თამუნა პოპიაშვილი
სსიპ დედოფლისწყაროს №2 საჯარო სკოლის სპეციალური მასწავლებელი
📌 ნაბიჯი ინკლუზიური განათლებისკენ ⇒ ჩემი პირველი საქმიანობა ინგლისური ენის მასწავლებლობაა. მოსწავლეებთან მუშაობისას, მუდმივად ვაწყდებოდი ისეთ სიტუაციებს, სადაც ვხედავდი სხვადასხვა მეთოდების, სტრატეგიებისა თუ აქტივობების გამოყენების საჭიროებას. მოგვიანებით აღმოვაჩინე, რომ ინკლუზიური განათლება სწორედ ის სფეროა, სადაც შესაძლებლობა გვეძლევა, თითოეულ მოსწავლესთან ინდივიდუალურად ვიმუშაოთ, მისი შესაძლებლობებისა და ინტერესების გათვალისწინებით. აქედან დაიწყო ჩემი დაინტერესება ინკლუზიური განათლებით.
მოგვიანებით, ჩავაბარე ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის სპეციალური განათლების სამაგისტრო პროგრამაზე. იქ გატარებულმა ორმა წელმა უდავოდ ბევრი რამ შემძინა და წინ წამწია ჩემს პროფესიაში. აქვე უნდა აღვნიშნო, რომ სამაგისტრო პროგრამაზე სწავლის დროს გავიცანი არაერთი კომპეტენტური და მაღალკვალიფიციური სპეციალისტი, ლექტორების სახით. დღეს ეს ადამიანები არიან ჩემი საყრდენი, რადგან ნებისმიერი სირთულის დროს შემიძლია ვკითხო მათ რჩევა, რასაც ვითვალისწინებ პროფესიულ საქმიანობაში.
📌 სპეციალური მასწავლებლის ერთი დღე… ძირითადად, რა სირთულეების გადალახვა გიწევთ?
სპეციალური მასწავლებლის ყოველდღიურობა საკმაოდ მრავალფეროვანია იქიდან გამომდინარე, რომ გვიწევს სხვადასხვა საჭიროების, მდგომარეობის მოსწავლეებთან მუშაობა. არც თუ იშვიათად, ვაწყდებით მოულოდნელ გარემოებებს და უნდა აღვნიშნო, რომ პირადად ჩემთვის, სწორედ ესაა გამოწვევა, რთულ სიტუაციებთან გამკლავება.
ყოველ დილით, პირველ რიგში, ვნახულობ ყველა მოსწავლეს, რომლებიც საკლასო ოთახებში გაკვეთილებს ესწრებიან. ვაწარმოებ აღრიცხვას, შემდეგ ვიწყებ მოსწავლეების დახმარებას საჭიროების მიხედვით. ეს შეიძლება იყოს რესურსოთახში მეცადინეობა ან საკლასო ოთახში გაკვეთილზე დასწრება და ამ გზით მხარდაჭერა, დასვენებას მოსწავლეებთან ერთად ვატარებ. ვეხმარები საგნის მასწავლებლებს ინდივიდუალური სასწავლო გეგმის შედგენაში, ასევე, ხშირად ვაწვდი კონკრეტული მოსწავლისთვის საჭირო რესურსს, რაც გაკვეთილზე შეუძლია შესთავაზოს.
სასწავლო წლის განმავლობაში, ვატარებთ ინდივიდუალური სასწავლო გეგმის ჯგუფის შეხვედრებს. გარდა ფორმალური შეხვედრებისა, ყოველდღიურად, ვთანამშრომლობთ და ვსაუბრობთ მოსწავლეების პროგრესსა თუ რეგრესზე, ვმსჯელობთ რომელი სტრატეგია გამოგვადგება ამა თუ იმ მოსწავლესთან. ხშირად ვგეგმავთ ერთსა და იმავე უნარზე მორგებულ სხვადასხვა აქტივობას, რასაც საგნის მასწავლებელი კლასში, მე კი რესურსოთახში ვახორციელებთ და ამ გზით მივდივართ დასახულ მიზნებამდე. რეგრესის შემთხვევაში, ასევე, საჭიროა თანამშრომლობა, რათა დაზუსტდეს მიზნები და, საჭიროების შემთხვევაში, გამარტივდეს.
📌 მოსწავლეებთან მუშაობის მეთოდებსა და ურთიერთობებზე
პირველ რიგში, ვცდილობ, კარგად გავიცნო თითოეული მათგანი, გავიგო მათი საჭიროებები და ინტერესები, ვიმეგობრო მათთან. საბედნიეროდ, სკოლის დირექცია გვერდში მიდგას, ზრუნავს რესურსოთახის აღჭურვაზე. მუდმივად ხდება განმავითარებელი რესურსის შეძენა, რაც, დამეთანხმებით, მნიშვნელოვანია მუშაობის დროს. ვცდილობთ, მოსწავლეებს ისეთი გარემო დავახვედროთ, სადაც თავს კარგად იგრძნობენ.
როგორც აღვნიშნე, თითოეულ მათგანს აქვს ინდივიდუალური საჭიროება, რაც ჩემგან სხვადასხვა მეთოდის ცოდნას მოითხოვს. პირველკლასელებთან ტრანზიციის გეგმას ვახორციელებ, ვცდილობ, მაქსიმალურად პოზიტიური გარემო დავახვედრო, რათა მოსწავლე დადებითად განეწყოს, სასწავლო პროცესი სასიამოვნოდ და სახალისოდ წარიმართოს. ხშირად მივმართავ დადებით განმტკიცებას, რათა მოსწავლეს მოტივაცია მოემატოს და მეტი მონდომებით გააგრძელოს მუშაობა.
📌 ყველაზე მნიშვნელოვანი მიდგომა პედაგოგიური პრაქტიკიდან
ვფიქრობ, ერთი კონკრეტული მიდგომის ან აქტივობის დასახელება გამიჭირდება, რადგან, როგორც აღვნიშნე, მოსწავლეებს სხვადასხვა საჭიროება აქვთ. თუმცა, ერთი რამ, რასაც ყველასთან ვიყენებ, ისაა, რომ ყოველთვის ვუსმენ და ვითვალისწინებ მათ ინტერესებსა და სურვილებს. ვცდილობ, რესურსოთახში დროის გატარება ყველა მათგანისთვის სასიამოვნო და სასურველი იყოს.
სპეციალური მასწავლებლის პროფესია ხელოვნებაა და სპეციალისტისგან იმის ცოდნას მოითხოვს, თუ კონკრეტული საჭიროების შემთხვევაში, რა მიდგომა იქნება ყველაზე სწორი და შედეგის მომტანი. შეიძლება ითქვას, რომ სპეციალურ მასწავლებლებს არ გვიწევს სტანდარტული გაკვეთილის ჩატარება, გაკვეთილის პროცესში ვხვდებით არაერთ გამოწვევას, რაზეც მომენტალურადაა საჭირო რეაგირება – განსაკუთრებით რთული ქცევის შემთხვევებში.
📌 რჩევა კოლეგებს – როგორ მოიქცნენ, თუ კლასში სსსმ ან შშმ მოსწავლე ჰყავთ
თუ სსსმ მოსწავლე ახალია კლასში, გარკვეული პერიოდის განმავლობაში, საჭიროა დაკვირვება, რაც მისი შეფასების შესაძლებლობას მოგვცემს. შეფასებისას, მნიშვნელოვანია დავადგინოთ მოსწავლის ძლიერი მხარეები და ინტერესები, გავიგოთ მისი საჭიროებები და ამის შემდეგ დავისახოთ მიღწევადი მიზნები. მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ მშობელთან ურთიერთობა ასევე მრავლის მომცემია, რადგან, სწორედ მშობელია ის ადამიანი, ვინც ყველაზე უკეთ იცნობს ბავშვს. მშობლისგან ხშირად ისეთ ინფორმაციას ვიგებთ, რაც სკოლის სივრცეში არ გამოუვლენია მოსწავლეს.
ასევე ვურჩევ, არ შეწყვიტონ განვითარება. დღეს ინკლუზიური განათლება ვითარდება, თანდათან მაღლდება საზოგადოების ცნობიერების დონე, ტარდება უამრავი კვლევა. ვფიქრობ, აუცილებელია, თანამედროვე მასწავლებელი მუდმივად ეცნობოდეს სიახლეებს, საერთაშორისო კვლევებსა და ახალ მეთოდურ სახელმძღვანელოებს, რაც უდავოდ დიდ დახმარებას გაუწევს სსსმ მოსწავლეებთან მუშაობაში.
📌 რატომ არის ქვეყანაში სპეციალური მასწავლებლების დეფიციტი
როგორც ვიცით, მრავალი წლის განმავლობაში, უმაღლეს სასწავლებლებში არ არსებობდა პროგრამა, რომლის კურსდამთავრებულიც იქნებოდა სპეციალური მასწავლებელი, რამაც კადრების დეფიციტი გამოიწვია. თუმცა, საბედნიეროდ, ბოლო წლებში, უნივერსიტეტებში გაჩნდა ეს სპეციალობა და საკუთარი გამოცდილებიდან შემიძლია ვთქვა, რომ ფაკულტეტები დაკომპლექტებულია მაღალკვალიფიციური კადრებით.
ასევე იყო დრო, როდესაც სპეციალური მასწავლებლის პოზიციას ითავსებდნენ სხვადასხვა საგნის მასწავლებლები. დღეს, საბედნიეროდ, ასე აღარ არის. ვფიქრობ, გავაცნობიერეთ, რომ სპეციალური მასწავლებლის პროფესიის დაუფლება მოითხოვს დიდ დროს, ენერგიას და კონკრეტულად ამ მიმართულებით ცოდნის მიღებას. ეს არ არის სხვა საგნის სწავლების პარალელურად შესათავსებელი საქმე. თანდათან მატულობს სპეციალურ მასწავლებლებად დასაქმების მსურველთა რიცხვი, რაც უდავოდ დადებითი ტენდენციაა.
📌 შშმ და სსსმ მოსწავლეთა მიმართ სტიგმა ჯერ კიდევ ძლიერია სკოლებში…
თუ წლების წინანდელ მდგომარეობას შევადარებთ, აღსანიშნავია, რომ დღეს ბევრად უკეთესი ვითარება გვაქვს. გაიზარდა მიმღებლობა. ვფიქრობ, ამას დრო და აქტიური მუშაობა სჭირდება. საზოგადოებაში მიმღებლობის ზრდა ერთ დღეში ვერ მოხდება. საჭიროა ბევრი პროფესიონალი, რომელიც თავის წვლილს შეიტანს ცნობიერების ამაღლების საქმეში. იბეჭდება უამრავი სახელმძღვანელო, გვაქვს ინტერნეტ წიგნები, რომელშიც მოწოდებულია სწორი ინფორმაცია და ასე, ნაბიჯ-ნაბიჯ, მივდივართ წინ.
📌 გამოწვევები ინკლუზიურ განათლებაში
სპეციალური მასწავლებლების გარდა, სხვა მასწავლებლების ცნობიერება ინკლუზიური განათლების საჭიროებების შესახებ საგრძნობლად დაბალია, ისევე, როგორც მშობლების…
სამწუხაროდ, ასეა. ხშირად საგნის მასწავლებლები თავს არიდებენ სსსმ მოსწავლესთან მუშაობას. დოკუმენტაციის წარმოება კვლავ პრობლემად რჩება. არის შემთხვევები, როდესაც სსსმ მოსწავლისთვის შეთავაზებული აქტივობა მოვალეობის მოხდისთვისაა გაკეთებული და არა ნაფიქრი და მის საჭიროებებზე მორგებული, შედეგად ვიღებთ უინტერესობას, მოტივაციის კლებას და რთული ქცევის შემთხვევებს. ვფიქრობ, საგნის მასწავლებლებმა უნდა გააცნობიერონ, რომ სსსმ მოსწავლესთან მუშაობა მათთვის ისეთივე ვალდებულებაა, როგორც ტიპური განვითარების მქონე მოსწავლესთან.
რაც შეეხება მშობლებს, ჩემს გამოცდილებაში მრავლად არიან ინფორმირებული და მხარდამჭერი მშობლები, ისინი დაუღალავად იბრძვიან რომ მათმა შვილებმა საჭირო სერვისები მიიღონ. თუმცა, ვხვდებით მშობლებს, ვისთანაც ხანგრძლივად გვიწევს საუბარი მოსწავლისთვის სტატუსის მინიჭების თაობაზე.
საგნის მასწავლებლები ზოგჯერ გამორიცხავენ თავიანთ როლს საერთო შედეგის მიღწევაში და შშმ/სსსმ ბავშვის განათლებაში სპეცმასწავლებელს აკისრებენ სრულ პასუხისმგებლობას.
ჩვენს საქმიანობაში მნიშვნელოვანია, ერთად მუშაობდეს გუნდი, რადგან თანამშრომლობის მეშვეობით ხდება მოსწავლის შესახებ ინფორმაციის გაცვლა, შევსება. ამ ჯგუფში მნიშვნელოვანია თითოეული რგოლი, ესენია: სკოლის დირექცია, კლასის დამრიგებელი, საგნების მასწავლებლები, მშობელი, სპეციალური მასწავლებელი და, საჭიროების შემთხვევაში, სხვა სპეციალისტები. თუ ამ ჯაჭვის ერთი რგოლი მაინც არ თანამშრომლობს გუნდთან, შედეგი სახარბიელო არ იქნება. სწორედ საგნის მასწავლებლის მოვალეობაა, თავის საგანში დაისახოს მიზნები მოსწავლესთან მიმართებით და გონივრულ ვადაში მიაღწიოს მათ.
ხშირად ინდივიდუალური სასწავლო გეგმები შაბლონურად იწერება, ზოგჯერ ისე, რომ მასწავლებელს ნანახიც არ ჰყავს მოსწავლე და არ იცნობს მის საჭიროებებს. სკოლა კმაყოფილდება იმით, რომ შშმ/სსსმ მოსწავლე სკოლაში დადის. ხელშესახები ცვლილებების მიღწევა, უმეტეს შემთხვევაში, შეუძლებელი ხდება.
სამწუხაროდ, არის შემთხვევები, როდესაც მასწავლებლები არ წერენ და იყენებენ სხვის დაწერილ ისგ-ს. რა თქმა უნდა, ერთი მოსწავლისთვის შექმნილი დოკუმენტი მეორეზე მორგებული ვერ იქნება, თუნდაც საქმე ერთსა და იმავე მდგომარეობას ეხებოდეს. ხშირად ვხვდები შემთხვევებს, როდესაც მასწავლებელი თითქოს თავს იმართლებს და ამბობს, რომ მოსწავლის მდგომარეობა არ აძლევს შესაძლებლობას, მასთან იმუშაოს. მერწმუნეთ, ეს არ არის სწორი. როგორი დაბალფუნქციურიც არ უნდა იყოს მოსწავლე, მასთან მიმართებით მაინც შეიძლება გარკვეული მიზნები დავისახოთ და ვიმუშაოთ.
მოგეხსენებათ, გვაქვს ალტერნატიული სასწავლო გეგმა, რომელიც მძიმე და მრავლობითი დარღვევის მქონე მოსწავლეებთან გამოიყენება. ეს დოკუმენტი შესაძლებლობას გვაძლევს, მიზნად დავისახოთ ფუნქციურ უნარებზე მუშაობა, რაც გაზრდის მათი დამოუკიდებლობის ხარისხს. ისგ ის დოკუმენტია, რომელიც დიდ დახმარებას გვიწევს მუშაობაში, რომ ჩვენი მუშაობა არ იყოს ქაოსური, დაუგეგმავი, სტიქიური და მოსწავლეს შევთავაზოთ წინასწარ მოფიქრებული, მათ შესაძლებლობებზე მორგებული აქტივობები. რა თქმა უნდა, შესაძლებელია, ისგ ნებისმიერ დროს გადაიხედოს და, საჭიროების შემთხვევაში, შეიცვალოს კიდეც.
📌 ასისტენტის როლი და საჭიროება
ასისტენტის საკითხი ერთ-ერთი გამოწვევაა ინკლუზიურ განათლებაში. სამწუხაროდ, ამ პოზიციაზე დასაქმებული კადრების ანაზღაურება იმდენად მცირეა, რომ ნაკლებად გვყავს მსურველები. ასისტენტს ევალება ბავშვის თანხლება სასკოლო სივრცეში და მისი ჩართულობის უზრუნველყოფა. ასევე, მის მოვალეობებში შედის მოსწავლის უსაფრთხოებაზე ზრუნვა და მასწავლებლების ინფორმირება ბავშვთან დაკავშირებულ სხვადასხვა საკითხზე. როგორც ვხედავთ, ასისტენტი უაღრესად მნიშვნელოვან და საპასუხისმგებლო საქმეს ემსახურება, ამიტომ ვფიქრობ, მათთვის ანაზღაურების მომატება მამოტივირებელი იქნება იმ პირთათვის, ვისაც სურვილი აქვს, ასისტენტად დასაქმდეს.
როგორც ვიცი, ასისტენტებისთვის ტარდება ტრენინგი, თუმცა, ვფიქრობ, ეს საკმარისი არ არის. კარგი იქნება, ტრენინგს მოჰყვებოდეს პრაქტიკული ნაწილი, რომელიც უფრო პროდუქტიულს გახდიდა თეორიულ ცოდნას და, საჭიროა, ასისტენტები რთული ქცევის მიმართულებითაც დატრენინგდნენ.
📌 სპეცმასწავლებლის კარიერული წინსვლა
2021 წელს პირველად ჩატარდა უფროსი სპეციალური მასწავლებლის გამოცდა, რომელსაც წარმატებით გავართვი თავი. ზოგადად, ვცდილობ, უარი არ ვთქვა ტრენინგებსა და ვებინარებზე, მაქსიმალურად ვესწრები სამუშაო შეხვედრებს, სადაც ვეცნობი სიახლეებს, ვუსმენ კოლეგებს, რომლებიც განიხილავენ კონკრეტულ ქეისებს (რა თქმა უნდა, კონფიდენციალობის დაცვით). უნდა აღვნიშნო, რომ ჩემს პრაქტიკაშიც არაერთხელ გამომადგა კოლეგების გამოცდილება. ზოგადად, ძალზე მნიშვნელოვანია გამოცდილების გაზიარება და ერთი პროფესიის მქონე ადამიანების ხშირი შეხვედრა.
იმ მასწავლებლებს, ვინც ახლა აპირებს გამოცდის ჩაბარებას, ვურჩევ, პირველ რიგში, არ ინერვიულონ. გამოცდისთვის მოსამზადებლად კი, შეიძლება, როგორც გასული წლების გამოცდებზე გამოყენებული ტესტების გადახედვა, ასევე იმ სახელმძღვანელოების წაკითხვა, რომლებიც მრავლად გამოიცა ბოლო წლებში. პირადად მე, გამოცდაზე საკუთარი გამოცდილება გამომადგა, რაც არგუმენტებად მოვიყვანე სხვადასხვა დავალებებში.
📌 რა სახის ხელშეწყობას ისურვებდით, როგორც სპეციალური მასწავლებელი
ვისურვებდი, რეგიონში დასაქმებული მასწავლებლებისთვის ხელმისაწვდომი იყოს ხშირი შეხვედრები მაღალკვალიფიციურ სპეციალისტებთან. ამ კუთხით, არ შემიძლია არ აღვნიშნო რეგიონული ტური, რომელზეც 2019 წლის გაზაფხულზე ვიყავი. ეს იყო დაუვიწყარი და ძალიან მნიშვნელოვანი გამოცდილება ჩემთვის. არასდროს დამავიწყდება ამ დღეების განმავლობაში მიღებული ცოდნა და შთაბეჭდილებები. ამ დროს ერთი წლის დაწყებული მქონდა მუშაობა და ბევრი რამ გავიგე რეგიონული ტურის ფარგლებში.
სასურველია, სპეციალური მასწავლებლები დახელოვნდნენ ვიწრო სპეციალობებში, მაგალითად, როგორ ვიმუშაოთ მცირემხედველ მოსწავლეებთან, სმენის დარღვევის მქონე მოსწავლეებთან, დასწავლის უნარის დარღვევისა და სხვადასხვა მდგომარეობის მქონე მოსწავლეებთან. ასევე, ვფიქრობ, მნიშვნელოვანია სპეციალური მასწავლებლების გადამზადება ქცევის მართვის მიმართულებით, რადგან ხშირად არის შემთხვევები, როცა მოსწავლეს აქვს რესურსი, მიაღწიოს პროგრესს, მაგრამ ამაში რთული ქცევა უშლის ხელს. ამიტომ, მნიშვნელოვანია, როგორც სპეციალური, ასევე საგნის მასწავლებლები ფლობდნენ ქცევის მართვის სტრატეგიებს.
📌 ბევრი სირთულის მიუხედავად, ამ პროფესიისთვის მსახურება ნიშნავს:
♦ სპეციალურ მასწავლებლად მუშაობა უაღრესად მრავალფეროვანი, საინტერესო და გამოწვევებით სავსე საქმიანობაა, რომელიც მუდმივ განვითარებას საჭიროებს. ამ სფეროში არ გაქვს უფლება, ფეხი არ აუწყო სიახლეებს. ვალდებული ხარ, მუდმივად ეცნობოდე ახალ კვლევებს, სახელმძღვანელოებს, ქმნიდე რესურსს, რათა სწორად დაეხმარო იმ მოსწავლეებს, ვისაც ეს სჭირდება.
♦ სპეციალური მასწავლებლობა ადვილი საქმიანობა არ არის, ზოგჯერ დისკომფორტს უქმნის სკოლაში მომუშავე სხვადასხვა პირს. ამიტომ, ადამიანი, რომელიც გადაწყვეტს სპეცმასწავლებლად მუშაობას, მზად უნდა იყოს გარკვეული სირთულეებისთვის.
♦ სპეციალური მასწავლებლის ერთ-ერთი მოვალეობა მოსწავლეების ადვოკატირებაც არის. იმ შემთხვევაში, თუ ირღვევა მოსწავლის უფლებები, ჩვენ ვალდებული ვართ, დავიცვათ მისი საუკეთესო ინტერესები. ზოგჯერ, ნებით თუ უნებლიეთ, მასწავლებელი ან თვით მშობელიც კი, არღვევს ბავშვის უფლებებს. ვგულისხმობ, მაგალითად, მშობლის მხრიდან მოსწავლის შეფასებაზე უარის თქმას, რადგან არ სურს, რომ ბავშვს ჰქონდეს სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონე მოსწავლის სტატუსი. ხშირად გვიწევს მუშაობა იმ მიმართულებით, რომ ავუხსნათ მშობელს თუ რა სარგებელს მოუტანს მის შვილს ინდივიდუალურად მუშაობა.
გულისტკივილით მინდა აღვნიშნო, რომ არის შემთხვევები, როდესაც სსსმ მოსწავლე კლასში გარიყულად გრძნობს თავს. ამ შემთხვევაში, საგნის მასწავლებელს უდიდესი როლი აკისრია, ის უნდა შეეცადოს, მოსწავლემ კლასის ნაწილად იგრძნოს თავი. არასწორია, როცა სსსმ მოსწავლეს სხვა სახელმძღვანელოს ვთავაზობთ იმ მიზეზით, რომ მას არ შეუძლია კლასს მიჰყვეს. ამ შემთხვევაში, შესაძლებელია იმავე ტექსტის თუ მასალის იმგვარად ადაპტირება, რომ მოსწავლემ შეძლოს თავის გართმევა. მასწავლებელი მაქსიმალურად უნდა ცდილობდეს, სსსმ მოსწავლისთვის შეთავაზებული აქტივობები კლასისთვის შეთავაზებულის მსგავსი იყოს, რამდენადაც მოგვცემს ამის შესაძლებლობას მოსწავლე.
მიუხედავად სირთულეებისა, უდიდესი სიხარულის მომნიჭებელია ის განცდა, რომ მოსწავლესთან შედეგს მიაღწიე. ზოგჯერ, როცა ვადარებ საიდან დავიწყეთ და ახლა რამდენად გაუმჯობესდა მოსწავლის შესაძლებლობები, ყველა სირთულე მავიწყდება.
