სპეციალური მასწავლებლის თვითშეფასების კითხვარი მასწავლებლის პორტფოლიოს ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი კომპონენტია და ის პედაგოგის პრაქტიკის განუყოფელი ნაწილია. ეს არის განმავითარებელი შეფასების ერთ-ერთი ფორმა, რომლის დროსაც მასწავლებელი აკეთებს თვითრეფლექსიას – საკუთარი პროფესიული გამოცდილების კრიტიკულ ანალიზს.
პრაქტიკა გვიჩვენებს, რომ თვითშეფასების კითხვარი ერთგვარი პროფესიული ორიენტირია სპეციალური მასწავლებლისთვის, რომელსაც შეუძლია პროცესში დაინახოს საკუთარი შესაძლებლობები, გამოწვევები და განსავითარებელი უნარები, რომელიც სასწავლო პროცესის და სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლეების შედეგების გაუმჯობესებას უწყობს ხელს.
უნდა აღინიშნოს, რომ თვითშეფასების კითხვარის წარმოება, მისი სწორად გამოყენება არც თუ ისე მარტივია, პირიქით, სპეციალისტისთვის როგორც სუბიექტისთვის, რთულია საკუთარი პრაქტიკის მიუკერძოებელი და თვითკრიტიკული შეფასება. ამისათვის საჭიროა ისეთი პიროვნული და პროფესიული უნარების ფლობა, როგორიცაა: მიმღებლობა/სიახლეების მიღების მაღალი მოტივაცია, უწყვეტ პროფესიულ განვითარებაზე ორიენტირებულობა, მაღალი პასუხისმგებლობა, კრიტიკულად შეფასების უნარი, შემოქმედებითობა, ადმინისტრაციის და კოლეგების უკუკავშირის საფუძველზე საკუთარი კომპეტენციებისა და საჭიროებების იდენტიფიკაცია და სხვ.
სპეციალური მასწავლებლის პორტფოლიო, რომელიც სპეცილური მასწავლებლის პროფესიული სტანდარტის გათვალისწინებით შეიქმნა, მოიცავს სამ ძირითად კომპონენტს, რომელიც, თავის მხრივ, რამდენიმე მიმართულებად იყოფა. თვითშეფასების კომპონენტებია:
თვითშეფასების კითხვარი, როგორც წესი, ძირითადად, ორ მიზანს ემსახურება: პირველი – დაეხმაროს სპეციალურ მასწავლებელს საკუთარი კომპეტენციებისა და საჭიროებების განსაზღვრაში თვითრეფლექსიის გზით და მეორე – აღნიშნული პროფესიული საჭიროებების, კომპეტენციების გაზრდის მიზნით, ხელი შეუწყოს მისი კვალიფიკაციის ამაღლებას.
უტრეხის უნივერსიტეტის პროფესორ-ემერიტუსმა, მასწავლებლის პორტფოლიოს მკვლევარმა, ფრედ კორტაგენმა (Korthagen, F. 2004) შეიმუშავა მასწავლებლის რეფლექსიის ანალიზის მოდელი, რომელშიც იგი ეხება როგორც შიდა, ისე გარე ზეგავლენის ფაქტორებს. მასწავლებლის რეფლექსიური უნარების შეფასებისთვის ავტორი გამოყოფს შემდეგ შიდა ფაქტორებს: მისია/ხედვა, პროფესიული იდენტობა, რომელიც ასახავს საკუთარი როლის გაცნობიერებას სწავლების მიდგომებს, დამოკიდებულებებს; რწმენებს, რომელიც ასახავს მასწავლებლის მოლოდინებს და მოსწავლეების შესაძლებლობების შესახებ აღქმებს, კომპეტენციებსა და ქმედებებს. ეს ის ფაქტორებია, რომელთა შესწავლითაც ზოგიერთ ქვეყანაში სპეციალისტები მასწავლებლის პორტფოლიოს აანალიზებენ და აფასებენ. თუმცა, ავტორი რეფლექსიის ანალიზის მოდელში, ასევე, ხაზს უსვამს სასწავლო გარემოს, როგორც სასწავლო შედეგებზე მნიშვნელოვანი გავლენის მქონე ფაქტორს. წარმოუდგენელია, შესაბამის გარემო პირობების; ტექნიკური მოწყობილობების, ინვენტარის, თუ სასწავლო განმავითარებელი მასალის გარეშე, ეფექტიანი სასწავლო პროცესის დაგეგმვა და განხორციელება (Korthagen, F. 2004).
ხშირად მისვამენ ხოლმე კითხვას, რის საფუძველზე უნდა შეავსოს სპეციალურმა მასწავლებელმა თვითშეფასების კითხვარი – არსებულ სფეროში მიღებული მთლიანი გამოცდილების საფუძველზე თუ იმ მოსწავლეების საგანმანათლებლო საჭიროებების გათვალისწინებით, რომელსაც ის ამჟამად ასწავლის სკოლაში. პასუხია ორივე – როგორც მასწავლებლის უკვე მიღებული გამოცდილების, ისე ამჟამინდელი მიღწევების და გამოწვევების გათვალისწინებით.
საქართველოში, ჯერჯერობით, არ გვყავს სპეციალისტთა გუნდი, ე.წ. ქეის მენეჯერები, რომლებიც სპეციალური განათლების მასწავლებლის და სსსმ მოსწავლის პორტფოლიოს ანალიზის საფუძველზე, მაქსიმალურად ობიექტურად შეაფასებენ მასწავლებლის საქმიანობას და მისი თვითრეფლექსიის უნარებს. კორტაგენი გამოყოფს თვითრეფლექსიის ხუთ საფეხურს, ესენია: გამოცდილების მიღება, საკუთარი პრაქტიკის ანალიზი, საკუთარი გამოცდილებიდან ძირითადი ასპექტების გამოყოფა, სამომავლო ალტერნატიული ქმედებების დაგეგმვა და განხორციელება (Korthagen, F. 2004). ამიტომ სპეციალური განათლების მასწავლებლების კონსულტირების პროცესში მნიშვნელოვანია თვითშეფასების კითხვარის სხვა კომპონენტებთან მიმართებაში განხილვა და შეფასება, რაც უფრო მეტად დაანახებს სპეციალისტებს აღნიშნული დოკუმენტის მნიშვნელობას.
იმისათვის, რომ თვითშეფასების კითხვარის საფუძველზე მასწავლებელს შესაძლებლობა ჰქონდეს, აიმაღლოს კომპეტენცია და კვალიფიკაცია, აღნიშნული დოკუმენტის საფუძველზე, ქმნის სამოქმედო გეგმას, რომელიც უნდა ავალდებულებდეს დირექციას, მოიძიოს და ჩართოს სპეციალური განათლების მასწავლებელი ისეთ აქტივობებში (ტრენინგები, სემინარები, სამუშაო შეხვედრები, პროექტები და ა.შ.), რომელიც ხელს შეუწყობს პროფესიული უნარების განვითარებას და მისი თვითეფექტიანობის განცდის გაზრდას.
ნათია ნიაური – ინკლუზიური განათლების სპეციალისტი, თვითშეფასების კითხვარის ავტორი, სპეციალური განათლების მასწავლებლის პორტფოლიოს მკვლევარი
წყარო:
Korthagen , F.A.J. (2004) In search of the essence of a good teacher: towards a more holistic approach in teacher education, Teaching and Teacher Education, 20, pp. 77–97.
Tigelaar, D. Dolmans, D. Grave, W. D. Wolfhagen, M. (2006) Portfolio as a tool to stimulate teachers’ reflection, Medical Teacher, Vol. 28, No. 3, 2006, pp. 277–282
https://www.toolshero.com/personal-development/korthagen-reflection-model/
„მასწავლებლის პროფესიული სტანდარტის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის 2008 წლის 21 ნოემბრის №1014 ბრძანება, სპეციალური მასწავლებლის სტანდარტი https://matsne.gov.ge/ka/document/view/4841342?publication=0
პედაგოგიური გზამკვლევი პროფესიული განათლების მასწავლებლებისთვის, მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრი, 2016
