ზამირა/დოდო კობიაშვილი
წალკის მუნიციპალიტეტის სოფ. ოზნის საჯარო სკოლის
კონსულტანტ-მასწავლებელი
მხედრული ანბანის ამ უნიკალურ ნიშნებს, ძალიან დიდი ხნის წინ, „კვირის პალიტრაში“ წავაწყდი. ერთ-ერთი მათგანი, დაახლოებით, ასე გამოიყურებოდა: მთვარეზე ნებივრად იყო გაწოლილი აღმოსავლურ ტანსაცმელში გამოწყობილი კაცი და, თუ არ ვცდები, ძველებურ აღმოსავლურ საყვირს უკრავდა. ძალიან შთამბეჭდავი იყო ეს ასო-ნიშნები და ველოდებოდი, რომ ასე შესრულებულ ქართულ ანბანსაც სრულად გამოაქვეყნებდნენ. მაგრამ ასე არ მოხდა. ის გაზეთიც დავკარგე. მერე დავიწყე ძებნა, მაგრამ ვერ ვიპოვე. და აი, რამდენიმე წლის წინ, კვლავ წავაწყდი ამ სტილით შესრულებულ მთლიან ქართულ ანბანს. თურმე ამ ანბანის რამდენიმე ნიმუშს ხელოვნების მუზეუმის დირექტორი გიორგი კალანდია ჩვენს ეროვნულ ბიბლიოთეკაში მუშაობისას წასწყდომია, მთლიანი ანბანის ძებნაც დაუწყია და მიუგნია კიდეც.
ამ ამბავს ბატონი გიორგი ასე იხსენებს: „2015 წელს, ირლანდიის ეროვნულ ბიბლიოთეკაში მუშაობის დროს, სრულიად შემთხვევით, ქართული ანბანის 4 ნიმუშის ფოტოასლი ვნახე, მათი შესრულების მანერა და სტილი ცხადს ხდიდა, რომ საქმე უნიკალურ მოვლენასთან გვქონდა. სამწუხაროდ, ფოტოასლზე არც ანბანის წარმომავლობა და არც სადაურობა იყო აღნიშნული…
ამ ნიმუშებმა, შეიძლება ითქვას, მოსვენება დამიკარგა, დიდხანს ვეძებდი… ვეძებდი დუბლინში, ლონდონში, სააზიო საზოგადოებაში, ბრიტანეთის მუზეუმსა და ბიბლიოთეკაში, თუმცა უშედეგოდ…
2018 წელს, სოციალური ქსელით, საშუალება მქონდა, მეხილა შესანიშნავი აღმოჩენა, რომელიც გამორჩეულმა ქართველმა მეცნიერმა, ლუიზიანის უნივერსიტეტის პროფესორმა, ალექსანდრე მიქაბერიძემ განახორციელა. სწორედ მან შეასრულა ეს საპატიო მისია და ქართულ ისტორიოგრაფიას და, საერთოდ, ეროვნულ მეცნიერებას, დაუბრუნა შესანიშნავი ხელნაწერი, რომელიც საუკუნეზე მეტი ყურადღების მიღმა იყო დარჩენილი“.
ალექსანდრე მიქაბერიძემ 2019 წელს გამოსცა ნაშრომი, რომელსაც „ცოცხალი ანბანი“ უწოდა. ეს ნაშრომი წარმოადგენს იოანე ლარაძის საზედაო ასოების კატალოგს. დაბეჯითებით შემიძლია ვთქვა, რომ ამ ანბანის ნიმუშები მე ბევრად ადრე ვნახე, დაახლოებით, 15 წლის წინ. ჩემს მახსოვრობაში დარჩენილი ა ბგერა უფრო სხვანაირი იყო და, შესაძლებელია, სადმე კიდევ ინახებოდეს მსგავსი, ამავე სტილში შესრულებული, მაგრამ სხვა ანბანი. შეიძლება, მოიძებნოს კიდეც „კვირის პალიტრის“ ძველ ნომრებში ჩემ მიერ ნანახი, იოანე ლარაძის საზედაო ასოების მსგავსი, ნიმუშები და, შედარების საფუძველზე, დავრწმუნდეთ ერთია თუ სხვადასხვა. თუმცა ეს უკვე სხვა კვლევის საგანია. ჩვენი მიზანია, ქართულმა საზოგადოებამ იცოდეს იოანე ლარაძის უნიკალური ანბანის, როგორც ეროვნული განძის, შესახებ.
იოანე ლარაძის მიერ შესრულებული ანბანი სულხან-საბას ლექსიკონს ამშვენებს, უფრო სწორად, სულხან-საბა ორბელიანის „სიტყვის კონა“ გაფორმებულია იოანე ლარაძის მიერ მოხატული ზოომორფული (ფანტასტიკის პერსონაჟები: თხა, დათვი, მგელი, გველეშაპი…) და ანთროპომორფული (ადამიანის) გამოსახულების საზედაო ასოებით.
ვინ იყო იოანე ლარაძე და რა დაედო საფუძვლად მის მიერ სულხან-საბა ორბელიანის ლექსიკონის საზედაო ასოებით გაფორმებას?
იოანე ლარაძე მე-18 საუკუნის ცნობილი მწიგნობარი, პოეტი, ფილოსოფოსი და კალიგრაფისტია, რომელიც მოღვაწეობდა მეფე ერეკლე მეორის კარზე. როგორც მწიგნობარი, იგი ჩამოყალიბებულა მზეჭაბუკ ორბელიანის კარზე. თავად მზეჭაბუკ ორბელიანი კი ერეკლე მეორის მდივანბეგი იყო, ასევე პოეტი და მწიგნობარი, რომელიც განთქმული იყო გონებამახვილობითა და ენამოსწრებულობით. მან დაამკვიდრა ქართულ ლიტერატურაში „იავნანის“ ჟანრი (ქართული ვიკიპედია). როგორც თვით სულხან-საბა ორბელიანის „სიტყვის კონიდან“ ირკვევა, იოანე ლარაძეს სწორედ მისი დავალებით გადაუწერია და საზედაო ასოები დაურთავს სულხან-საბას ლექსიკონისთვის.
2019 წლის „კვირის პალიტრის“ 8 თებერვლის ნომერში გამოქვეყნდა ალექსანდრე მიქაბერიძის სტატია „სულხან-საბა ორბელიანის ქართული ლექსიკონის ხელნაწერი ლილის ბიბლიოთეკაში“, სადაც იგი აღწერს, როგორ მიაკვლიეს ამ ხელნაწერს ინდიანას ლილის ბიბლიოთეკაში. როგორც ირკვევა, სულხან-საბას აღნიშნულ „სიტყვის კონას“ იცნობდა ექვთიმე თაყაიშვილი. მისი ცნობით, ხელნაწერი ინახებოდა მუხრანბატონების — გიორგი ბაგრატიონ-მუხრანელის ოჯახში, ცნობილი ნიკო ბურის მამის ბიბლიოთეკაში. საფიქრებელია, რომ ბოლშევიკების შემოსვლის შემდგომ, გიორგი მუხრანელის ქალიშვილმა იგი საზღვარგარეთ გაიტანა და შემდგომ ანტიკვარიატის მოყვარულ უილიამ ალენის მფლობელობაში აღმოჩნდა. მან კი, 1952 წელს, სოთბის აუქციოზნე გაიტანა, საიდანაც ბიზნესმენ ჯოსაია კირბ ლილის შეუძენია 450 გირვანქად.
ხელნაწერი საკმაოდ დიდია, 326 ფურცელს შეიცავს და, გარდა ქართული განმარტებითი ლექსიკონისა, აქ ნახავთ ზოდიაქოს ნიშნებს, შენიშვნებს ქართულ გრამატიკაზე, სულხან-საბას ანდერძს, ასევე ქართულ-თურქულ მცირე ლექსიკონს. ქართულ განმარტებით ლექსიკონს იოანე ლარაძის საზედაო 37 მხედრული ასო-ნიშანი ამშვენებს, რომლებიც ასე გამოიყურება:
