ირმა გრიგალაშვილი
ფილოლოგი, თბილისის №214 საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მასწავლებელი, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მოწვეული ლექტორი
2017 წელს გაერთიანებული ერების განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის ორგანიზაციამ გამოაქვეყნა გლობალური განათლების დღის წესრიგი, რომლის მიხედვით, ქვეყნის მდგრადი განვითარება განისაზღვრება კონკრეტული მიზნებით. მათ შორის ერთ-ერთია „ხარისხიანი განათლება – ინკლუზიური და თანაბარი განათლების უზრუნველყოფა და მთელი სიცოცხლის განმავლობაში სწავლის შესაძლებლობების ხელშეწყობა ყველასთვის“ (1.2.4. მდგრ. განვითარების მიზანი 4).
განათლება მდგრადი განვითარების არა მხოლოდ განუყოფელი ნაწილია, მისი განხორციელების საფუძველსაც წარმოადგენს. შესაბამისად, განათლების დონის გაუმჯობესება და მის საყოველთაო ხელმისაწვდომობაზე ზრუნვა სახელმწიფოსათვის უმნიშვნელოვანესია. ამ მიმართულებით ერთ-ერთ საყურადღებო გამოწვევას წარმოადგენს ინკლუზიური განათლება. ჩვენი წერილის მიზანია, მოკლედ მიმოვიხილოთ ხელის შემშლელი ფაქტორები ინკლუზიური განათლებისა და ვისაუბროთ მათი გადაჭრის გზებზე.
უმთავრესი პრობლემა, რომელიც ჩვენს რეალობაში ინკლუზიური განათლების დანერგვის მესვეურთა წინაშე დგას, საზოგადოების ცნობიერების დაბალი დონეა. ხშირია შემთხვევები, როდესაც ოჯახს, მშობელს უჭირს აღიაროს, რომ მისი შვილი სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების მქონეა. ასეთ შემთხვევაში კიდევ უფრო რთულია სწავლის პროცესის სირთულეებთან გამკლავება. უცხო არავისთვისაა, რომ ჩვენს სკოლებში სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროება იმაზე მეტ მოსწავლეს აქვს, ვიდრე მათი რაოდენობაა აღნუსხული. ამის მიზეზი კი სსმპ-ის სტატუსისადმი უარყოფითი დამოკიდებულებაა. ამიტომაც, ვფიქრობ, აუცილებელია საგანმანათლებლო სფეროს წარმომადგენლები (თუნდაც თავად სკოლის თანამშრომლები) უფრო აქტიურად მუშაობდნენ თემში ინკლუზიურ განათლებასთან დაკავშირებული ცნობიერების ამაღლებაზე. არაერთი ცნობილი თუ ნაკლებად ცნობილი ადამიანის მაგალითი გვიდასტურებს იმას, რომ პრობლემის აღიარება (სსსმპ-ის სტატუსის მიღება) არაა სირცხვილი, პირიქით მისი შემჩნევა, ამასთანავე მის მოსაგვარებლად სათანადო ზომების მიღება წარმატებისა და განვითარების საწინდარია. საზოგადოებისათვის ამგვარი ფაქტების გაცნობა ან შეხსენება, ვფიქრობ, გაზრდის ინკლუზიურ განათლებაში ჩართვის მოტივაციას. საზოგადოების თითოეული წევრის, საგანმანათლებლო სფეროს წარმომადგენლებისა თუ მოსწავლეთა მშობლების, ვალია ხელი შეუწყონ ინკლუზიური განათლების დანერგვის პროცესს. სამწუხაროა, მაგრამ გვაქვს შემთხვევები, როდესაც სკოლა ან სკოლამდელი აღზრდის დაწესებულება თავად მოუწოდებს მშობლებს, გაასაჩივრონ შშმ თუ სსსმ პირის მიღება სკოლაში იმ მიზეზით, რომ ის „სხვებსაც ხელს უშლის“. ამგვარ შემთხვევებზე ხშირად იწერება სოციალურ ქსელებში, რაც, ვფიქრობ, სათანადო რეაგირების გარეშე არ უნდა დარჩეს.
დღესდღეობით ყველა თანხმდება იმაზე, რომ საგანმანათლებლო პროცესისათვის, მასწავლებლის საგნობრივ ცოდნასა და პროფესიონალიზმთან ერთად, ასევე მნიშვნელოვანია მისი პედაგოგიური კომპეტენციაც. ამა თუ იმ საგნის მასწავლებლის პედაგოგიური კომპეტენციის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ინდიტაკატორი მისი დამოკიდებულებაა თითოეული მოსწავლის მიმართ. მასწავლებელმა უნდა აღიაროს, რომ კლასში მყოფი თითოეული ბავშვი ინდივიდია, თავისი სპეციფიკური საჭიროებებით, მოთხოვნილებებითა და ინტერესებით. სამწუხაროდ ჩვენდა, დღესაც არაერთი მასწავლებელი ფიქრობს, რომ სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროების ან შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ყოველი მოსწავლისათვის ცალკე უნდა არსებობდეს „სპეციალური სკოლები“. ამგვარი მიდგომა გაუმართლებელია და ინკლუზიური განათლების დანერგვისათვის შემაფერხებელ ფაქტორს წამოადგენს. მასწავლებელი, რომელსაც ასეთი შეხედულება აქვს, არ იქნება მოტივირებული, თანაბრად ჩართოს სასწავლო პროცესში თითოეული მოსწავლე.
საზოგადოების ცნობიერების ამაღლება, აღნიშნულ პრობლემებთან დაკავშირებით, სირთულეებთან გამკლავების დასაწყისია, შემდეგია კონკრეტული ქმედითი ნაბიჯების გადადგმა: სკოლის ინფრასტრუქტურული გარემოს კეთილმოწყობა-ადაპტირება, სსსმ მოსწავლეებისათვის თანამედროვე ტექნოლოგიების შეძენა, სათანადო კადრების (ფსიქოლოგების, სპეცმასწავლებლების) მომზადება და თავად მასწავლებლების კომპეტენციის გაზრდა ინკლუზიურ განათლებაში. მასწავლებელი უნდა ამოიცნობდეს სსსმ პირს. როგორც ვიცით, აღნიშნული ცნება-ტერმინის (სპეციალური საგანმანათლებლო საჭიროება) დამკვიდრება მას შემდეგ გახდა აუცილებელი, რაც „სპეციალისტებმა აღიარეს, რომ სირთულეები სწავლის პროცესში მხოლოდ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვს არ ახასიათებს“ (ინკლ. განათ. 2009). გამომდინარე აქედან, თითოეული საგნის მასწავლებელს უნდა შეეძლოს სასწავლო პროცესის თითოეული ბავშვის საჭიროებებიდან გამომდინარე დაგეგმვა, ისგ-ის შედგენა და მასში გრძელ და მოკლევადიანი სასწავლო მიზნების დასახვა, მათ განსახორციელებლად აუცილებელი აქტივობების განსაზღვრა, მიღწეული და მისაღწევი შედეგის შედარება-ანალიზი და გეგმის მონიტორინგი.
ბოლო დროს ინკლუზიური განათლების დანერგვისათვის არაერთი ტრენინგკურსი ჩატარდა, რაც მისასალმებელია, მაგრამ პედაგოგთა მხარდაჭერისათვის მხოლოდ ეს საკმარისი არაა. სოციალურ ქსელში მასწავლებელთა ჯგუფებში ხშირად დაისმის შეკითხვები ისგ-სა და სსსმ მოსწავლეებთან მუშაობის შესახებ. შეკითხვათა შინაარსიც კი, ხშირ შემთხვევაში, გვაფიქრებინებს, რომ მასწავლებლები არ არიან მზად, უპასუხონ ინკლუზიური განათლების გამოწვევებს.
საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების მინისტრის ბრძანებით, დამტკიცებულია სპეციალური მასწავლებლის სტანდარტი, რომელშიც განსაზღვრულია, რა ტიპის პროფესიულ ცოდნასა და უნარ-ჩვევებს უნდა ფლობდეს კანდიდატი სსსმ მოსწავლეებთან მუშაობისათვის, იმისათვის, რომ დააძლევინოს მოსწავლეებს სწავლასთან დაკავშირებული სირთულეები. აღნიშნული დოკუმენტის თანახმად, სპეცმასწავლებელია საგნის მასწავლებლებისათვის გეზის მიმცემი ინკლუზიური განათლების საკითხებში. „სპეციალური მასწავლებელი, საგნის/საგნობრივი ჯგუფის მასწავლებელთან, დამრიგებელთან, სხვა სპეციალისტებთან და მშობლებთან/მეურვესთან ერთად მონაწილეობს ინდივიდუალური სასწავლო გეგმის განხორციელებაში“ (სპეციალური მასწავლებლის სტანდარტი). ლაკონიურად რომ ვთქვათ, ინკლუზიური განათლების დანერგვაში სპეციალურ მასწავლებელთა როლი უდიდესია. ამდენად, საინტერესოა, სპეცმასწავლებელთა პროფესიული განვითარების როგორი დონეა ქართულ სკოლაში? როგორ მოწმდება მათი კომპეტენცია ან განისაზღვრება წინსვლა?
თავდაპირველად, სპეცმასწავლებლობისთვის აუცილებელი არ იყო სტანდარტით განსაზღვრული ცოდნისა და უნარ-ჩვევების დამადასტურებელი დოკუმენტი. სპეციალურ მასწავლებლად მუშაობის დაწყებას შეძლებდა ყველა, ვისაც ჰქონდა, სულ მცირე, ეროვნული სასწავლო გეგმით გათვალისწინებული საგნის/საგნობრივი ჯგუფის მიმართულებით ბაკალავრის ან მასთან გათანაბრებული აკადემიური ხარისხი. 2021 წელს, პირველად, ჩატარდა მასწავლებელთა გამოცდა სპეცპედაგოგთა პროფესიულ უნარებში. აღნიშნული გამოცდის ჩაბარებით სპეცპედაგოგებს პროფესიული წინსვლის საშუალება მიეცათ და მიენიჭათ უფროსი მასწავლებლის სტატუსი. რაც შეეხება სპეცმასწავლებლობის კომპეტენციის დადასტურებას, ამ ტიპის გამოცდა არ არსებობს. ეს კი, ვფიქრობ, ინკლუზიური განათლების დანერგვისათვის ხელის შემშელი ფაქტორია. სპეცმასწავლებლების დიდ ნაწილს შესაძლოა საერთოდ არ გააჩნდეს სათანადო ცოდნა, კომპეტენცია და უნარები ნაკისრი ვალდებულებების შესასრულებლად. თუკი სპეცმასწავლებელი არ იქნება კვალიფიციური, საგნის მასწავლებლებსაც გაუჭირდებათ სსსმ მოსწავლეებთან წარმატებული მუშაობა. სახარბიელო არაა, მაგრამ ფაქტია, სპეცმასწავლებლობა ხშირად არის ხოლმე ამა თუ იმ საგნის მასწავლებელთათვის საჯარო სკოლაში სამსახურის დაწყების საშუალება. არაერთი ახალბედა პედაგოგი ცდილობს, სპეცმასწავლებლის სტატუსით აღმოჩნდეს სკოლაში (რადგან ეს შედარებით იოლია) და შემდეგ, ვაკანტური ადგილის გამოჩენისთანავე, გადაინაცვლოს საგნის მასწავლებლად. ამგვარი მიდგომა კი ინკლუზიურ განათლებას ვერ განავითარებს.
თითოეული მოსწავლის განსხვავებულობისა და საგანმანათლებლო საჭიროებების მიმართ გულისხმიერი დამოკიდებულება, საზოგადოების თვითშეგნებისა და მასწავლებელთა კომპეტენციის ამაღლება უმნიშვნელოვანესია „ინკლუზიური და თანაბარი განათლების“ უზრუნველსაყოფად.
გამოყენებული ლიტერატურა
http://ncp.ge/files/inclusion%20education/wignebi/I%20N%20K%20L%20U%20Z%20I%20A.pdf – ინკლუზიური განათლება (გზამკვლევი მასწავლებლებისათვის), განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო, თბილისი, 2009;
https://drive.google.com/drive/folders/1GDJIcqJEOalXdl0oIGoMFYJ756pIRoKY – განათლება მდგრადი განვითარების მიზნებისათვის: სწავლის მიზნები და ამოცანები, Education 2030, გაერთიანებული ერების განათლების, მეცნიერებისა და კულტურის ორგანიზაცია;
http://old.tpdc.ge/uploads/pdf_documents/specialuri%20maswavleblis%20standarti.pdf?fbclid=IwAR2kpUmLdOdeksLxcotZMrCLvMUiwRCq1M_3tXd4BUH24zw4tk1UjdoIO-Y – სპეციალური მასწავლებლის პროფესიული სტანდარტი.
