ნინო ტყეშელაშვილი
სსიპ დავით სარაჯიშვილის სახელობის ქალაქ თბილისის №16 საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის პედაგოგი
„რა უთქვამს, რა მოუჩმახავს, რა წიგნი მოუწერია…“ – გაუკვირვებია ავთანდილი ფატმანის წერილს. ქალი მოუხიბლავს ავთანდილის გარეგნობას, მის განსაკუთრებულობას. ხშირად სხედან ერთად, საუბრობენ „საუბარსა არამქისსა“. კარგი მოსაუბრე და ჭკვიანი კაცი ჩანს ფატმანის მებაღეც, რომლის შესახებ რუსთველი ამბობს: (ავთანდილი) ეუბნა კაცსა არ სიტყვა-მცთომელსა. მებაღე ასე ახასიათებს ავთანდილს:
„ვაჭარი ვინმე პატრონი არს ქარავნისა დიდისა,
საროსა მსგავსი ნაზარდი და მთვარე დღისა შვიდისა;
შვენის ჯუბა და მოხვევა ძოწეულისა რიდისა…“
ავთანდილი „ზოგჯერ იხმის ფატმან მისსა, ზოგჯერ იყვის ფატმანისსა…“ (ალბათ, „იხმის|“ ნაცვლად, უნდა იყოს „ისვის“ – ეჯდას მნიშვნელობით, გადამწერის შეცდომა). მქისად მოლაპარაკე ადამიანთან ხშირ შეხვედრას არ მოისურვებდა ავთანდილი, რომელიც არის ბრძენი, იცის ბიბლია, იცნობს პლატონს, ახსენებს მოციქულებს… რუსთველი მას „ცნობიერთა დასტაქარს“ და „სევდის მუფარახს“ უწოდებს. ის მომღერალია და მის მოსასმენად მოდიან „რუსნი, სპარსნი, მოფრანგენი და მისრეთით მეგვიპტელნი“. მღერა, გალობა ზეშთაცნობიერებას გამოხატავს, რითაც დაინტერესებული არიან სხვადასხვა ქვეყნის წარმომადგენელნი და მთელი სამყარო უსმენს მას – „წყლით ქვანიცა გამოსხდიან“. ასეთია ავთანდილი და ამ მონაცემების გამო ნებისმიერ ადამიანს მოეწონებოდა იგი, რომ არაფერი ვთქვათ მის გარეგნობაზე. არ შეიძლება, კაცმა არ შეიგრძნოს რაინდული შემართებისა და სიბრძნის მფლობელი ავთანდილის სულიერი სამყარო.
აუცილებელია აღინიშნოს, რომ ფატმანის სახით ჩვენ წინაშე განათლებული, გარკვეულ სულიერ სიმაღლეზე მყოფი ქალია, რომელმაც სათანადოდ შეაფასა ავთანდილი. ეს ის ქალია, რომელიც მყისვე დაინტერესდა ზღვაში სწრაფად მცურავი ნავითა და შიგ მჯდომი მანათობელი ქალით, რომლის დაპატრონებაც სცადა, განუსაზღვრელი თანხის სანაცვლოდ და თავის მსახურებს ძალის გამოყენებით დაახსნევინა. ფატმანი მდიდარია, ლაღად ცხოვრობს, მაგრამ არ აკმაყოფილებს მიწიერი კეთილდღეობა. უყვარს ღვინო, „მუტრიბთა და მომღერალთა“ მოყვარულია, რაც მის ღვთისადმი მისწრაფებას, სულიერებას გამოხატავს. სუფისტურ ფილოსოფიაში „…ყურძენი ნიშნავს ჩვეულებრივ ეგზოტერულ რელიგიას, ღვინო კი, მისი წვენი – დაფარულ მნიშვნელობას, არსს რელიგიისას, ეზოტერიზმს, იმიტომაც არის ღვინის სმა მისტიკური შემეცნების სიმბოლო ხაიამთან და სხვა სუფისტებთან“ (ზვიად გამსახურდია, „ვეფხისტყაოსნის სახისმეტყველება“). იგივე მნიშვნელობა უნდა ჰქონდეს „მუტრიბთა და მომღერალთა“ სიყვარულს – ესეც მისტიკური შემეცნების საშუალება უნდა იყოს. არ უნდა დაგვავიწყდეს ისიც, რომ ეს გულანშაროა, ედემის მსგავსი ქვეყანა, სადაც მებაღეც კი „სიტყვაუმცთარია“, სხვანაირი ხედვა აქვთ, მისტიკოსები არიან. ზღვათა ხელმწიფე მიხვდა, ჩვეულებრივი ქალი რომ არ იყო ნესტანი:
„ანუ არის ბრძენი ვინმე, მაღალი და მაღლა მხედი,
არცა ლხინი ლხინად უჩანს, არცა ჭირი ზედაზედი;
ვით ზღაპარი, ასრე ესმის უბედობა, თუნდა ბედი,
სხვაგან არის, სხვაგან ფრინავს, გონება უც, ვითა ტრედი.“
თვით „მჭლე“ და „ნასი“ უსენიც კი ამბობს: „…რა მიჩვენე, რა ვნახე, რანია, ნეტარ რისანი?!/თუ ხორციელი არისცა, თვალნიმცა მრისხვენ ღმრთისანი!“
რაკი სიტყვა უსენზე ჩამოვაგდეთ, უნდა ითქვას, რომ იგი მიწიერებას და შინაგან სიცარიელეს განასახიერებს, იმდენად, რომ ოდნავადაც ვერ უახლოვდება ფატმანის სულიერ დონეს. ამიტომ ქალი სხვაგან ეძიებს სულის საზრდოს და უკავშირდება ვინმე ჭაშნაგირს, რომელიც, როგორც უსენი, მოღალატე ბუნების ადამიანი აღმოჩნდა და აპირებს ფატმანის დაბეზღებას, მაგრამ ეს ფაბულაა მხოლოდ, სიუჟეტური ნარატივი. მთავარი ის არის, რომ ჭაშნაგირი უბრალო ვინმე არაა და გარკვეული როლი აქვს დაკისრებული პოემაში. როგორც ირკვევა, იგი განსხვავებულ სულიერ დონეს წარმოადგენს. „ჭაშა“ მეგრულ ენაში თხემს ნიშნავს, დაკავშირებულია თავთან, ჭკუასთან. თუ სახელს წავიკითხავთ ასე — „ჭაშ ნაგორა“, „ჭა“ მეგრულშიც იმავე მნიშვნელობისაა, რაც ქართულშია. ჭაშნაგორა ნიშნავს ჭაში მოძიებულს. „ქვაბი, ისევე როგორც ჭა, სიმბოლოა საღვთო ბნელისა, უგონობისა, დაფარულისა, ჩახურულისა, შეუღწეველისა…“; „მითოლოგიურ იკონოგრაფიაში ქვაბი (ჭა — ნ. ტ.) არის ღვთაებათა შეხვედრის ადგილი, „ჰადესის სახე“ (ზ. გ). (მეგრულ ენაში არსებობს ჭ ა შ ა-ს მსგავსი ბგერებით შედგენილი სიტყვა ო ჭ ი შ ი, რაც ზურგს ნიშნავს, ჭაშაც და ოჭიშიც ადამიანის სხეულის უკანა მხარეს (დაფარული, უხილავი, როგორც ჭა და ქვაბი), ახლო-ახლოს განლაგებული ნაწილებია.
რატომ უნდა წავიკითხოთ „ჭაშნაგორა“ და არა „ჭაშნაგირი“?
იმდენად, რამდენადაც „ვეფხისტყაოსნის“ გმირთა სახელების ეტიმოლოგიას ვეძებთ სპარსულ ენასა და ლიტერატურაში, სუფისტურ ტერმინოლოგიაში, რატომ არ უნდა ვცადოთ მათი ქართველურ ენათა არეალში მოძიება? უნდა ვიფიქროთ, რომ რუსთველს უნდა სცოდნოდა ქართველური ენები, კერძოდ, მეგრულ-ზანური და, შესაძლოა, სხვებიც. სხვა მოსაზრებით, ქართველური ტომებით დასახლებულ ტერიტორიაზე არსებობდა ერთიანი კოლხურ-იბერიული ენა, რომლისგანაც გამოიკვეთა სამწერლო და სამეცნიერო, აგრეთვე სასულიერო დანიშნულების კულტურული ენობრივი ერთეული, თუ შეიძლება ასე ვუწოდოთ – ქართლურ დიალექტზე დაფუძნებული ქართული ენა. ამიტომ გასაკვირი არ უნდა იყოს ე.წ. მეგრელიზმები „ვეფხისტყაოსანში“. მეგრული ტოპონიმებია განფენილი მთელი ქვეყნის ტერიტორიაზეც, ქართულთან ერთად. ერთი მაგალითიც მოვიყვანოთ: „დიაცურად რად მოვღორდიო“, ეუბნება ნესტანი ტარიელს. მოღორება მოტყუებას ნიშნავს მეგრულად, თუმცა ეს სიტყვა საყოველთაო ქართულში არაიშვიათად გვხვდება.
ჭაშნაგირი თუ ჭაშნაგორა გულანშაროს – მისტიკოსთა ქალაქის გამორჩეული პირია, „მეტად ხასი“, მნიშვნელოვანი ცოდნის პატრონი, აღიარებული სწავლული.
ფატმანი სულიერი საზრდოს მაძიებელი ქალია, სულიერებისა, რომელსაც, ამ ეტაპზე, ჭაშნაგირი განასახიერებს. გარკვეული ცნობიერების მქონე, ის ფატმანისგან ნაჩუქარ ბეჭედს ფლობს. ეს ბეჭედი სხვამ არ უნდა ნახოს, ნიშანს წარმოადგენს იმისას, თუ რა საიდუმლოებათა მფლობელიცაა ფატმანი. ამიტომაც სთხოვა ქალმა ავთანდილს ბეჭდის დაბრუნება, მან კი თითიანად დაუბრუნა ბეჭედი მფლობელს, ხოლო ჭაშნაგირის სხეული ზღვაში მოისროლა, „ზღვითკე სარკმელთა გასტყორცა, ზღვისა ქვიშათა დარია“. „ვეფხისტყაოსანში“ ტერორი პირობითია, ალეგორიაა, ისევე, როგორც ინდო-ხატაელთა დაპირისპირებაა ნათლის პლანის დაპირისპირება ბნელის პლანთან. როგორც ზვიად გამსახურდია წერს, „ეს არის მიწიერი ფილოსოფიის, ეპიკურეიზმის გარდაქმნა, ამაღლება საღვთო ფილოსოფიის მიერ“.
„ვეფხისტყაოსანში“ ერთ-ერთი საინტერესო ეპიზოდია ავთანდილის შეხვედრა ეგვიპტელ ვაჭრებთან (საინტერესო ფაქტია ისიც, რომ ვაჭრები ეგვიპტელები და მაჰმადიანები არიან) და მეკობრეებთან ბრძოლა. საყურადღებო სტროფი უნდა გავიხსენოთ:
„მათ ლაშქართა გულუშიშრად ასრე ხოცდა, ვითა თხასა,
ზოგი ნავსა შეანარცხის, ზოგსა ყრიდა შიგან ზღვასა;
ერთმანერთსა შემოსტყორცის რვა ცხრასა და ცხრა ჰკრის რვასა,
დაკოდილნი მკვდართა შუა იმალვიან, მალვენ ხმასა.“
ჰემატრიას თუ მოვიშველიებთ, მეკობრე, თანხმოვნების გათვლით, მ კ ბ რ – 4+2+2+1=9; (40+20+2+100=126=1+2+6=9). მეკობრეები 9 რიცხვის მფლობელნი არიან. გაშლილ ზღვაში დაცურავენ და სხვის განძეულს იტაცებენ, ითვისებენ. 9-ის, უმაღლესი ცნობიერების მფლობელნი არიან და ამ უპირატესობის იმედით ბედავენ ზღვაში, სამყაროში პარპაშს, არსაიდან ელოდებიან წინააღმდეგობას.
ნავი და ნაოსნობა ცნობილი სიმბოლოებია სუფისტურ ფილოსოფიაში. გმირები ნავით შედიან ზღვაში, ამარცხებენ მტერს, ეუფლებიან განძეულს და უვნებელი ბრუნდებიან თავიანთ სამყოფელში. თუ არა ალეგორიული პლანის გამოხატულება, ერთი კაცის ბრძოლა მეკობრეებთან, თუნდაც ღვთის იმედით, მეტისმეტი გაბედულებაა. ავთანდილის თავგანწირვა სულიერ პლანში განიხილება, ამიტომაც დასჭირდა რუსთველს ამ ეპიზოდის ჰიპერბოლიზება.
რამდენადაც მეკობრეები 9-ის მფლობელნი არიან, ასევე, ავთანდილიც 9-ის მფლობელია, უფრო მეტიც, მის სახელში სამი 9-იანია: თ – 9, ნდ – 9, ვლ – 9 (9 – 5 +4 – 6 + 3). ამიტომაც არის ავთანდილი თავის გამარჯვებაში დარწმუნებული. მას ღვთის იმედი აქვს, საღვთო სულიერებას ფლობს. კიდევ ერთი ძალზედ მნიშვნელოვანი უპირატესობა აქვს ავთანდილს, ის რკინის კეტით უნდა შეებრძოლოს მტერს, უნდა მოსტეხოს მეკობრეთა ნავს ძელზე მიმაგრებული სახნისი, უცნაური, არცთუ უტყუარი და საიმედო იარაღი. ძელზე, ხის ტარზე დამაგრებული სახნისი კი ჩვენთვის საგულისხმო მეტაფორაა.
კეტი იგივეა, რაც მახვილი (კერკეტი, ბერკეტი – სიმაგრე, ძალა). უნდა ვივარაუდოთ, რომ ეს ცოდნაა, ჭეშმარიტებაა, რითაც დაჯაბნა ავთანდილმა ცოდნის მიმთვისებელი მეკობრეები, პლაგიატები. კიდევ ერთი 9-ის გამომხატველი ატრიბუტი აქვთ მეკობრეებს – შავი დროშა. შ – 9 (9000). ავთანდილის კეტი რკინისაა – რკინა – რ კ ნ – 1+2+5=8. „რვა ცხრასა და ცხრა ჰკრის რვასა“. ავთანდილმა რკინის კეტით მოსტეხა მეკობრეთა ნავს სახნისი, დაამარცხა ისინი და, სამაგიეროდ, მადლიერი ეგვიპტელებისგან ვაჭრის სამოსელი და მათ თავადად მოხსენიება ითხოვა, რათა შენიღბულიყო (რვა რიცხვის მნიშვნელობაზე ჩვენ სხვა წერილში ვისაუბრებთ).
„ვეფხისტყაოსნის“ სახისმეტყველებაში“ ზვიად გამსახურდია წერს: „ვაჭრობა, ვაჭრად გადაცმა, სიბრძნის გარკვეული სახეობის სიმბოლოა მისტერიათა სახისმეტყველებაში…
ვაჭრულად გადაცმული ბრძენი ეს ის ბრძენია, რომელიც პრაქტიკულ აზროვნებაში და ქმედებაში ახორციელებს თეორიული სიბრძნის პრინციპებს, პრაქტიკულ ფილოსოფიას იყენებს თავისი მაღალი მიზნისათვის…
ვაჭრად გადაცმა ამავე დროს ნიშნავს საღვთო სიბრძნის შემოსვას სპეკულატური ფილოსოფიის ტერმინოლოგიური სამოსელით…
რა განსხვავებაა ნამდვილ ვაჭარსა და ვაჭრად გადაცმულ ბრძენს შორის? ვაჭარი ის არის, ვინც მიწიერია, პრაქტიკული ფილოსოფიის მიზნებს და ფარგლებს ვერ გასცილებია, რომლის ცოდნა მხოლოდ პრაქტიკულია.“
ვაჭარი – ვა ჭარუა – მეგრ. – ჭარუა – წერა – არ წერა – პრაქტიკული ცოდნის მქონე, არამეცნიერი; საპირისპირო ცნებაა მენცარი – მეცნიერი, ბრძენი, მწერალი… ვაჭარი უსამია, თავისი მხლებლებითურთ, აგრეთვე უსენი – სწორედ იმიტომ, რომ ის „მენცარი“ არაა, ფატმანისათვის „მჭლე“ და „ნასია“ და აქ არაფერ შუაშია მისი გარეგნობა.
საინტერესოა ავთანდილის აზრი ვაჭრების შესახებ: „თქვენ, ვაჭარნი ჯაბანნი ხართ, ომისაცა უმეცარნი“. ომი და ნადირობა, აგრეთვე ნაოსნობა, საკრალური ქმედებებია ლიტერატურაში. ვაჭარი ავთანდილისთვის ფილოსოფიაში ჩაუხედავ ადამიანს ნიშნავს…
თვითონ ასე ახასიათებენ ვაჭრები თავიანთ თავს: „მაჰმადის სჯულის მჭირავნი, აროდეს გვისმან მაჭარნი“… კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს რუსთველი ვაჭართა „ღვინის უსმელობას“, მათ სიშორეს ღვთისმეტყველებისგან, საღვთო შემეცნებისგან, თუმცა სხვაგვარადაა საქმე მაჰმადიანობასთან დაკავშირებით, ამაზე სხვაგან ვისაუბრებთ.
და მაინც, ვინ არის ფატმანი?
მოვიყვანოთ ამონარიდი ზვიად გამსახურდიას „ვეფხისტყაოსნის“ სახისმეტყველებიდან“: …სიტყვა „ფეჰმ“ ნიშნავს „გაგებას“, „მიხვედრას“. სუფისტურ ტერმინოლოგიაში, „ფჰმ“ ძირიდან ნაწარმოები სიტყვები, მაგალითად, „ფაჰმატ“ უკავშირდება „ცოდნას“, „გაგებას“, „მიხვედრას“, რაც ამსოფლიურ სიბრძნეს, ცოდნას, ჭკუას გულისხმობს, გამოცდილებაზე დამყარებულს… ავთანდილის დაახლოება და კავშირი ფატმანთან ალეგორიულად უნდა გავიგოთ, როგორც მაღალი, განყენებული ფილოსოფიისა და პრაქტიკული ფილოსოფიის შერწყმა. „არას გარგებს სწავლულობა, თუ არა იქმ ბრძენთა თქმულსა…“ ეს იმას ნიშნავს, რომ ნესტანის, სოფიას პოვნა, უზენაესი სიბრძნისა და ჭეშმარიტების პოვნა შეუძლებელია სოფლისაგან მოწყვეტით… ამისთვის საჭიროა პრაქტიკული ინტელექტის დაუფლება, პრაქტიკულ ცხოვრებაში განხორციელება თეორიული სიბრძნის პრინციპებისა.
…ეკლესიის მამების ეგზეგეტიკაში მიწიერი ფილოსოფიის, ამქვეყნიური სიბრძნის სიმბოლოდ ითვლება მ ე ძ ა ვ ი, რაც განასახიერებს რელიგიისგან მოწყვეტილ ფილოსოფიას, რომელიც საღვთო წერილს არ ემყარება… ფატმანი განასახიერებს ისეთ ინტელექტს, რომელიც მხოლოდ ამსოფლიურში ჰპოვებს შვებას და მიზანს. ამგვარი ფილოსოფია კარგავს ნესტანს, ანუ სოფიას, ვერ ინარჩუნებს მას.
რამდენად ამსოფლიურია ფატმანის სულიერი ინტერესები, გასარკვევია იმდენად, რამდენადაც „გონება ცდილობს შემეცნებას ლოგოსის მისტერიისას“ (ზ.გ.), სმენია თუ არა ფატმანს რაიმე ქრისტესთან დაკავშირებით?
„მეძავთან“ დაკავშირებით გავიხსენოთ მარიამ მაგდანელი (არასწორად მიმაჩნია მისი მოხსენიება მაგდალინელად). იესოსთან მიიყვანეს ქალი, რომელსაც ბრალად მრუშობა ედებოდა. იესომ არ ჩათვალა მართებულად მისი ჩაქოლვა. შემდგომში მარიამ მაგდანელი მუდამ მასთანაა. იუდას სახარებაში (თავი 2, 16) წერია: „აჰა, წამოდგება ვინმე კაცი მეძავთაგან, ვინმე – შვილთა დამკლავთაგან, ვინმე – მეძავ კაცთაგან, ვინმე – დამთმენთაგან, ვინმე – გარყვნილთაგან და ვინმე – სხვა ცოდვილ კაცთაგან და თქვეს: „ანგელოზთ ვემგვანოთ!..“პარადოქსია – როგორ შეიძლება, ეს ცოდვილი ხალხი ანგელოზებს შეედაროს? მაგრამ ამჯერად ჩვენ სხვა რამ გვაინტერესებს: როგორც ვხედავთ, გ ა რ ყ ვ ნ ი ლ ი და მ ე ძ ა ვ ი სხვადასხვა ცნებებია. მ ე ძ ა ვ ი განასახიერებს ფილოსოფიას, ამქვეყნიურს, წმინდა წერილის გარეშე არსებულს, როგორც ზემოთ ვნახეთ, და დავამატებდი – ანტიკურს, წარმართულს. მაშინ, რა ბრალი ედება მარიამ მაგდანელს, რამ აღაშფოთა ადამიანები? ალბათ, იმან, რომ მარიამი მწერალია. ის წერს იესოს შესახებ. აკი აღმოჩნდა ჩვენს დროში გნოსტიკური სახარება, რომელშიც მარიამ მაგდანელის სახარებაც არის შეტანილი! საფიქრებელია, რომ ქალის მწერლობას, მითუმეტეს სახარების ავტორობას, არ მიესალმებოდა ქვით შეიარაღებული აღშფოთებული საზოგადოება. გასაგებია, რომ უარყოფითი დამოკიდებულებაა არაკანონიკური წიგნების მიმართ.
ისევ ზვიად გამსახურდიას მივმართოთ: „ეკლესიის მამების ეგზეგეტიკაში მიწიერი ფილოსოფიის, ამქვეყნიური სიბრძნის სიმბოლოდ ითვლება მ ე ძ ა ვ ი, ქმრის მოღალატე ქალი სოლომონის იგავთ წიგნისა, რაც განასახიერებს რელიგიისაგან მოწყვეტილ ფილოსოფიას, რომელიც საღვთო წერილს არ ემყარება… ელინური ფილოსოფიის ის სახეობა, რომელიც საღვთო სულიერ გზას არ მისდევს, ითვლება ამგვარ „მეძავად“.
გნოსტიკური სახარებიდან ცნობილია, რომ განსაკუთრებით ეჭვიანობდა პეტრე მარიამ მაგდანელისა და იესოს სულიერ დამოკიდებულებაზე. ცნობილია მისი სიტყვები ერთ-ერთი სახარებიდან: „განა დედაკაცს უნდა ვუსმენდეთ?“ მსგავს სიტუაციაში იესო მიუგებს სიმონ-კეფას: „აჰა, ვუბოძებ ძალაუფლებას, რომ მამაკაცად გარდიქცეს. ჭეშმარიტად გეტყვი: ყოველი დედაკაცი, რომელი შეიქმნება მამაკაცად, დაიმკვიდრებს სასუფეველს ცათა!“
• ინფორმაცია და ციტატები გადმოღებულია „გნოსტიკური სახარებიდან“. მეხუთე გამოცემა 2023. გვ.13_14. ახალი ეონის ბიბლიოთეკა. მთარგმნელი გიგა ბერიაშვილი
სიტყვა „დედაკაცი“ გნოსტიკოსების მიერ გამოიყენებოდა როგორც პ ლ ე რ ო მ ა ს სულის აღსაწერად. „დედაკაცი“ ღვთიურ ცოდნას აღნიშნავს და „მამაკაცი“ – მიწიერ სიბრძნეს. მარიამი მოხსენიებულია როგორც „დედაკაცი“, რომელმაც შეიცნო ყველაზე მეტი“. ჩვენს სახარებაში წერია, რომ „არცა მამაკაცება არს და არც დედაკაცება“, რაც ძალიან საგულისხმოა იმ თვალსაზრისით, რომ მნიშვნელობა არ აქვს, ვინ ფლობს საღვთო სიბრძნეს, ქალი თუ კაცი.
„ფატმანი არის ის, ვინც პირველი ამცნობს ავთანდილს ნესტანის ასავალ-დასავალს, დააყენებს მას ნესტანის კვალზე, ვინაიდან… საღვთო სიბრძნის მიღწევას, ინიციაციას სჭირდება უწინარეს ყოვლისა პრაქტიკული ინტელექტის დაუფლება, ემპირიული ცოდნის მიღება… ამავე დროს მიწიერი ინტელექტი მეცნიერებასთან ერთად წარმართავს მაგიას, გრძნეულებასაც, რაც აგრეთვე შუასაუკუნეობრივი მეცნიერება იყო… ამიტომაც ემორჩილება ფატმანს გრძნეული, მონა, რომელიც მოლით იმოსება და მიფრინავს ქაჯეთში. მისი მეშვეობით ფატმანი და ავთანდილი უკავშირდებიან მიღმა სამყაროს, ქაჯეთს, რის გარეშეც შეუძლებელია ნესტანთან (სიბრძნესთან) დაკავშირება (ზ.გ.).“
რამდენად შეიგრძნობა ფატმანის სულიერება და არამიწიერი (თუნდაც მიწიერი) სიბრძნე იმის გათვალისწინებით, რომ მას შეუძლია დაუცხრომელი ინტერესი აღეძრას ავთანდილის მიმართ, ავთანდილისა, რომელიც ფილოსოფიურ რწმენას და სიბრძნეს წარმოადგენს? პასუხად ისევ ზვიად გამსახურდიას ნათქვამს გავიმეორებთ: „მხოლოდ ფილოსოფიით და მეცნიერებით განმტკიცებული მისტიკური ღვთისმეტყველება აღწევს თავის მიზანს და ქმნის მეცნიერულ გნოზისს“. ის, რომ ფატმანი მისტიკოსად და ბრძნად მივიჩნიოთ, არ უნდა იყოს საფუძველს მოკლებული.
პარალელის გავლება მარიამ მაგდანელსა და ფატმანს შორის, სავარაუდოდ, დასაშვებია. არგუმენტი მათ შორის მსგავსების არსებობისა – მ ე ძ ა ვ ო ბ ა – ერთგვარი ფილოსოფიაა.
მარიამ მაგდანელიც და ფატმანიც მოაზროვნე პიროვნებები არიან, ერთი – სახარებისეული პერსონაჟია, სავარაუდოდ, ისტორიული პირი, ერთ-ერთი სახარების ავტორი; მეორე – „ვეფხისტყაოსნის“ ლიტერატურული პერსონაჟი, რომლის პროტოტიპი, შესაძლოა, გახლდათ მარიამ მაგდანელი.
ამგვარად, ავთანდილის მიერ ფატმანის მისამართით ნათქვამი – „რა უთქვამს, რა მოუჩმახავს, რა წიგნი მოუწერია!“ – სულაც არ ნიშნავს პირდაპირი მნიშვნელობით წყრომას და აღშფოთებას. ეს ერთგვარი ინტრიგაა რუსთველის მხრიდან, განგვაწყოს ერთობ სასიამოვნო მოულოდნელობისთვის, რომელიც გვეუფლება ამ ეპიზოდის მიმართ, სადაც გამოიკვეთება ორივე გმირის მისია. ფატმანი, რომელსაც ნესტანი „დედისა მჯობ დედას“ უწოდებს, აქტიურად მონაწილეობს მის გამოხსნაში, ასევე, ავთანდილი არაფერს იშურებს იმავე მიზნისთვის და მათ შორის სრული ერთსულოვნებაა, ნასახიც არ ჩანს თავდაპირველი ხორციელი ლტოლვისა, რომელიც, როგორც ზემოთ მივანიშნეთ, მხოლოდ „მოჩმახული“ ამბავია და არა ნამდვილი, ისევე, როგორც ფატმანისა და ჭაშნაგირის (ჭაშნაგორას) საყვარლობის ან სასიძოს მოკვლის ამბავი. რუსთველი კი გენიალურია იმითაც, რომ ზუსტად იცის, სად, როგორ და რა ვითარებაში მოაქციოს და დაგვანახოს პერსონაჟი და მისი მეშვეობით – ჭეშმარიტება.
