გიული ბერიძე
სსიპ დიმიტრი ხოზრევანიძის სახელობის ხულოს მუნიციპალიტეტის სოფელ კვატიის საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი
კომპლექსური დავალების პირობაზე მუშაობის დაწყებამდე მნიშვნელოვანია საგაკვეთილო პროცესის სწორი ორგანიზება და ისეთი რიგი საკითხების გათვალისწინება, როგორიცაა საკლასო მზაობა, მოსწავლეთა ინტერესები. აუცილებელია, მოსწავლეებს ვაგრძნობინოთ საგნის შესწავლისა და რეალურ ცხოვრებაში გამოყენების საჭიროება.
წინამდებარე სტატიაში შემოგთავაზებთ კონკრეტული დავალებისთვის შერჩეული მეთოდებისა და აქტივობების ზოგად ჩამონათვალს, კონკრეტულად კი დავალებაზე მუშაობის ერთ საგაკვეთილო პროცესს.
კლასი: IX
თემა: დანაშაული და პასუხისმგებლობა
ძირითადი რესურსი: ილია ჭავჭავაძის „სარჩობელაზედ“
კომპლექსური დავალება: (წერა სხვა ჟანრში) საინფორმაციო წიგნაკის შექმნა
სამიზნე ცნება/ცნებები: ჟანრი (ქვეცნება – მხატვრული კონფლიქტი,) კომპოზიცია (ქვეცნება – ხედვის კუთხე; სტრუქტურა – ორგანიზება) კონტექსტი (ქვეცნება – კონტექსტური ფაქტორები)
საკითხი: არამხატვრული ტექსტის შექმნა, მხატვრული ტექსტის საფუძველზე, ნაწარმოების ძირითადი თემისა და იდეის შენარჩუნებით
საკვანძო შეკითხვა/შეკითხვები: როგორ შევქმნა საინფორმაციო ტიპის ტექსტი, რომლითაც ხაზს გავუსვამ ნაწარმოებში ასახულ ძირითად პრობლემატიკას და გამომწვევ მიზეზებს?
კომპლექსური დავალების პირობა: ნაწარმოებში მოცემული ამბის საფუძველზე, შექმენი საინფორმაციო წიგნაკი (ე.წ. ბუკლეტი), შეურჩიე სათაური/ილუსტრაცია, რომლითაც შეძლებ მკითხველის ყურადღების მიპყრობას. გაითვალისწინე საინფორმაციო ტექსტის ჟანრული მახასიათებლები: სტრუქტურა/დიზაინი.
ნაშრომში წარმოაჩინე:
◊ ეპოქის ძირითადი პრობლემები, გამომწვევი მიზეზები და შედეგები;
◊ ილია ჭავჭავაძის დამსახურება და ბრძოლა აღნიშნული პრობლემების წინააღმდეგ;
◊ გამოკვეთე თემის აქტუალობა, პრობლემის კავშირი თანამედროვე ცხოვრებასთან.
◊ ნაშრომის წარდგენისას ისაუბრე:
◊ რატომაა შენი ნაშრომი საინფორმაციო ტიპის წიგნაკი?
◊ რატომ შეიძლება დაინტერესდეს თანამედროვე მკითხველი შენი ნამუშევრით?
◊ რომელ ეპიზოდზე მუშაობა იყო განსაკუთრებით საინტერესო?
კომპლექსური დავალების დამუშავების ეტაპები
(რესურსები, აქტივობები)
პირველი ეტაპი: კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობა.
◊ გაიხსენე, რომელი საინფორმაციო წიგნაკი გინახავს, რა სათაურით, რა თემაზე?
◊ როგორ ფიქრობ, ამ ტიპის ტექსტი ეხმარება თუ არა ადამიანს ინფორმაციის უკეთ დამახსოვრებასა და აღქმაში?
◊ ახსენი, რა გამოცდილებაზე დაყრდნობით შეძლებ დავალების შესრულებას? შენი აზრით, რა გაგიჭირდება, რა გაგიმარტივდება?
მე-2 ეტაპი: კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობა
თემატური საკვანძო შეკითხვების დასმა
შეკითხვების მიზანია მოსწავლის ცნობისმოყვარეობის გაღვივება.
◊ რა ტიპის დანაშაულების შესახებ გსმენიათ ლიტერატურიდან, პირადი გამოცდილებიდან?
◊ რა საშუალებებით გებულობთ სხვადასხვა დანაშაულებებისა თუ უფლებების დარღვევის შესახებ?
◊ ყოფილხართ თუ არა დანაშაულის თანამონაწილე ან მსხვერპლი?
◊ რომელი ნაწარმოებების დასახელება შეგიძლია თემასთან დაკავშირებით?
◊ რა მინიშნებებს ეყრდნობი ტექსტის გასაგებად?
◊ რა მსგავსება-განსხვავებაა ამ თემაზე შექმნილ ტექსტებს (მხატვრულ და არამხატვრულ) შორის?
◊ რა იცი საინფორმაციო წიგნაკის შესახებ?
◊ როგორ ფიქრობ, რამდენად დაგეხმარება ამ თემაზე შექმნილი ნებისმიერი ლიტერატურის გაცნობა/შესწავლა პირად ცხოვრებაში?
რესურსები/აქტივობები
- საინფორმაციო ტიპის წიგნაკის ჟანრული მახასიათებლების ამოცნობა (საინფორმაციო წიგნაკის დიზაინსა და სტრუქტურაზე დასაკვირვებლად შეიძლება გამოვიყენოთ ნებისმიერი მათგანი, რაზეც ხელი მიგვიწვდება);
- მეთოდი „სადისკუსიო ქსელი“;
- ტექსტის წაკითხვა და გაგებაზე ორიენტირებული სავარჯიშოები „გააზრებისთვის“ – გვ. 117/118/126;
- კოგნიტური სქემები: ა) „პრობლემის იდენტიფიცირება ნაწარმოებში, გადაჭრის გზების დასახვა“; ბ) „თანამედროვეობასთან შედარება“, მსგავსებები/განსხვავებები;
- „კუბის მეთოდი“;
- გამოკითხვა მცირე ჯგუფში „ძალადობის ფორმებთან დაკავშირებით“;
- სიუჟეტის განვითარების ეტაპებზე დაკვირვება სქემის გამოყენებით;
- როლური თამაში „სასამართლო“;
- განმავითარებელი შეფასების ინსტრუმენტი: „შეფასება კონვერტით“.
მოგახსენებთ, რომ აღნიშნულ აქტივობებსა და რესურსებზე მუშაობას ორი კვირა დასჭირდა. თემის აქტუალობიდან გამომდინარე, თითქმის ყველა გაკვეთილი საკმაოდ საინტერესოდ წარიმართა, თუმცა განსაკუთრებით გამოირჩეოდა როლური თამაში, ჩვენ შემთხვევაში – „სასამართლო“ პროცესი, დროში მოგზაურობით და დემოკრატიული პრინციპების დაცვით.
ნაწარმოების თემისა და კომპლექსური დავალების პირობის გაცნობის შემდგომ, გაკვეთილს ვიწყებ პირველი აქტივობით – „სადისკუსიო ქსელი“, კერძოდ, დაფაზე ვწერ ისეთ შეკითხვას, რომელიც კამათს/მსჯელობას გამოიწვევს, მაგალითად, რამდენად დიდია საზოგადოების პასუხისმგებლობა პიროვნების წინაშე და პირიქით? მოსწავლეები, 2-წუთიანი რეგლამენტით, გამოთქვამენ აზრს თანმიმდევრულად.
პრაქტიკული რჩევა: მეთოდის გამოყენება შესაძლებელია ტექსტის წაკითხვამდე, წაკითხვის პროცესში და წაკითხვის შემდეგ. მისი უპირატესობა ისიცაა, რომ დისტანციური სწავლების ინსტრუმენტადაც გამოდგება. ამავე სახელწოდებით შექმნილ ჯგუფში მოსწავლეები გამოთქვამენ შეხედულებებს, ერთმანეთს უზიარებენ მოსაზრებებს ლიტერატურულ ნაწარმოებთან დაკავშირებით.
აქტივობა 2. ტექსტის ეპიზოდებად წაკითხვა (იქიდან გამომდინარე, რომ ტექსტის სათაური საკმაოდ ნათლად გამოხატავს შინაარსს, თავიდანვე გაჩნდა მოლოდინი იმისა, რომ სასჯელის უმაღლეს ფორმასთან გვექნებოდა საქმე).
აქტივობა 3. კოგნიტური სქემა – „პრობლემის იდენტიფიცირება ნაწარმოებში, გადაჭრის გზების დასახვა“ (აქტივობა შეიძლება გამოვიყენოთ კლასის ორგანიზების სხვადასხვა ფორმით).
აქტივობა 4. კუბის მეთოდი.
კრიტიკული აზროვნების განვითარების ხელშეწყობისთვის ვიყენებ წინასწარ მომზადებულ კუბის ფორმის პატარა ყუთს, რომლის თითოეულ გვერდზე წერია ოპერაციები: აღწერე, შეადარე, გააანალიზე, დაიცავი, საწინააღმდეგო გამოთქვი, მაგალითად, პეტრეს დახასიათება კონკრეტულ ეპიზოდში ან ძმების შედარება და ა.შ. მოსწავლეები, შემთხვევითობის პრინციპით, ირჩევენ პერსონაჟს/ნაწარმოებში მომხდარ მოვლენას ახასიათებენ (მეთოდი საუკეთესო საშუალებაა საკითხის/პერსონაჟის მრავალმხრივი შეფასებისთვის და პროცესიც საკმაოდ აქტიურია).
საზოგადოებრივი აზრის შესწავლის მიზნით, მოსწავლეებს დავალებად ეძლევათ გამოკითხვის ჩატარება მცირე ჯგუფში (ოჯახში/გარშემომყოფებთან) – „ძალადობის რომელ ფორმებს იცნობთ/გსმენიათ?“ (შედეგების განხილვა გვექნება კლასში, მომდევნო დღეს).
ყველა აქტივობა და მეთოდი, რომელიც მთელი ამ დროის განმავლობაში იყო შერჩეული, ცოდნის სამივე კატეგორიის კონსტრუირებას და სამიზნე ცნებების შესაბამისი მკვიდრი წარმოდგენების ჩამოყალიბებას ემსახურებოდა. თავად შედეგი, ე.წ. „პროდუქტი“ საკმაოდ საინტერესო გზავნილი გამოვიდა, ვინაიდან ტექსტობრივ მინიშნებებზე დაყრდნობით რამდენიმე ქვეტექსტური ინფორმაციაც გამოიკვეთა.
გამოყენებული ლიტერატურა:
⇒ მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა;
⇒ მე-9 კლასის ქართული ენისა და ლიტერატურის სახელმძღვანელო;
⇒ ინტერაქტიური მეთოდები 2020.
