მოდი, განვმარტოთ რას ვგულისხმობთ, როცა ვამბობთ აქტივობიდან აქტივობაზე ტრანზიციას. ტრანზიცია გულისხმობს „გადასვლას“ რაიმე ერთი ადგილიდან, მდგომარეობიდან, აქტივობიდან მეორეზე. ბავშვებისთვის ასეთი „გადასვლები“ შესაძლოა ისეთი დიდ მოვლენებთან იყოს დაკავშირებული, როგორიცაა ბაღში შესვლა, ბაღიდან სკოლაში გადასვლა, ბაღის შეცვლა, საცხოვრებელი ადგილის შეცვლა. ასევე, გადასვლები დაკავშირებულია ჩვენს ყოველდღიურობასთანაც, როგორიცაა კვებიდან ძილისთვის მომზადება, თამაშიდან ბანაობისთვის მომზადება, ერთი თამაშიდან მეორე თამაშზე გადასვლა და ა.შ.
ხშირად ბავშვებისთვის ასეთი ცვლილებები უსიამოვნოა და გარკვეულ შფოთვას იწვევს, ეს კი, საბოლოოდ, მოქმედებს მათ ქცევაზე. ეს ყველაფერი განსაკუთრებით სენსიტიურია, როცა ბავშვს გარკვეული საჭიროებები აქვს ან გარკვეულ მდგომარეობებთან გვაქვს კავშირი, როგორიცაა აუტიზმი, ყურადღების დეფიციტი და ჰიპერაქტიურობის სინდრომი, სენსორული ინტეგრაციის პრობლემები და ა.შ.
მნიშვნელოვანია, ვიცოდეთ რა უნარებს მოითხოვს ბავშვისგან ტრანზიციის პროცესი. პირველ რიგში, ეს ეხება ემოციურ თვითრეგულაციას, როგორ შეუძლია ბავშვს გაუმკლავდეს ცვლილებებს და ადაპტირდეს მათთან. წარმოიდგინეთ მომენტი, როცა თქვენი საყვარელი წიგნი ან ფილმი დასრულდა, რომელიც ძალიან შეგიყვარდათ. დიახ, გული გწყდებათ, გინდათ კიდევ გაგრძელდეს ეს პროცესი, მაგრამ საბოლოოდ იაზრებთ, რომ წიგნი/ფილმი დასრულდა და მართავთ საკუთარ ემოციებს. სწორედ ასეთი შეგრძნება აქვთ ბავშვებსაც, როცა უწევთ მათთვის საყვარელი აქტივობის დასრულება და რაიმე სხვა აქტივობაზე ტრანზიცია. გარდა ამისა, ტრანზიციის პროცესში ჩართულია ბავშვის კოგნიტური და კომუნიკაციური უნარები. გააზრება, რომ თამაში კულმინაციას მიუახლოვდა, გაგება სიტყვიერი ინსტრუქციის, რომ ამ თამაშის დასრულების შემდეგ რაიმე სხვა აქტივობის დროა, სწორედ რომ კავშირშია ბავშვის ინტელექტუალური და სოციალურ-კომუნიკაციური უნარების განვითარებასთან.
გარდა ზემოთ ჩამოთვლილი საკითხებისა, ტრანზიციის პროცესი პრობლემურია იქამდე, სანამ რაიმე აქტივობა ჩვენი ყოველდღიური რუტინის ნაწილი არ გახდება, რაც უკვე სიმშვიდის და სტაბილურობის განცდას უქმნის ბავშვს.
ჩვენი დღევანდელი ტრანზიცია ეხება ბავშვის ერთი აქტივობიდან მეორე აქტივობაზე გადასვლას. მშობლებს ხშირად აქვთ სირთულე, გარკვეულ დროში, დაასრულებინონ ბავშვს აქტივობა, რადგან კვების ან ძილის დროა, ან უბრალოდ სხვა აქტივობის დაწყება სურთ. შემდგომში ბავშვებს უკვე საბავშვო ბაღებში უჭირთ სხვადასხვა აქტივობაზე გადართვა.
ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი რეკომენდაციაა, რომ ბავშვებს წინასწარ შევუქმნათ განწყობა, თუ რამდენი ხანი მოუწევთ ამა თუ იმ აქტივობის შესრულება. ამისთვის ძალიან პრაქტიკულია „ვიზუალური განრიგის“ შექმნა. რას გულისხმობს ეს, მაგალითად: თქვენ შეგიძლიათ, დღის დასაწყისში ან აქტივობის დასაწყისში, ბავშვს შეუთანხმდეთ რომელი თამაშის ან აქტივობის შემდეგ რა მოდის, რას გააკეთებთ. ვიზუალური განრიგი, რა თქმა უნდა, გულისხმობს თვალსაჩინოებას, ეს ყველაფერი, ვერბალურად გახმოვანების გარდა, ვიზუალურადაც უნდა იყოს გაფორმებული. შეგიძლიათ აიღოთ დიდი თეთრი ფურცელი და დახატოთ ის აქტივობები, რისი გაკეთებაც მოუწევს ბავშვს თანმიმდევრულად. აქ მნიშვნელოვანია ის, რომ მცირე რაოდენობით დაიწყოთ, რათა ქაოსური არ გახდეს ბავშვის ინფორმაციის აღქმა. შემდგომში კი, როცა უკვე ბავშვი აცნობიერებს თანმიმდევრულობას, გაზარდოთ რაოდენობა.
ერთი აქტივობიდან მეორეზე გადასვლისას ძალიან დაგეხმარებათ თამაშის დასრულების „თქვენებური მელოდიები“. ყოველი თამაშის დასრულების მოახლოებისას შეგიძლიათ წაიმღეროთ ეს მელოდია, რომელიც ავტომატურად უქმნის ბავშვს განწყობას, რომ თამაში დასასრულს უახლოვდება. მაგალითად, მე ხშირად ვიყენებ ერთი სიტყვისგან შექმნილ სიმღერას „ჩავალაგოთ, ჩავალაგოთ“, რომლის დროსაც ბავშვები, გარდა იმისა, რომ ასრულებენ აქტივობას, ალაგებენ კიდეც სათამაშოებს თავის ადგილას.
მსგავსი მელოდიები შეგიძლიათ შექმნათ იმ რუტინებზეც, რომლის დაწყება და ადაპტაცია, ამ ეტაპზე, ბავშვს ყველაზე მეტად უჭირს. საინტერესოა ის ფაქტი, რომ სიმღერით და თამაშით მიწოდებული ინიციატივა ბავშვებს ყველაზე მეტად მოსწონთ. აქ მთავარი უკვე თქვენი შემოქმედებითი და კრეატიული მიდგომაა.
როცა ბავშვს აქვს სირთულე დაასრულოს საყვარელ სათამაშოსთან თამაში, იქნება ეს თოჯინა, მანქანები თუ ნებისმიერი სხვა ტიპის თამაში, შეგიძლიათ გამოიყენოთ „სენსორული შესვენებები“. მოდი, განვმარტოთ რას ვგულისხმობთ ამ ფრაზაში. სენსორული შესვენებები გულისხმობს ისეთი აქტივობების დაწყებას, რომელიც ჩვენს შეგრძნებებს ასტიმულირებს.
შესაძლოა, ეს მანათობელა სათამაშოები იყოს, რომელზეც ბავშვს ადვილად გადააქვს ყურადღება, ბატუტზე ხტუნაობა, აიწონა-დაიწონას თამაში, სასრიალოზე სრიალი, ჰამაკზე ან საქანელაზე ქანაობა, გარეთ გასეირნება, ხელის საღებავებით ხატვა, ქაფით ან პლასტილინით თამაში და ა.შ.
ბავშვები, ხშირად, ადამიანებს, უსულო საგნებს/ნივთებს, სათამაშოებს, ცხოველებს ერთნაირად ეპყრობიან. გარკვეულ ასაკამდე მათ უჭირთ იმის გააზრება, რომელია სულიერი და უსულო საგანი. ეს შეგიძლიათ თქვენი საჭიროებებისთვის გამოიყენოთ, მაგალითად, თუ ვინმე გადის სახლიდან და ბავშვი ხელს უქნევს, შეგიძლიათ, აქტივობის დასრულებისას, ბავშვთან ერთად, ხელი დაუქნიოთ იმ სათამაშოს, რომლითაც დაასრულეთ თამაში და ამით შეუმქნათ ბავშვს განწყობა, რომ აქტივობა დასრულდა.
ასევე, ბავშვებს ხშირად აქვთ მათთვის ყველაზე საყვარელი სათამაშო/საგანი, რომელსაც აქტივობების დროს ინახავთ და დასრულების შემდგომ აძლევთ. მაგალითად, თუ ბავშვს არ სურს ბანაობის პროცესის დასრულება, შეგიძლიათ აჩვენოთ მისი საყვარელი თოჯინა, რომელიც ოთახში ელოდება ან მისი საყვარელი ტანსაცმელი აჩვენოთ, რომლის ჩაცმასაც გეგმავთ. მიეცით მოტივაცია, რომ აქტივობა დაასრულოს.
ტრანზიცია ხშირად ეხება ბავშვის გზაში გადაადგილებასაც, მაგალითად, სახლიდან გამოსვლისას, სანამ ის ავტობუსის გაჩერებასთან გამოგყვებათ. ამ დროს, გზაში, სიარულის დროს, შეგიძლიათ სახალისო აქტივობები დაგეგმოთ — დაითვალოთ 10-მდე, გადაახტეთ დიდ ქვებს, ეცადოთ ასკინკილით იაროთ, გზაში ამოიცნოთ ყველა ფერის მანქანა. ასეთი „თადასვლების“ დროს ბავშვის მოტივაცია იზრდება.
ტრანზიციის პროცესში გამოიყენეთ სხვადასხვა „სოციალური ისტორიები“, რომელიც, ამა თუ იმ სიტუაციაში, ბავშვებს წინასწარ განწყობას უქმნის და ქცევის პატერნს უყალიბებს, თუ როგორ ქცევას ელიან მათგან.
მაგალითად, თუ ბავშვს უჭირს მაღაზიაში ქცევის რეგულირება და მაღაზიის აქტივობიდან მეორე აქტივობაზე გადასვლა — გამოსვლა მაღაზიიდან და სახლში წასვლა, მოუყევით ამბავი გოგონაზე, რომელიც, დედასთან ერთად მაღაზიაში წასვლის წინ, თითებზე ჩამოთვლის საჭირო ნივთებს ან დახატავს ამ ნივთებს და შემდეგ, ერთად მოძებნიან მაღაზიაში. გოგონა, დედასთან ერთად, ელოდება რიგს, მიდის სალაროსთან და შემდგომ დედას ნივთების სახლამდე წაღებაში ეხმარება.
არ დაგავიწყდეთ, რომ ყველა ბავშვს, აქტივობიდან აქტივობაზე გადასვლის დროს, გარკვეული დრო უნდა მისცეთ, რათა მოემზადოს „განსაშორებლად“. ეს ყველაფერი ემოციებთანაა კავშირში და ეცადეთ, მათთან მიმართებაში, ემპათიური იყოთ, ამავე დროს, დაეხმაროთ ემოციური სირთულეების დაძლევაში.
სოფო მელაძე
ბავშვთა ადრეული განათლების სპეციალისტი,
განათლების ფსიქოლოგი
