სკოლაში ფულის შეგროვება საქართველოში ფართოდ გავრცელებული პრაქტიკაა, ხშირ შემთხვევაში, ნებსით თუ უნებლიეთ, მშობელთა უმრავლესობა ამ მანკიერი პროცესის თანამონაწილე ხდება.
თუმცა, ზოგადად, საზოგადოებაშიც და მშობლებშიც ამ მოვლენის მიმართ არაერთგვაროვანი დამოკიდებულებაა. მშობელთა ერთი ნაწილი ნებისმიერი მსგავსი ტიპის აქტივობაში ერთვება, მიუხედავად სურვილისა თუ ფინანსური შესაძლებლობისა, ხოლო მეორე ნაწილს, მიუღებლად მიაჩნია და თავს იკავებს, რაც შემდეგ უთანხმოების მიზეზი ხდება და, ზოგიერთ შემთხვევაში, მოსწავლისადმი დამოკიდებულებასაც კი ცვლის.
საინტერესოა, რეალურად, რისთვის გროვდება ფული საქართველოს სკოლებში ან რა მიზნითა და მეთოდებითაა უმჯობესი თანხის შეგროვება ამა თუ იმ საჭიროებისთვის? ზოგადად, რას ნიშნავს „ფონდის ფული“ და როგორია თანამედროვე საერთაშორისო პრაქტიკა ამ მიმართულებით?
ამ საკითხებზე სპეციალურად მომზადებულ ვიდეორგოლში საუბრობს პროექტის „ჩართე“ დამფუძნებელი მარიამ მჭედლიშვილი.
ვიდეორგოლი მოამზადა არასამთავრობო ორგანიზაციამ „მშობლები განათლებისთვის“, პროექტის „მშობელთა ორგანიზებული ჩართულობა სკოლაში ფარგლებში, რომელიც USAID-ის სამოქალაქო საზოგადოების ჩართულობის პროგრამის (USAID Civil Society Engagement Program) მხარდაჭერით მიმდინარეობს.
მშობლებს შორის ხშირად რადიკალურად განსხვავებულ პოზიციებს ვხვდებით ხოლმე, ნაწილი დარწმუნებულია, რომ ნებისმიერი მსგავსი ტიპის აქტივობაში უნდა ჩაერთოს, მიუხედავად სურვილისა თუ ფინანსური შესაძლებლობისა; მეორე ნაწილი კი, რადიკალურად ეწინააღმდეგება მსგავს პროცესებს და ცდილობს, არსად არ დადოს თანხა. პირველ შემთხვევაში, მშობლისთვის, უმეტესად, განმაპირობებელია შემდგომი დამოკიდებულების შიში: რომ მისი შვილისთვის დისკომფორტი არ შეიქმნას ან არ იფიქრონ, რომ არ სურს სასკოლო პროცესებში ჩართვა. ხშირ შემთხვევაში, მშობლები ასეთ არგუმენტებსაც კი იყენებენ ხოლმე: „ასეთი წესია“, „ყველა ასე იქცევა“. ფაქტი ერთია, რომ სკოლაში არსებული ფულის შეგროვების პრაქტიკა, ხშირად, გრძელვადიანი უთანხმოების მიზეზი ხდება, გარდა ამისა, საკმაოდ დიდ დისკომფორტს ქმნის როგორც მშობლებისთვის, ასევე მასწავლებლებისთვის. არის შემთხვევები, როდესაც უშუალოდ მოსწავლეებისთვის არასასურველი გარემო იქმნება.
⇑⇓ საერთაშორისო გამოცდილება
გადაჭრით იმის თქმა, უნდა გროვდებოდეს თუ არა თანხა, საკმაოდ რთული იქნება, რადგან ეს დამოკიდებულია მიზნობრიობასა და საჭიროებაზე. ჩვენ ვერ ვიტყვით იმას, რომ არაფრისთვის არ უნდა შეგროვდეს, თუმცა, მნიშვნელოვანია გვესმოდეს რისთვის და რა მეთოდებით შევაგროვოთ თანხა სკოლაში.
სკოლაში მშობლების ჩართულობა და, ზოგადად, სასკოლო საჭიროებებისთვის თანხის მობილიზება არაერთი განვითარებული ეკონომიკის ქვეყნის პრაქტიკაშია. ასეთ მაგალითებს აქტიურად ვხვდებით ამერიკაში. ზოგადად, ამერიკაში სასკოლო კულტურის ნაწილიც კია სასკოლო ფონდები, რომელშიც აქტიურად არიან ჩართული როგორც მშობლები, ასევე მასწავლებლები და მოსწავლეებიც. მსგავსი პრაქტიკა გვხვდება, ასევე, დიდ ბრიტანეთსა და ევროპის სხვადასხვა ქვეყანაში.
ზოგადად, სასკოლო საჭიროებებში მშობლის ჩართულობა, თუნდაც, თანხის მობილიზების პროცესში მონაწილეობა, ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან ეს აუმჯობესებს გარემოს და მისი შვილისთვის უფრო კომფორტულსა და ხარისხიან განათლებაზე ორიენტირებულს ხდის.
⇑⇓ ქართული გამოცდილება
როგორია პრაქტიკა საქართველოში და რისთვის ვაგროვებთ სკოლებში ფულს? უმეტეს შემთხვევაში, როგორც მშობლები თავადაც აღნიშნავენ, ეს არის საჩუქრების ფული, რომელიც წლის განმავლობაში რამდენჯერმე გროვდება. ხშირად, ეს საბაზისო საჭიროებებისთვის თანხის მობილიზების პროცესია ან სხვადასხვა ტიპის აქტივობისთვის. მნიშვნელოვანია, ეტაპობრივად მივყვეთ, რისთვის ღირს ფულის შეგროვება და თანამედროვე მეთოდების გამოყენება, მაგალითად, გარკვეული კამპანიების დანერგვა ან უშუალოდ პასუხისმგებელი პირებისთვის განცხადებით მიმართვა. ყველაზე ხშირად, როგორც მშობლები აღნიშნავენ, თანხა გროვდება მასწავლებლების საჩუქრებისთვის, შიდა სივრცის მოწყობისთვის ან სხვადასხვა აქტივობისთვის. მნიშვნელოვანია სწორედ საჭიროების იდენტიფიცირება და შესაბამისი გზის და მეთოდის არჩევა. მაგალითისთვის: თუ თანხას ვაგროვებთ მასწავლებლებისთვის ან ადმინისტრაციული პერსონალის პატივისცემისთვის, საჭიროა გვესმოდეს, რომ ეს ნებაყოფლობითი პროცესი უნდა იყოს და არა იძულებითი, არ უნდა დაწესდეს გარკვეული თანხა, რადგან, ამ შემთხვევაში, იზღუდება იმ მშობლების უფლებები, ვისაც არ აქვს სურვილი, ჩაერთოს პროცესში ან, უბრალოდ, არ აქვს შესაბამისი ფინანსური რესურსი. როდესაც ვსაუბრობთ მშობლის უფლებებზე, აქ აუცილებელია განვმარტოთ, რომ, ხშირ შემთხვევაში, მშობლებს იძულებით უწევთ დათანხმება, რადგან შიში აქვთ, რომ მათი უარი, შემდგომში, გარკვეულ ურთიერთობებზე აისახება, შესაძლებელია, მათი შვილების მიმართ შეიცვალოს დამოკიდებულება. მოგეხსენებათ, ზოგ შემთხვევაში ასეთი პრაქტიკაც არსებობს, როდესაც საჩუქრების გადაცემა კონკრეტულ სიასთან ერთად ხდება და სწორედ ეს იწვევს ხოლმე გარკვეულ დაძაბულობას. მსგავსი მაგალითები ქმნის მანკიერ პრაქტიკას, რის გამოც ფულის შეგროვების ხსენება მშობლებისთვის ყველაზე დიდი გამოწვევაა სკოლებში. არადა, უნდა აღინიშნოს, 12 წლის განმავლობაში, ძალიან ბევრი საჭიროება შეიძლება შეხვდეთ მშობლებს, რისთვისაც მათი ჩართულობა მნიშვნელოვანი იქნებოდა, თუმცა, ეს უარყოფითი გამოცდილება მათ მოტივაციაზე მოქმედებს და ხშირად უარს ამბობენ, გარკვეული პრობლემების გადასაჭრელად გაერთიანებაზე.
⇑⇓ თანამედროვე მეთოდები
არსებული თანამედროვე მეთოდები საშუალებას გვაძლევს, პირველ რიგში, საჭიროებებისა და პრობლემების სწორი იდენტიფიცირება მოვახდინოთ. მაგალითისთვის რომ ავიღოთ – თუ არსებობს რაღაც გარკვეული საჭიროება, რომლის მოგვარებაც შესაძლებელია თუნდაც სკოლისთვის გამოყოფილი ბიუჯეტით, ჩვენ შეგვიძლია, პირველ რიგში, ამ მიმართულებით წავიდეთ. აქ მნიშვნელოვანია, რომ მშობელმა იცოდეს, რა ბიუჯეტი აქვს სკოლას და რა ტიპის საჭიროებების დაფინანსება შეუძლია, რომ პირდაპირ საკუთარ თავზე არ აიღოს ეს ხარჯი და ფულის შეგროვების არსებული მეთოდი არ გამოიყენოს. მათ შორის, შესაძლებელია კონკრეტული საჭიროების გრძელვადიან პერიოდში მოგვარების გაწერა ბიუჯეტში. თუ, ვთქვათ, სკოლის ბიუჯეტი ვერ სწვდება, შემდგომ უკვე შეგვიძლია მერიას ან გამგეობას მივმართოთ, რადგან სწორედ მათ ინტერესებშიც შედის სკოლის, მაგალითად, ინფრასტრუქტურის მოწესრიგება. თუ საქმე სხვა ტიპის საჭიროებებთან გვაქვს, მაგალითად, რესურსების შეძენა ან არაფორმალური განათლების ხელშეწყობა სკოლაში, სივრცის მოწყობა, ამ შემთხვევაში, რა თქმა უნდა, შეგვიძლია სხვა ტიპის კამპანიების წარმოება, მაგალითად, თანამოაზრეების შეკრება, გარკვეული აქტივობების დაგეგმვა და ამ პროცესში, გარდა მშობლებისა, სხვა აქტორების ჩართვა.
⇑⇓ „სხვა“ ფონდის ფული
ფონდის ფული, რომელიც ყველა ჩვენგანისთვის ნაცნობია და ყველას გვქონია შეხება ამ თემასთან, საკმაოდ გავრცელებული პრაქტიკაა არა მარტო საქართველოში, არამედ ბევრ განვითარებულ ქვეყანაშიც. თუმცა, განსხვავება ისაა, რომ ამ კონკრეტულ ფონდში ფინანსების მობილიზება იქ სხვა მეთოდით ხდება – უფრო მეტად ნებაყოფლობით ჩართულობაზეა დაფუძნებული, სადაც კონკრეტული სკოლის მოსწავლეების მშობლების გარდა, შესაძლოა ჩართული იყვნენ თავად მასწავლებლები, სხვადასხვა კომპანიის წარმომადგენლები, კურსდამთავრებულები, რომლებსაც ერთი საერთო მიზანი აერთიანებთ – თავიანთ სკოლაში გააუმჯობესონ გარემო. ფონდის ფულს, რომელზეც ჩვენ ვსაუბრობთ და როგორც „სხვა“ ფონდის ფულს – ასეც მოვიხსენიებთ, მთავარი დადებითი რაც აქვს, არის ის, რომ უფრო გრძელვადიანი პროცესია და ფონდი არ იქმნება ერთი რომელიმე კონკრეტული საჭიროებისთვის და მასში მონაწილეობა ნებისმიერი თანხითაა შესაძლებელი.
ალბათ, უმრავლესობა მაინც ვთანხმდებით, რომ დღეს არსებული პრაქტიკა, გარკვეულწილად, მაინც მანკიერია. მიუხედავად ამისა, საკმაოდ დიდი საქმეები კეთდება სწორედ ამ მეთოდით. აუცილებლად უნდა აღინიშნოს და სკოლის მხრიდანაც მოხდეს ხაზგასმა, რომ მშობლები, რომლებიც ძალიან ხშირად აგროვებენ სხვადასხვა საჭიროებებისთვის თანხებს, მნიშვნელოვანი პროცესის მონაწილეები ხდებიან – სახელმწიფოსთან ერთად ზრუნავენ სასკოლო გარემოს გაუმჯობესებაზე და, ხშირ შემთხვევაში, საბაზისო საკითხების დაკმაყოფილებაზეც. სასკოლო რესურსებისთვის თანხების მობილიზების პროცესში მნიშვნელოვანია, რომ პასუხისმგებლობა მხოლოდ მშობელს არ ეკისრებოდეს. იმისთვის, რომ ეს პროცესი უფრო გამართული, ორგანიზებული და საინტერესო გახდეს, კარგი იქნებოდა პროცესში როგორც მასწავლებლების, ისე მოსწავლეების ჩართვა, რადგან სწორედ ამ სამ რგოლს უკეთ ესმის სკოლის საჭიროება, მათ შორის, რა არის პრიორიტეტული და შეუძლიათ ერთობლივად დაგეგმონ გარკვეული კამპანიები, რომელიც ამ კონკრეტულ საჭიროებას მოაგვარებს. რატომ არის მნიშვნელოვანი ამ პროცესში მოსწავლეების ჩართულობა? მსგავსი აქტივობებით ისინი იღებენ გამოცდილებას, როგორ გაერთიანდნენ საერთო საზოგადო სიკეთისთვის და როგორ მოიძიონ თუნდაც დამატებითი რესურსები გარკვეული პრობლემების გადასაჭრელად.
⇑⇓ რას ფიქრობენ მშობლები
თემა რომ აქტუალურია და პრობლემაც სერიოზული მშობლებისთვის, ამის დადასტურება, ალბათ, ყოველ მეორე მშობელს შეუძლია, თუმცა, თანხის შეგროვების დროს, უთანხმოების მიუხედავად, თავს იკავებენ გაპროტესტებისგან და მაინც დებენ დასახელებულ თანხას, მხოლოდ და მხოლოდ იმ მიზეზით, რომ მათი შვილი არ გახდეს თითით საჩვენებელი ან ჩაგვრის ობიექტი. ნაწილი პირისპირ კომენტარის გაკეთებისგანაც კი იკავებს თავს. თუმცა, ვიდეორგოლის გამოქვეყნებას მაინც მოჰყვა იმ გამბედავი და სწორად მოაზროვნე მშობელთა გამოხმაურება, რომლებიც მიიჩნევენ, რომ, დიახ, საქართველოში მანკიერი მიმართულება აქვს მიცემული გაუთავებელ ფულის შეგროვებას, რომლის მიზნადაც, უმეტეს შემთხვევაში, საჩუქრის ყიდვას ასახელებენ. ამ გამბედავი მშობლების ვინაობას შეგნებულად არ ვასახელებთ, თუმცა, მათი აზრი საჯაროდ გამოგვაქვს, რადგან, ალბათ, ათასობით მშობლის აზრს ახმოვანებენ და რეალურ სურათს გვიჩვენებენ – რატომ, რა მიზნით გროვდება ჩვენს სკოლებში ფული.
⇔ „ამ მავნე საბჭოთა ტრადიციაზე პროტესტისა და სკოლაში ბევრი ჩემთვის მიუღებელი რამის გამო, ყველა დისტანცირებდა ჩემგან ერთ-ერთ პრესტიჟულ კერძო სკოლაში, დიდუბეში — დამრიგებელიც და მშობლებიც. დამრიგებელს, ყოველთვე, პირდაპირ ანგარიშზე ურიცხავდნენ დამატებით თანხას, ხელფასი დაბალი აქვსო, თანაც უკეთ მიხედავს ჩვენს შვილებსო (აი, ეს „უკეთ მიხედავს“ ვერასოდეს გავიგე)! დღესასწაულებზე ხომ თავისთავად… ეს ტრადიცია დღესაც გრძელდება.“
⇔ „დასაწყისში ერთეული მშობლები ვართ ამ მანკიერი ტრადიციის წინააღმდეგები. ნელ-ნელა, სხვებიც შემოგვიერთდებიან. მასწავლებელი ხელს აწერს შრომით ხელშეკრულებას და თანახმაა, კონკრეტული ანაზღაურების და პირობების სანაცვლოდ, იმუშაოს მოსწავლეებთან. თუ უკმაყოფილოა ანაზღაურებით, დამსაქმებელთან უნდა ისაუბროს ამაზე და სათანადო ზომებს მიმართოს. მშობლები მხოლოდ ზიანს აყენებენ თავიანთ შვილებს და ქვეყნის მომავალს მასწავლებლებისთვის თანხის ან ძვირფასი საჩუქრების ჩუქებით.
სკოლაში უნდა აიკრძალოს ზედმეტი საჩუქრების ცვენა! სხვა თუ რამე კონკრეტულია საჭიროა, ეგ სხვა საკითხია და არა დავალდებულება!“
⇔ „პირველ რიგში, დიდი მადლობა ამ ძალიან მავნე და მტკივნეული საკითხის წამოწევისთვის. მთელი ბავშვობა ხომ გამწარებული მქონდა ამ „ფონდის ფულით“, რამდენჯერ მოუყენებია შეურაცხყოფა მასწავლებელს ამის გამო ვერც დავთვლი… ახლაც იგივე გრძელდება, თითქმის ყველა სკოლაში, ოღონდ ამჯერად ეს მხოლოდ მშობლების ბრალია. წელიწადში ხუთჯერ მასწავლებლისთვის ფულის აგროვება პატივისცემა კი არა, მატრაკვეცობაა! თან ეს ჩადებული სიები, უკიდურესი საძაგლობაა! პირადად მე, ამას პატივისცემად ვერ აღვიქვამ და უარს ვამბობ მსგავს აქტივობაში მონაწილეობაზე, რის გამოც ბევრჯერ გავხდი დანარჩენი მშობლების აგრესიის ობიექტი. სკოლის და პედაგოგების მხრიდან უნდა იკრძალებოდეს სკოლაში მსგავსი „პადარკებით“ სირბილი, შემდეგ უკვე მშობლებიც დაანებებდნენ თავს მასწავლებლის „პატივისცემისთვის“ ფულის აგროვებას. თუმცა, მე არ მინახავს არც ერთი მასწავლებელი, ვინც საჩუქარზე უარი თქვა, ან მშობლებს შემდეგი საჩუქრის მირთმევა აუკრძალა, ან ჩადებული სია გააპროტესტა.“
⇔ „თუ რომელიმე მშობელს უნდა პატივი სცეს რომელიმე მასწავლებელს, სხვას ნუ მოუწოდებს და ნუ ავალდებულებს თანხის დადებას.“
⇔ „ჩვენთან ფონდის ფულის ინტერპრეტაცია დამახინჯებულად ხდება. სამინისტრო ამბობს, რომ სკოლაში კოლექტიური თანხის აგროვება კანონდარღვევაა, თუმცა ამას არავინ აკონტროლებს. ეს არის საშინელი მეთოდი „პატივისცემის“, რაც ამ დამოკიდებულებასაც ამახინჯებს.“
