ნინო ხუნდაძე
შეფასებისა და გამოცდების ეროვნული ცენტრის ხელოვნების ჯგუფის ხელმძღვანელი
სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნების საგამოცდო ტესტები შედგენილია იმ პროგრამის საფუძველზე, რომელიც ეფუძნება ეროვნულ სასწავლო გეგმას, ამდენად, არსებული გრიფირებული სახელმძღვანელოები გაძლევთ იმის შესაძლებლობას, რომ ჩვენს გამოცდაზე წარმოდგენილი საკითხებისათვის საუკეთესოდ მოემზადოთ.
აბიტურიენტს გამოცდაზე მოეთხოვება:
⇔ ფაქტობრივი მასალის ცოდნა და მისი გამოყენება;
⇔ სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნების ცნებებისა და ტერმინების ადეკვატური გამოყენება;
⇔ სახვითი და გამოყენებითი ხელოვნების ელემენტებისა და პრინციპების ცოდნა და მიზანმიმართული გამოყენება ნამუშევრის შექმნისა თუ ანალიზის დროს;
⇔ ეპოქის, მხატვრული მიმდინარეობისა და სტილისათვის დამახასიათებელი ზოგადი ნიშნების გამოვლენა და მათი დაკავშირება ისტორიულ, გეოგრაფიულ, ეთნიკურ, რელიგიურ, სოციალურ საფუძვლებთან, ანუ ამ საკითხების კონტექსტში განხილვა;
⇔ ხელოვნების ნაწარმოებებს შორის მსგავსი და განმასხვავებელი ნიშნების მიგნება და შედარებითი ანალიზი. მოგეხსენებათ, ჩვენი ტესტის უმეტესი ნაწილი შედარებითი ანალიზის მეთოდს ეფუძნება და ამ დროს მნიშვნელოვანია ანალიტიკური აზროვნების უნარის გამოვლენა;
⇔ შემოქმედის გამომსახველობითი ენის, სტილის თავისებურებებისა და სახვითი საშუალებების გააზრება და გარკვეული გავლენების აღმოჩენა;
⇔ ხელოვნების ნაწარმოების ანალიზი, შეფასება, არგუმენტების ლოგიკურად, დამაჯერებლად ჩამოყალიბება;
⇔ ხელოვნების ნაწარმოებისადმი ინდივიდუალური დამოკიდებულების გამოვლენა.
საგამოცდო ტესტით მოწმდება:
⇔ საგამოცდო პროგრამით გათვალისწინებული მასალის გამოყენების უნარი;
⇔ საკითხის გააზრების, ანალიზის, განზოგადებისა და დასკვნის გამოტანის უნარი;
⇔ შედარებითი ანალიზისა და დამოუკიდებელი აზროვნების უნარი;
⇔ არგუმენტირების უნარი;
⇔ შემოქმედებითი უნარი, რომელიც სწორედ იმ შეფასებებში გამოვლინდება, რომელსაც, კარგი იქნება, თუ ამოვიკითხავთ თქვენს ნამუშევარში — რა დამოკიდებულება გაქვთ ამა თუ იმ ხელოვნების ნიმუშის მიმართ.
რაც შეეხება თვითონ ტესტის სტრუქტურას, 43 1-ქულიანი დავალებაა, რომელიც დაფუძნებულია ცოდნაზე, გაგებასა და გამოყენებაზე. ეს არის ტესტის 61%. საკითხები, პროგრამის შესაბამისად, გადანაწილებულია შემდეგნაირად — როგორც ქართული ხელოვნებიდან, ასევე მსოფლიო ხელოვნების ისტორიიდან; ხელოვნების ისტორიის პერიოდები, მიმდინარეობები და სტილი, სახვითი ხელოვნების დარგები და ჟანრები. უნდა გამოავლინოთ თქვენი ცოდნა იმ ტერმინებისა, რომლებიც დაკავშირებულია ამ საგანთან და იმ სახვითი საშუალებებისა და ხერხების ცოდნა, რომლებიც ხელოვნების მხატვრულ ენას წარმოადგენს და რომელთა საშუალებითაც ქმნიან შემოქმედები ხელოვნების ძალიან საინტერესო ნიმუშებს.
გვაქვს როგორც დახურული, ასევე ღია დავალებები. ჩვენი ტესტის მეორე ნაწილი — 39% — ანალიზის, სინთეზისა და შეფასების ფაზაზეა დაფუძნებული.
მთლიანი ტესტი 70-ქულიანია, ყველაზე დაბალი გამსვლელი ქულაა 18. დამერწმუნებით, რომ არც ისე რთულია 18 ქულის მიღება, თუ ადამიანს ოდნავ მაინც აქვს წარმოდგენა ხელოვნებაზე და მეტ-ნაკლებად ესმის მხატვრული ენა. ყველა დავალებას ახლავს ვიზუალური მასალა, რომლის დათვალიერება იძლევა იმის შესაძლებლობას, აბიტურიენტს საერთოდ რომ არ ჰქონდეს ამ მასალაზე წარმოდგენა, დაკვირვების უნარით, კითხვების გარკვეულ ნაწილზე ძალიან მარტივად შეძლოს პასუხის გაცემა.
ჩვენი ცენტრის ვებგვერდზე გამოქვეყნებულია დამხმარე კრებული, რომელიც წარმოდგენას შეგიქმნით, თუ რა ტიპის კითხვებია გამოცდაზე, ასევე შეგიძლიათ ამოიკითხოთ რეკომენდაციები, როგორ არ უნდა დაიბნეთ გამოცდაზე და როგორ გასცეთ თითოეულ კითხვას სრულყოფილად პასუხი.
საგამოცდო ტესტის პირველ ბლოკში დახურული დავალებების 3 ჯგუფია, თითოეული ჯგუფის კითხვები სახვითი ხელოვნების სხვადასხვა დარგის საილუსტრაციოდ წარმოდგენილ ერთ ან ორ ნიმუშს შეეხება. ყოველ კითხვას 4 სავარაუდო პასუხი ახლავს, რომელთაგან მხოლოდ ერთია სწორი. მოცემულია 6-7 ან, ზოგიერთ შემთხვევაში, 8 კითხვა, რომელიც ხელოვნების მხოლოდ ერთ ნიმუშთანაა დაკავშირებული. სლაიდზე მოცემულია ეს ნიმუში, თავისი კითხვით. იწყება მარტივი კითხვებით და შემდეგ რთულდება, ანალიზის შესაფერის კითხვებზე გადადის. თუმცა, აქაც ერთმნიშვნელოვანი არ არის განსაზღვრა იმისა, ვისთვის რომელი კითხვა უფრო რთულია — ზოგიერთისთვის მთავარია ფაქტობრივი მასალის ცოდნა და ეს ფაქტობრივი მასალა კარგად იცის, ზოგისთვის კი ანალიტიკურ კითხვებზე პასუხის გაცემა უფრო ადვილია იმიტომ, რომ იგი ადვილად იყენებს დაკვირვების უნარს და სწორედ დაკვირვების შედეგად აღმოაჩენს კითხვებზე პასუხს.
კარგი იქნება, თუ ყურადღებით წაიკითხავთ თითოეულ კითხვას იმიტომ, რომ თვითონ კითხვა იძლევა ნაწილობრივ პასუხს შეკითხვაზე და თქვენ მარტივად შეძლებთ ორიენტირებას ოთხ დახურულ პასუხში, რომელიც მოცემულია. აუცილებლად მიაქციეთ ყურადღება, რომ ხშირად უარყოფის შემცველი კითხვებია დასმული და იმაზე კი არ უნდა უპასუხოთ, რა არის, არამედ — მოცემული პასუხებიდან რომელი არ არის.
ეს ძალიან მნიშვნელოვანი რეკომენდაციაა, შეიძლება ითქვას, რომ, დახურული კითხვების შემთხვევაში, ყველაზე მნიშვნელოვანიც.
დავალების შემდეგი ტიპია წინადადების შევსება:
აქ მოცემულია ძალიან ერთმნიშვნელოვანი ფაქტობრივი მასალის ამსახველი კითხვები. ამ დავალებებში გამოვლინდება თქვენი ცოდნა ფაქტობრივი მასალისა, ასევე იმ ტერმინების, რომელიც ძალიან მნიშვნელოვანია ხელოვნების ნაწარმოების ანალიზისას და საერთოდ, ძალიან კარგად აფასებს იმას, თუ როგორ ფლობთ ამ საგანს. მაგალითად, რამდენიმე ნიმუში:
— ფერების შესაზავებელ დაფას ……… ეწოდება. უნდა ჩასვათ სიტყვა — პალიტრა.
— ფერთა თეორიაში …. და …. არ განიხილება, როგორც ფერი. უნდა ჩასვათ — თეთრი და შავი.
შემდეგი დავალების ტიპი — „ჭეშმარიტია-მცდარია“. აქაც მოცემულია ფორმულირება და ამ წინადადებაში თქვენ უნდა აღმოაჩინოთ, რამდენად სწორად არის ფორმულირებული ესა თუ ის აზრი. ამ ტიპის დავალებებიც ძალიან ყურადღებით უნდა წაიკითხოთ.
აქ, მაგალითად, არის — ეგვიპტურ ხელოვნებაში ამარნის კულტურის (ეხნატონის პერიოდის) პორტრეტულ ნიმუშებს გარეგნული სახასიათო ნიშნების რეალისტური ასახვა ახასიათებს. მოხმობილი გვაქვს თვითონ აპლიკანტთა ნამუშევრები, რომლებიც შეფასებულია სხვადასხვა ქულით.
ეს დავალება 1 ქულით ფასდება და თუ აპლიკანტი დაწერს — ეხნატონის პერიოდში მხატვრები ქმნიდნენ გაიდეალებულ პორტრეტს, რის გამოც მათ არ ახასიათებთ გარეგნული სახასიათო ნიშნების რეალურობა — ასეთ პასუხში, რასაკვირველია, აპლიკანტი მიიღებს 0-ს. ხოლო პასუხში — ფორმულირება ჭეშმარიტია, აუცილებლად უნდა ეწეროს — ეგვიპტურ ხელოვნებაში ამარნის კულტურის პორტრეტულ ნიმუშებს გარეგნული სახასიათო ნიმუშების რეალისტური ასახვა ახასიათებს. მონიშნული უნდა იყოს პასუხი „ჭეშმარიტია“ იმიტომ, რომ ეს ფორმულირება თავისთავად ჭეშმარიტია და არ საჭიროებს სხვა აზრის მოხმობას.
შემდეგი ტიპის დავალება გახლავთ — დაადგინეთ შესაბამისობა.
მოცემულია გრაფიკული ან ფერწერული ნიმუში, ან დეტალი ამ ნიმუშიდან. თვითონ სურათზე დატანილია ნიშნები და უნდა დაადგინოთ შესაბამისობა ამ ნიშნულებსა და იმ სახვით საშუალებებსა და ხერხებს შორის, რომელიც მოცემულია. აქვე წარმოდგენილ დაფაზე X ნიშნით უნდა აღნიშნოთ შესაბამისი უჯრა. ეს დავალება თავისთავად ძალიან საინტერესოა და უკვე იძლევა წარმოდგენას იმაზე, თუ რამდენად ღრმად ერკვევა აპლიკანტი სახვითი ხელოვნების მხატვრულ ენაში.
შემდეგ მოდის ძალიან საინტერესო დავალებები — ღია კითხვები. ღია კითხვების ბლოკში 4 დავალებაა, აქედან სამი 4-ქულიანია, ხოლო ბოლო დავალება 15-ქულიანია და საკმაოდ მაღალი წონის მატარებელია, რადგან ითვალისწინებს შედარებითი ანალიზის მეთოდის გამოყენებას. ჩვენ ვცდილობთ, რაც შეიძლება, საინტერესო მასალა მივაწოდოთ აპლიკანტებს, რომ სამუშაოდაც საინტერესო იყოს და კარგადაც ჩანდეს ის მსგავსება-განსხვავება, რაზეც მათ უნდა ისაუბრონ, იმსჯელონ. გიჩვენებთ ზოგიერთ მათგანს.
აქ წარმოდგენილია რენე მაგრიტის სურათი და აქვეა მითითებები, რომელთა მიხედვითაც უნდა შეასრულოს აპლიკანტმა ეს დავალება — გააანალიზეთ წარმოდგენილი სურათის მხატვრული თავისებურებები სახვითი საშუალებების მიხედვით; თქვენ მიერ გაანალიზებული სახვითი საშუალებების მიხედვით მიაკუთვნეთ სურათი მხატვრულ სტილს, მიმდინარეობას; განმარტეთ თქვენ მიერ დასახელებული მხატვრული სტილის, მიმდინარეობის ზოგადი თავისებურებები; იმსჯელეთ სტილის, მიმდინარეობისა და სურათის მხატვრულ-სტილურ შესაბამისობაზე. დავალება 4-ქულიანია. საკითხი სრულყოფილად გააზრებულად მაშინ ჩაითვლება, თუ იქნება არგუმენტირებული მსჯელობა და აპლიკანტი ფერწერულ ნიმუშს სიურეალიზმის მხატვრულ სტილს მიაკუთვნებს, ყურადღებას გაამახვილებს იმ მხატვრულ ნიშნებზე, რომლებიც დამახასიათებელია როგორც ზოგადად სიურეალიზმის სტილისათვის, ასევე კონკრეტულად მოცემული კომპოზიციისთვის. პასუხში უნდა ჩანდეს მოცემული საკითხის გააზრებული, დამაჯერებელი, სრულყოფილი ანალიზი. იგი გამყარებული უნდა იყოს ლოგიკური არგუმენტებით და ძალიან დამაჯერებელი მსჯელობით.
აბიტურიენტებს ვურჩევდი, რომ ასეთი დავალების შესრულების დროს საჭირო არ არის ზედმეტი ფაქტების მოყვანა, ბიოგრაფიული ცნობების ან ინფორმაციის მოწოდება თვითონ მხატვარზე ან წარმოდგენილ სურათზე. ყურადღება გამახვილებული უნდა იყოს მხოლოდ და მხოლოდ სტილზე და ამ სტილისთვის დამახასიათებელ მხატვრულ ნიშნებზე, მათ მიმართებაზე წარმოდგენილ სურათთან. შეიძლება აპლიკანტს მხოლოდ ორი ან სამი წინადადება ეწეროს ამ დავალებისთვის გამოყოფილ არეზე პასუხების ფურცელში და ეს დავალება უმაღლესი ქულით შეფასდეს.
ხშირია ისეთი შემთხვევა, როდესაც აპლიკანტები არასაჭირო ინფორმაციით ავსებენ ამ არეს და ძალიან ბევრ შეცდომას უშვებენ — რაც უფრო მეტს წერ და რაც უფრო მეტად გინდა, რომ გამოავლინო ცოდნა (ამავდროულად, შენი დამოკიდებულება ამ საკითხის მიმართ არ არის „მყარი“, ცოდნის თვალსაზრისით), უფრო მეტ შეცდომას უშვებ. ამიტომ, ჯობია, რაც შეიძლება ნაკლები წეროთ და კონკრეტულ კითხვაზე კონკრეტული პასუხი გასცეთ.
მეორე დავალება ასეთია:
რომელი ეპოქის ან/და სტილის არქიტექტურის ნიმუშია წარმოდგენილი ფოტოზე? წარმოაჩინეთ თქვენ მიერ დასახელებული სტილის განმსაზღვრელი მხატვრული ნიშნები. გააანალიზეთ წარმოდგენილი ნაგებობის არქიტექტურული სტრუქტურა და დაადგინეთ, რომელი ეპოქის არქიტექტურული ნაგებობების თავისებურება უდევს საფუძვლად წარმოდგენილ ნიმუშს. თქვენი მოსაზრება გაამყარეთ არგუმენტებით.
აქაც მოცემულია შეფასების სქემა, რომელშიც მითითებულია, თუ რა შემთხვევაში იმსახურებს აპლიკანტი 4 ქულას. მაგალითად, აქ წარმოდგენილი არქიტექტურული ნაგებობის სტილისათვის დამახასიათებელ ნიშნებს თუ ჩამოთვლის: მრუდი ხაზებით შექმნილი ფორმები, კუთხოვანი ფორმების უარყოფა და ა.შ.; თუ აღნიშნავს, რომ არქიტექტურული ნაგებობის სტრუქტურა და გეგმარება გოთიკური ტაძრების გეგმარებისა და სტრუქტურის მსგავსია, ფასადის არქიტექტურულ გააზრებაში იგულისხმება დეკორატიულად გაფორმებული პორტალი, რომელიც აქცენტირებულია კარის სამი ჭრილით, შეწყვილებული კოშკებით, რომელიც პორტალის მარჯვენა და მარცხენა მხარეს კარების აყოლებაზეა წარმოდგენილი — ეს ყველაფერი თუ იქნება დასახელებული და ასევე, აღნიშნავს, რომ ეს არის არ-ნუვოს სტილის ნაგებობა, რომელიც ეფუძნება გოთიკური ტაძრის არქიტექტურულ სტრუქტურას, აპლიკანტი დაიმსახურებს უმაღლეს ქულას. რასაკვირველია, ჩამოთვლილი უნდა იყოს ის ნიშნებიც, რომლითაც განსაზღვრა, რომ ეს არის არ-ნუვოს, ანუ მოდერნის სტილი. არ არის საჭირო ავტორის დასახელება, თუმცა ეს საკმაოდ ცნობილი ძეგლია, მაგრამ თუ აპლიკანტს არ გაახსენდება ავტორი და არც სახელწოდება ამ ძეგლის, მაგრამ სტილის იდენტიფიცირებას მოახდენს და არქიტექტურული სტრუქტურის საფუძველს დაასახელებს, იგი დაიმსახურებს უმაღლეს ქულას.
მესამე ასეთი ტიპის დავალებაა — საილუსტრაციო მასალაზე წარმოდგენილი ქართველი მხატვრის, დავით კაკაბაძის ფერწერული სურათი „იმერეთი — დედაჩემი“.
თქვენი აზრით, რა იდეური კავშირია სურათის წინა და უკანა პლანის გამოსახულებებს შორის? გააანალიზეთ სურათი და დაადგინეთ რა მხატვრულ საშუალებებს იყენებს მხატვარი (სულ მცირე, ორი საშუალება მაინც, მაგალითად, სახვითი ხელოვნების ელემენტი, პრინციპი, მხატვრული ხერხი) სურათზე აზრისა და იდეის გადმოსაცემად.
შეფასების სქემაში ანალიზია მოცემული, როგორი ტიპის განმარტებები უნდა ჰქონდეს აბიტურიენტს, როგორ უნდა ჰქონდეს განვითარებული აზრი. აპლიკანტმა უნდა წარმოაჩინოს მშობლიურ კუთხესა და დედას შორის სიმბოლური და იდეური კავშირი — სამშობლო, როგორც იმ კუთხის შვილების ზოგადი მშობელი (იმერეთის პეიზაჟი უკანა პლანზეა წარმოდგენილი და დედის პორტრეტი — წინა პლანზე). უკანა პლანზე მხატვარი იმერეთის განზოგადებული ხასიათის, უფრო მეტიც, აბსტრაქტულ პეიზაჟს წარმოგვიდგენს (სამშობლო, ერთი მხრივ — კონკრეტული, თუმცა, ზოგადი ცნება ადამიანთათვის) მაშინ, როცა წინა პლანის გამოსახულებები საკმაოდ რეალისტურია და მეორეხარისხოვანი დეტალებიც სკრუპულოზურადაა ასახული (ყვავილები, ბალახი, ქალის ხელები, ჩაცმულობისა და საქმიანობის დეტალები). დედა, როგორც კონკრეტული პიროვნება. დედის გამოსახულება, მართალია, რეალისტურია, თუმცა მხატვარი ქალის — დედის — ზოგად მხატვრულ სახეს წარმოგვიდგენს, რასაც გამოსახულების განზოგადებული ფორმები და სახასიათო პორტრეტული ნიშნების უარყოფა განსაზღვრავს.
ეს დავალება, ერთი მხრივ, შედარებით რთულია, მაგრამ საინტერესოა, რომ ამ დავალების გასწორებისას, ძალიან ბევრი საკმაოდ კარგად გააზრებული ნაშრომი წავიკითხეთ. ამ შემთხვევაში ბევრია დამოკიდებული იმაზე, რამდენად აქვს ადამიანს დაკვირვების, დეტალების აღმოჩენის, ანალიტიკური აზროვნების და ამ ანალიზის საფუძველზე, მიზეზ-შედეგობრივი კავშირების გამოვლენის უნარები.
აქ, როგორც ხედავთ, არ იყო აუცილებელი, ამოგეცნოთ, ვინ არის ავტორი, რა ნაწარმოებია წარმოდგენილი, არამედ სწორედ ეს მიზეზ-შედეგობრივი კავშირები უნდა დაგედგინათ.
ბოლო დავალება, რომელიც აქ სანიმუშოდ გვაქვს წარმოდგენილი, შედარებითი ანალიზის 15-ქულიანი დავალებაა.
წარმოდგენილია დიეგო ველასკესის „მენინები“ და პაბლო პიკასოს ინტერპრეტაცია ამ სურათის. ამ დავალებას ყოველთვის ახლავს მითითება და უნდა შესრულდეს 4 მითითების საფუძველზე:
- დააკვირდით წარმოდგენილ ნიმუშებს და იმსჯელეთ ორიგინალისა და ამავე თემაზე შექმნილი ინტერპრეტაციის მსგავსებასა და განსხვავებაზე.
რა არის გამოსახული მოცემულ სურათზე? ხელოვნების რომელი დარგის ნიმუშებია წარმოდგენილი? რომელი სახვითი საშუალებები და სახვითი ხერხებია ავტორების მიერ გამოყენებული მხატვრული სახისა და ხასიათის შესაქმნელად? — ამ მითითებას ყველაზე მაღალი წონა აქვს, ის 5-ქულიანია.
- ხელოვნების თითოეული ნიმუშის სტილური მახასიათებლების მიხედვით მიაკუთვნეთ ხელოვნების ისტორიის გარკვეულ პერიოდს და/ან მხატვრულ მიმდინარეობას. დაასაბუთეთ თქვენი მოსაზრება. — ეს მითითებაც საკმაოდ მაღალი წონის არის, 4-ქულიანია.
- განიხილეთ წარმოდგენილი ხელოვნების ნიმუშები ისტორიულ და კულტურულ კონტექსტში. იმსჯელეთ, ახდენს თუ არა გავლენას ისტორიის და კულტურის თავისებურებები ხელოვნების განვითარებაზე. რამდენადაა ეს გავლენები ასახული მოცემულ გამოსახულებებზე. თქვენი მოსაზრებები გაამყარეთ არგუმენტებით. — ეს ნაწილიც 4-ქულიანია.
- გამოხატეთ საკუთარი დამოკიდებულება ხელოვნების ამ ნიმუშების მიმართ. დაასაბუთეთ თქვენი მოსაზრებები.
ეს გახლავთ დავალების 2-ქულიანი ნაწილი. მინდა გითხრათ, რომ ეს დავალებებიც, უმეტესად, ძალიან საინტერესოდ შესრულებული გვხვდება ხოლმე. შეფასების სქემაზე ძალიან მკაფიოდაა ასახული, როგორი ნაშრომი რა ქულას იმსახურებს.
ნაეკის ვებგვერდზე გამოქვეყნებულ კრებულში წარმოდგენილია ნიმუშები, საილუსტრაციო მასალა, როგორ ნაწერში იწერება 15 ქულა, როგორში — 8 ქულა, 3 ქულა და ა.შ.
გისურვებთ წარმატებას და გირჩევთ, გაერკვეთ ხელოვნებაში, ვინაიდან ის საინტერესო ცხოვრებას გაზიარებთ.
