩემს კოლეგასთან, ინგლისური ენის მასწავლებელთან, ლალი ქათამაძესთან ერთად, მალევე დავძლიეთ ყველა პრობლემა.
⇒ რამ განაპირობა თქვენი დაინტერესება გამხდარიყავით სპეცმასწავლებელი?
გახლავართ პედაგოგიკის დოქტორი, რომელსაც 33-წლიანი გამოცდილება მაქვს ამ სფეროში მოღვაწეობის. გულწრფელად გეტყვით, ჩემთვის სსსმ მოსწავლე ტიპური განვითარების მოსწავლის თანასწორია და მჯერა, 51 წლის ასაკშიც მაქვს საიმისო რესურსი, რომ მათ განათლება მივაღებინო. ამიტომაც გავხდი სპეცმასწავლებელი. ყოველდღიურ რეჟიმში ვასწავლი და ვამეცადინებ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე მოსწავლეებს. შედეგების დანახვა კი უდიდესი ბედნიერებაა ჩემთვის.
⇒ სპეცმასწავლებლის პროფესია უფრო და უფრო პოპულარული ხდება. რა ვითარება იყო, ამ მხრივ, 25 წლის წინ და რა სახის პრობლემებთან თუ გამოწვევებთან გქონდათ საქმე?
25 წლის წინ, საქართველოში, ინკლუზიური განათლება თითქმის არ არსებობდა. საზოგადოება რთულად აღიარებდა მათი განათლების საჭიროებას, მალავდა და არ აძლევდა ინტეგრირების შესაძლებლობას. ჩვენ ვიყავით ერთ-ერთი პირველი კერძო სკოლა, რომელმაც დანერგა სსსმ მოსწავლის კლასში ადაპტაცია. თუ ადრე 1 ან 2 აუტისტური სპექტრის აშლილობის მქონე მოსწავლე გვყავდა, დღესდღეობით ეს რიცხვი გაცილებით მაღალია. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის კვლევების მიხედვით, სტატისტიკა გვიჩვენებს, რომ 100-იდან ერთი ბავშვი აუტისტური სპექტრისაა, ამერიკაში კი 40 ბავშვიდან ერთი აუტისტური სპექტრით იბადება.
⇒ ასისტენტები საკმაოდ დიდი პრობლემაა. როგორი უნდა იყოს ასისტენტი, რა განსაკუთრებული უნარები მოეთხოვება?
პირველ რიგში, უნდა იყოს კეთილსინდისიერი პიროვნება (ნებისმიერი სპეციალისტი, რომელსაც აუტისტური სპექტრის მოსწავლესთან აქვს შეხება, უნდა გამოირჩეოდეს კეთილსინდისიერებით), რომელიც უპირობოდ შეიყვარებს ბავშვს ისეთს, როგორიც არის. უნდა იყოს ორიენტირებული მოსწავლის განვითარებაზე, მაქსიმალურად უნდა ეცადოს ბავშვი აღიქვას ისე, როგორც თანასწორი. სპეცმასწავლებელთან, ფსიქოლოგთან, დამრიგებელთან ერთობლივი მუშაობით განახორციელოს მოსწავლის განვითარება და სწავლება.
ტარდება ტრენინგები ქცევითი თერაპიის კუთხით და ვფიქრობ, ასისტენტს ერთთვიანი ან ორთვიანი კურსი უნდა ჰქონდეს გავლილი, რომ შეძლოს, ამა თუ იმ სიტუაციაში, სსსმ მოსწავლის მართვა, მაგალითად, როცა მოსწავლეს ქცევითი აშლილობა ეწყება, შეძლოს გამოსავლის პოვნა. ამ დროს პრევენციაც შესაძლებელია, სანამ დაეწყება ყვირილი, ისტერიკა, მანამდე უნდა მიუდგეს მოსწავლეს ისე, რომ დაამშვიდოს. ამისთვის საჭიროა სპეციალური ცოდნა. დღესდღეობით, ასისტენტის შერჩევა ძალიან მარტივად ხდება. უმაღლესი განათლება სავალდებულო არ არის და არც სხვა მოთხოვნები. თუმცა ვიმეორებ, კარგი იქნება, თუ ასისტენტისთვის პრაქტიკული კურსის გავლა სავალდებულო გახდება.
⇒ როგორია ასა-ს მქონე მოზარდების მომავალი სკოლის დამთავრების შემდეგ?
სკოლის დამთავრების შემდეგ, ასა-ს მქონე ახალგაზრდები დიდი ბარიერის წინაშე დგანან. ისინი უმაღლეს განათლებას რთულად ეუფლებიან, ძირითადად პროფესიულ სასწავლებლებში აგრძლებენ სწავლას.
მათი დასაქმების წასახალისებლად აუცილებელია კერძო და საჯარო სექტორის გაერთიანება და, ერთობლივი გეგმით, ახალი მოდელის დანერგვა. ვფიქრობ, კერძო სექტორის ჩართულობა მათი დასაქმების მიმართულებით მნიშვნელოვანი იქნებოდა.
ჩემი ოცნება, სურვილი და მიზანია, პირველ რიგში, სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეებმა შეძლონ სწავლის გაგრძელება – უპირობოდ, პროფესიულ სასწავლებელში და ასევე უმაღლესში. შემდეგ დასაქმდნენ არა მარტო ადგილობრივ, არამედ საერთაშორისო ბაზარზე, რაშიც დიდი როლი უნდა შეასრულოს ციფრულმა ტექნოლოგიებმა. ჩვენს სახელმწიფოს ნამდვილად აქვს მათი ხელშეწყობის რესურსი.
⇒ რას აჩვენებს პრაქტიკა, რა მიმართულებითაა შესაძლებელი ასა-ს მქონე მოქალაქის დასაქმება?
თუ მოსწავლეს მაღალფუნქციური აუტისტური სპექტრის აშლილობა აქვს, მაშინ მას ადმინისტრაციულ სფეროში შეუძლია მუშაობა დოკუმენტებზე – იკითხოს, წეროს. თუ დაბალფუნქციური სპექტრი აქვს, შესაძლებელია, სწავლა პროფესიულ სასწავლებელში გააგრძელოს, დახელოვნდეს და შემდეგ შესაბამისი უნარებით დასაქმდეს.
ჩვენ გვყავდა მოსწავლე მაღალი აუტისტური სპექტრით, რომელსაც ქცევითი აშლილობა ჰქონდა, მაგრამ იყო უზომოდ გახსნილი გონების ციფრული ტექნოლოგიების მიმართულებით, იმდენად განვითარებული, რომ შეეძლო სკოლის კომპიუტერულ ტექნიკაში წარმოქმნილი ნებისმიერი პრობლემის დაძლევა. დარწმუნებული ვარ, ის ნებისმიერ მსხვილ კომპანიაში, როგორიც არის Google, Microsoft, შეძლებდა მუშაობას. მას ჰქონდა თავისი YouTube არხი, მაქსიმალურად იყო ჩართული და განვითარებული ტექნიკური მიმართულებით. სწორედ ამ მოსწავლემ გვიბიძგა და პრაქტიკამ გვიჩვენა, რომ საჭირო იყო ასა-ს მქონე მოსწავლეებში ტექნოლოგიური სწავლების განვითარება. ასეთი მაღალფუნქციური აუტისტური სპექტრის მოზარდი, დამერწმუნეთ, შეძლებს ყველანაირ მიმართულებას შეეჭიდოს.
⇒ როგორ დავეხმაროთ აუტიზმის სპექტრის აშლილობის მქონე ბავშვებს, პირველ რიგში, რა არის ყველაზე მთავარი მათთან ურთიერთობისას, რა სახის სირთულეებს აწყდებით?
სპეცმასწავლებელმა და სკოლამ უნდა გაიაზროს მათი საჭიროება, გაეცნოს საქართველოს განათლების, მეცნიერებისა და ახალგაზრდობის სამინისტროს ინდივიდუალურ შეფასებას და ისე დაგეგმონ საგანმანათლებლო პროცესი; ძალიან მნიშვნელოვანია ინდივიდუალური მიდგომა თითოეულ სსსმ მოსწავლესთან, მათთვის რუტინის დაწესება, საკლასო სივრცეში ინტეგრირება და ასისტენტის მუშაობაზე დაკვირვება; ინკლუზიურ განათლებაში მშობლის ჩართულობა და მასთან სწორი კომუნიკაციაც გადამწყვეტია. განსაკუთრებულ მოსწავლესთან ურთიერთობისას უმჯობესია გამოვიყენოთ მეტი ვიზუალიზაცია და უშუალოდ გავაცნოთ გარემო.
მოგეხსენებათ, განასხვავებენ მაღალფუნქციური ან დაბალფუნქციური აუტისტური სპექტრის მქონე მოსწავლეს. გააჩნია რა სახესთან გვაქვს შეხება, უმეტეს მათგანს ქცევითი აშლილობაც ახლავს, რისი პრევენციაც შესაძლებელია. მთავარია, ინდივიდუალურად ვიცნობდეთ თითოეულ სსსმ მოსწავლეს და გავიგოთ რა იწვევს მათ ქცევით სირთულეს. ძალიან კარგია ვიზუალური მიმანიშნებლების გამოყენება მათთან მუშაობისას და კლასთან ნელ-ნელა ინტეგრაცია. ახალ გარემოსთან შეგუების ეტაპობრივი შანსი უნდა მივცეთ სსსმ მოსწავლეს, რათა თავიდან ავირიდოთ რთული ქცევა. ჩემს მოსწავლეებს ინდივიდუალურ გეგმას ვუდგენ, ჩამოწერილი მაქვს რესურსოთახში, რას ვასწავლი დღეს, რა ვასწავლე მთელი კვირის მანძილზე. ისინი მიჰყვებიან სტანდარტულ პროგრამას, მაგრამ მოდიფიცირებულს, მათთვის მასწავლებელი სპეციალურად ადგენს ინდივიდუალურ გეგმას, რა თქმა უნდა, ფსიქოლოგის ჩართულობით, პროგრესს ყოველდღე ვხედავთ. ჩვენი მცირერიცხოვანი ჯგუფების გამო (16 მოსწავლე კლასში) გვაქვს ინდივიდუალურად მუშაობის შესაძლებლობა – გაცილებით მარტივია, რომ 16 მოსწავლეში 1 ან 2 ასა-ს მქონე მოსწავლე გყავდეს და კარგ შედეგს მიაღწიო, ვიდრე 35-40 მოსწავლეში.
⇒ როგორ მუშაობთ მშობლებთან, როგორია ასა-ს მქონე მოსწავლეების მშობელთა ჩართულობა სასწავლო პროცესსა თუ სასკოლო ცხოვრებაში, არსებობს თუ არა მათთვის სპეციალური პროგრამა?
მშობელთა ჩართულობა ინკლუზიურ განათლებაში სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია. ინდივიდუალური მიდგომა მოიაზრებს ისგ ჯგუფის შექმნას, რომელშიც შედიან მასწავლებლები, მშობლები, დამრიგებელი და სპეცმასწავლებელი. თვეში, მინიმუმ, ერთხელ იკრიბება ჯგუფი და მშობელს მიღწევებთან დაკავშირებით აცნობს ინფორმაციას. მშობლებმა აუცილებლად უნდა გამონახონ დრო და ჩაერთონ პროცესში. წინააღმდეგ შემთხვევაში, სასურველ მიზანს ვერ მივაღწევთ.
მშობლები და მათი მხარდამჭერი პროგრამები ცალკე საკითხია. ამ საკითხს სერიოზული მხარდაჭერა სჭირდება სახელმწიფოსა თუ არასამთავრობო ორგანიზაციების მხრიდან. როცა იგებს მშობელი, რომ მის შვილს აუტისტური სპექტრის აშლილობის (ასა) დიაგნოზი დაუდგინდა, ის სერიოზულ ფსიქოლოგიურ დახმარებას საჭიროებს, რათა გააცნობიეროს, რომ განსაკუთრებული შვილის დედაა. არ უნდა დავკარგოთ არც ერთი წუთი, არც ერთი წამი, რათა ვისწავლოთ, როგორ მივუდგეთ, როგორ განვავითაროთ მისი უნარები. ასე რომ, მშობლების ინფორმირებულობა ამ კუთხით უმნიშვნელოვანესია, უფრო მეტიც – სავალდებულოც.
ბევრი სპეციალისტისგან მსმენია, რომ მთავარი პრობლემა აუტისტური სპექტრის აშლილობის მქონე ბავშვი კი არა, მის მშობლებთან ურთიერთობაა. არიან მშობლები, რომლებსაც არ სურთ, მათ შვილს სტატუსი მიენიჭოს. რაც შეეხება მოსწავლეებს, მათ თანატოლების მიმართ დიდი მიმღებლობა, თანაგრძნობა, სიყვარული აქვთ. იმ კლასის მოსწავლეები, სადაც სსსმ მოსწავლე სწავლობს, გაცილებით მზრუნველ, პასუხისმგებლიან და კეთილშობილ ადამიანებად ყალიბდებიან. ისინი მუდმივად ცდილობენ მის დახმარებას, ჯგუფურ მუშაობაში ჩართვას, ხელს უწყობენ… მათ ურთიერთობებში დიდი როლი აქვს მასწავლებელს, რომელიც ერთ გუნდად კრავს კლასს. ასა-ს მქონე ბავშვს, პირველ რიგში, სწორედ ეს სჭირდება – სკოლის გარემოსთან ადაპტირება და თანატოლების მიმღებლობა.
⇒ სპეცმასწავლებლები ძალიან რთულ და საპასუხისმგებლო საქმეს ემსახურებით, გჭირდებათ კარგი სასწავლო რესურსი, სახელმძღვანელოები, ადაპტირებული გარემო პირობები, კარგ ფსიქოლოგთან თანამშრომლობა, რათა ერთობლივად შეძლოთ შედეგზე გასვლა. რამდენად უზრუნველყოფილია სკოლა „აისი“ ამ კუთხით?
ნამდვილად სასურველია მეტი ადაპტირებული დამხმარე მასალის არსებობა ინკლუზიურ განათლებაში. ჩვენი რესურსით ვცდილობთ, თითოეული გაკვეთილი გავამარტივოთ და ისე გადავცეთ სსსმ მოსწავლეს, რაც დიდ დროსა და ენერგიას მოითხოვს. რაც შეეხება ფსიქოლოგს, ნამდვილად გამორჩეული კადრებით ვართ დაკომპლექტებული, გვაქვს უნივერსალური გარემო და ვიყენებთ უახლეს მიდგომებს.
მთავარი საკითხი და გამოწვევა სსსმ მოსწავლეებისთვის ადაპტირებული სახელმძღვანელოების არარსებობაა. მათთვის საჭიროა ისეთი სახელმძღვანელოების შექმნა, სადაც ვიზუალური მხარე იქნება წამყვანი, ნაკლები გამაღიზიანებელი ილუსტრაციებით. სპეციალური სახელმძღვანელოს არქონის გამო მასწავლებელს თავად უხდება თითოეული გაკვეთილის ადაპტირება, რაც შესაბამის ცოდნას და უნარებს საჭიროებს. ასე რომ, ეს უპირობოდ მნიშვნელოვანი საკითხია.
⇒ რამდენად იყენებთ სკოლაში უცხოური ქვეყნის გამოცდილებას თუ მოდელს?
2021 წელს კომპანია Google-მა გამოყო ადგილები სპეციალურად აუტისტური სპექტრის მქონე ადამიანებისთვის, ტექნიკური ინჟინერიის პოზიციაზე. ამ ადამიანებს აქვთ გამოკვეთილი უნარი პროგრამირების, ტექნიკურ, ციფრულ ტექნოლოგიებთან ადაპტირების. პირობითად, ორდინარული, ტიპური განვითარების ადამიანი თუ ფიქრობს ოჯახზე, კარიერაზე, ყოველდღიურობაზე, პრობლემაზე, ასა-ს მქონე ადამიანი კონცენტრირდება მხოლოდ იმ ტექნიკასა და კომპიუტერზე, რომელზეც მუშაობს – ფიქრობს, როგორ შექმნას ესა თუ ის პროგრამა. მნიშვნელოვანია სწორად გამოვიყენოთ მათი შესაძლებლობები და რესურსი. ამიტომაც აუცილებელია, სწავლების პროცესში დავნერგოთ ციფრული ტექნოლოგიები.
ამერიკელები მიიჩნევენ, რომ ონლაინ სკოლა აუტისტური სპექტრის მოსწავლეებისთვის სავალდებულოა. საერთაშორისო კვლევები ცხადყოფს მის ეფექტურობას. ამერიკელები, აუტისტური სპექტრის მოსწავლეების განვითარების მიმართულებით, პირველები არიან – იქ 33 პროცენტი აგრძელებს სწავლას უმაღლეს სასწავლებელში. ამ მხრივ, საქართველოში, ერთადერთი შემთხვევა იყო. ამერიკული მოდელი გვასწავლის, რომ ციფრული ტექნოლოგიების გამოყენება განსაკუთრებით აუტისტურ სპექტრთანაა სავალდებულო. პირველი კომპიუტერი სწორედ რესურსსკოლაში დანერგა ამერიკამ. ჩვენც ვცდილობთ, ამერიკული მოდელი მაქსიმალურად გადმოვიღოთ და განვახორციელოთ. მაგალითად, დიდი ნახატები, ფერადი ილუსტრაციები, ფიგურები გამოვიყენოთ ასეთ მოსწავლესთან და დავეხმაროთ სასკოლო გარემოსთან შეჩვევაში თუ ახალი გაკვეთილის აღქმაში.
ციფრული ტექნოლოგიების გარდა, ასევე მნიშვნელოვანია, მოსწავლემ გამოიყენოს ყურსასმენები, რათა, ვიზუალურთან ერთად, აუდიო მხარდაჭერით უკეთ შეძლოს საგაკვეთილო პროცესში ჩართვა.
უცხოური ქვეყნების მოდელი და პრაქტიკა გვიჩვენებს, თუ გვინდა ასეთმა მოსწავლემ შეძლოს განათლების მიღება, აუცილებლად უნდა გადავიდეთ ციფრულ ტექნოლოგიებზე. მათზე გამაღიზიანებლად მოქმედებს ბევრი ფაქტორი: ჩიტის ჭიკჭიკი, ზარის ხმა, კლასში წარმოქმნილი უმნიშვნელო ხმაურიც კი, რთულია მათთვის საგაკვეთილო პროცესში ჩართვა. ამიტომ ძალიან მნიშვნელოვანია ეს მოდელი მალე განვითარდეს. სკოლა „აისში“ აღნიშნული მოდელი ეტაპობრივად ინერგება.
⇒ დაბოლოს, რას ურჩევთ კოლეგებს? რა გიჩვენათ 25-წლიანმა პედაგოგიურმა პრაქტიკამ?
პირველ რიგში, ინდივიდუალურად შეისწავლონ სსსმ მოსწავლე, გაიაზრონ სად აქვთ უფრო მეტად სამუშაო და მოთმინებით მოეკიდონ შედეგების დადგომას – ეს გრძელვადიანი, რთული, თუმცა მეტად სასიამოვნო პროცესია. მათთვის გაცილებით ეფექტურია განათლების მიღება ინდივიდუალური სწავლებით, ვიზუალური მხარდაჭერით და კომპიუტერული ტექნოლოგიებით. სკოლა „აისის“ აუტისტური სპექტრის მქონე მოსწავლეების შეფასებისას იკვეთება, რომ ბევრი მათგანი მაღალფუნქციურია, უბრალოდ, აქვთ ქცევითი აშლილობა. პრაქტიკა გვიჩვენებს, რომ მათი ჩართვა ციფრულ ტექნოლოგიებში, საგაკვეთილო პროცესში ყურსასმენების გამოყენება პრევენციაა ქცევითი აშლილობის აღსაკვეთად. ეს არ არის გაჯეტზე დამოკიდებულება, ეს მათი საგანმანათლებლო პროცესში ჩართვის ერთადერთი რეალური გზაა.
