კოვიდ 19 სერიოზულ ნაკვალევს ტოვებს თითქმის ყველა სფეროზე, თავისთავად, გამონაკლისი არც განათლების სფეროა, მეტიც, მთელი რიგი მიზეზების გამო, ძალიან რთულად წარიმართა პანდემიის პერიოდის განათლება. პირველ რიგში კი, გარკვეული სირთულეები იმან წარმოშვა, რომ თვითონ სისტემას დასჭირდა ტრანსფორმაცია – „ტრანსფორმაცია უფრო გაციფრულებისაკენ და ამან კიდევ დამატებითი პრობლემები გააშიშვლა განათლების სისტემაში,“ – მიიჩნევს ჩვენი რესპონდენტი მანანა რატიანი, რომელიც მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის მიერ ჩატარებული იმ კვლევის ერთ-ერთი ავტორია, რომლის მიზანიც ქვეყანაში პანდემიის პერიოდში დისტანციური სწავლების რეჟიმზე გადასვლით განპირობებული პრობლემების გამოვლენაა. „კვლევის მიზანი გახლდათ დაგვენახა რეალური სურათი – რა მდგომარეობაა ჩვენს სასწავლო დაწესებულებებში – რას ფიქრობენ ჩვენი მასწავლებლები და დირექტორები იმ გამოწვევაზე, რასაც მოსწავლეთა აკადემიური ჩამორჩენა ჰქვია. თავისთავად, მნიშვნელოვანია პანდემიით გამოწვეული საგანმანათლებლო საჭიროებების დადგენა და სხვადასხვა ინსტიტუციების მიერ, კვლევის მონაცემებზე დაყრდნობით, შემხვედრი ნაბიჯების დაგეგმვა,“ – ამბობს მანანა რატიანი.
ონლაინ გამოკითხვის ჩასატარებლად სკოლებში (2083 სკოლა) დაიგზავნა ონლაინ ანკეტა. კვლევაში მონაწილეობის სურვილი, საქართველოს ყველა რეგიონიდან, 7 ათასზე მეტმა რესპონდენტმა გამოთქვა. „გამოვიკვლიეთ მასწავლებლები და დირექტორები – სკოლებში დავაგზავნეთ კითხვარი და ამ კითხვართან ერთად, ვფიქრობდით იმასაც, რომ მასწავლებლებისთვის და დირექტორებისთვის მიგვეცა ჩაღრმავების საშუალება იმ საკითხებზე, რომელზეც მათ ალბათ უკვე ნაფიქრი ისედაც ჰქონდათ, – ამბობს კვლევის ავტორი და ხაზს უსვამს იმ ფაქტორსაც, რომ საკმაოდ დიდხანს გაგრძელდა პანდემია და, შესაბამისად, პირველ ეტაპზე, უამრავ სკოლას მოუწია დისტანციურ სწავლებაზე გადართვა, მეორე ეტაპზეც გაგრძელდა დისტანციური სწავლება და მისი თანმხლები პრობლემები: „როგორც უკვე გითხარით, ძალიან თვალსაჩინო გახდა განათლების სფეროში წარმოქმნილი პრობლემები – მსოფლიოში ტერმინიც კი გაჩნდა – ციფრული გაყოფა, რაც გულისხმობს უთანასწორობას განათლების სისტემაში, ეს დაკავშირებულია სოციალურ-ეკონომიკურ ფაქტორებთან, ასევე, უმცირესობებთან მიმართებით უთანასწორობასთან. სამწუხაროდ, მათ არ ჰქონდათ წვდომა ხარისხიან განათლებაზე, რამაც კიდევ ერთი დამატებითი პრობლემა წარმოქმნა. ესეც ალბათ ეკონომიკურ და სოციალურ ნაწილთანაა კავშირში. მაგალითად, არ ჰქონდათ წვდომა ინტერნეტზე, ტექნოლოგიებზე. შესაბამისად, მოსწავლეები ვერ ახერხებდნენ გაკვეთილებსა და ლექციებზე ჩართვას. ასე რომ, უთანაბრობამ კიდევ უფრო გაამწვავა პრობლემა და მოსწავლეები და სტუდენტები პროცესებს მიღმა აღმოჩნდნენ… ამან კი, შეიძლება, აკადემიური ჩამორჩენა გამოიწვიოს.“
სწორედ ციფრული გაყოფა გახდა ახალი გამოწვევა, რომელსაც ყველა ქვეყანამ თვალი უნდა გაუსწოროს, მაგალითად, მოსწავლეთა 47% აღმოჩნდა სასწავლო პროცესების მიღმა ციფრული სწავლების პირობებში. რეგიონული განაწილების სურათი ციფრული გაყოფის მასშტაბებს მწვავედ წარმოაჩენს. ასე მაგალითად, თუ განვითარებულ ქვეყნებში და კერძოდ, დასავლეთ ევროპასა და ჩრდილო ამერიკაში მოსწავლეთა 14%-ს არ აქვს ინტერნეტზე წვდომა, ეს მაჩვენებელი არაბულ ქვეყნებში 34%-ზე ადის, აზიასა და ოკეანეთში უკვე 49%-ია, ხოლო ტროპიკული აფრიკის ქვეყნებში 80%-ს შეადგენს. ნათელია, რომ ქვეყნის ეკონომიკა პირდაპირ კავშირშია განათლების ხელმისაწვდომობასთან.
„საერთაშორისო ორგანიზაციები ინტენსიურად მუშაობდნენ იმ აკადემიური ჩამორჩენის ხარისხის დასადგენად, რაც დისტანციურმა სწავლებამ გამოიწვია. ცხადია, კვლევებს მუდმივად ვეცნობით და ვაანალიზებთ მთავარ ტენდენციებსა და მიგნებებს. კვლევებში მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს იმ ფაქტებს, როცა გაკვეთილებზე დასწრების მიუხედავად, მაინც შეიმჩნეოდა აკადემიური ჩამორჩენა. აქედან გამომდინარე, აკეთებენ პროექტირებას – რამდენ ხანში, რა საშუალებებით და ინსტრუმენტებით შეიძლება მისი დაძლევა.
ზოგი კვლევა იმასაც აჩვენებს, რომ ჩამორჩენის დაძლევას ქვეყნები არა ერთ და ორ თვეში ან წელიწადში, არამედ რამდენიმე წელიწადში თუ შეძლებენ. ისიც კი გამოთვალეს, რომ პრიორიტეტად დასახვის შემთხვევაში, დაძლევის პროცესი შესაძლებელია სამი-ოთხი წელი გაგრძელდეს და თუკი ყურადღებას არ მივაქცევთ, შესაძლოა, ძალიან სერიოზული ზიანი მიადგეს განათლების სისტემას,“ – ამბობს მანანა რატიანი.
რაც შეეხება საქართველოში ჩატარებულ კვლევას, საფუძვლად სწორედ საერთაშორისო კვლევები დაედო, 8 ათასამდე მასწავლებელმა და დირექტორმა ნებაყოფლობით მიიღო მონაწილეობა. მათ ჩათვალეს, რომ საინტერესო იქნებოდა რეალური სურათის გამოკვეთა, რადგან ეს მათ მოსწავლეებს ეხება, შესაბამისად, შეავსეს კითხვარი და დააფიქსირეს თავიანთი აზრი რემედიაციის პროგრამების შესახებ.
მანანა რატიანი: „კითხვარმა აჩვენა, თუ როგორ აპირებენ ჩვენი მასწავლებლები და დირექტორები ჩამორჩენის დაძლევას. ბევრია გაცდენებისა და არ დასწრების რაოდენობა. ღია კითხვებში გვიწერდნენ, რომ უნდა შემცირდეს გაკვეთილის ხანგრძლივობა, ონლაინ ფორმატში გადატანამ გარკვეულად შეცვალა პედაგოგიკაც, მიდგომები, რამაც ასევე გამოიწვია გარკვეული სირთულეები.
ჩვენს კვლევაში, მასწავლებლების მხრიდან, პრობლემის დასაძლევად, ყველაზე უკეთეს საშუალებად მიჩნეულია კურიკულუმის ცვლილება და საზაფხულო ან არაფორმალური პროგრამების ამოქმედება, რომლითაც შესაბამის ჯგუფებს გაეწევათ დახმარება.
ვინ უნდა განახორციელოს ეს პროგრამები? ამ კითხვაზე კვლევის მონაწილეთა უმრავლესობა პასუხობს, რომ მოსწავლეთა აკადემიური ჩამორჩენის დასაძლევად, პირველ რიგში, მასწავლებლებმა უნდა იმუშაონ და ასეთი პროგრამებიც თავად განახორციელონ.
გარკვეულ საკითხებთან მიმართებაში მათ სხვადასხვა პოზიციები დააფიქსირეს, თუმცა, ძირითადად, ჩვენი დირექტორებისა და მასწავლებლების მოსაზრებები ერთმანეთს დაემთხვა. იმ საშუალებებისა და ინტერვენციების ნაწილი, რომლებიც სხვადასხვა ქვეყანაში იყო განხორციელებული აკადემიური ჩამორჩენის დასაძლევად, მიუღებელი აღმოჩნდა ჩვენი მასწავლებლებისთვის. მაგალითად, სასწავლო წლის გახანგრძლივება ან საგაკვეთილო პროცესის დროის გაზრდა.
საერთო ჯამში, საინტერესო ტენდენციები და ინტერვენციები გამოიკვეთა მათი მხრიდან, მოსწავლეების აკადემიური ჩამორჩენის დასაძლევად. ვფიქრობ, კვლევას თუ გაეცნობიან, ძალიან გამოდეგება სკოლებს. მათ ინდივიდუალურად შეუძლიათ მიიღონ გადაწყვეტილება და ზაფხულში სპეციალური პროგრამა მოამზადონ (ჯერ, რასაკვირველია, პანდემიასთან დაკავშირებული პრობლემების იდენტიფიცირება მოახდინონ – რა აკადემიური ჩამორჩენები ჰქონდათ პანდემიის პერიოდის განათლების დროს). თუკი სკოლები ასეთ პროგრამებს განახორციელებენ, რასაკვირველია, ეს ჩვენი მოსწავლეებისათვის ნამდვილად მნიშვნელოვანი წინ გადადგმული ნაბიჯი იქნება ჩამორჩენის აღმოსაფხვრელად. შესაძლებელია, ასევე, სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებმა დაგეგმონ/გააკეთონ საზაფხულო ბანაკები ბავშვებისთვის, რა თქმა უნდა, მრავალი შესაძლებლობა განიხილება. რაც მთავარია, ეს არის ჩვენი მასწავლებლების მიერ დანახული პრობლემები. ისინი ფლობენ ინფორმაციას.“
მანანა რატიანი ამბობს, რომ კვლევა ცენტრმა მხოლოდ და მხოლოდ გამოკვეთილ პრობლემებზე სწორი და დროული რეაგირების მოსახდენად ჩაატარა: „იქნებ დავეხმაროთ მასწავლებლებს სხვადასხვა რესურსით. ჩვენ არაერთი რესურსი მივუძღვენით პანდემიის პერიოდში წარმოქმნილ პრობლემებს, მათ შორის, გამოვცემთ საგანმანათლებლო რესურსს, სადაც შესაძლებელია, დაიბეჭდოს სტატიები იმ საგნების მასწავლებლებისთვის, რომლებშიც იდენტიფიცირებულია მოსწავლეთა ჩამორჩენა. სპეციალურად ამისთვის თანხა ჯერჯერობით არ გვაქვს, მაგრამ თუ გვექნება, ამ მიმართულების პროგრამებზეც აუცილებლად ვიფიქრებთ.“
მისივე აზრით, მიზნობრივი პროგრამების განხორციელების ინიციატორები, ცხადია, სკოლები უნდა იყვნენ, რადგან ამას სისტემური ხასიათი ვერ ექნება: „მნიშვნელოვანია ასეთი პროგრამები სკოლების დონეზე განხორციელდეს იმდენად, რამდენადაც ჩამორჩენის უნიფიცირება რთულია, ანუ საგნების მიხედვით გაჩენილი ხარვეზების გამთლიანება შეუძლებელია. თუმცა, შეიძლება გარკვეული რეკომენდაციები გაიცეს პრობლემების მოსაგვარებლად, მაგრამ ის, რომ, ვთქვათ, ცენტრალიზებული საზაფხულო პროგრამა გაკეთდეს და ყველა სკოლისთვის სავალდებულო იყოს მონაწილეობა, ეს სწორი არ იქნება. ამიტომ ვამბობ, რომ ეს ინდივიდუალურად სკოლის გადასაწყვეტია იმისდა მიხედვით, რამდენი ხანი იყო დისტანციურ სწავლებაზე, მოსწავლეთა რა ნაწილი ვერ ესწრებოდა ონლაინ გაკვეთილებს, რა პრობლემები გამოიკვეთა, რა საჭიროებები გაჩნდა თითოეულ კლასში და მოსწავლესთან, ან რა საგანში იყო ყველაზე მეტი სირთულე დისტანციური სწავლებისას – რას სწავლობდნენ და რას ვერ სწავლობდნენ ბავშვები. რა თქმა უნდა, სკოლამ უნდა დაინახოს საჭიროებები და განსაზღვროს ინტერვენციები, რომელიც ჩავარდნებს გამოასწორებს.
კითხვარმა კიდევ ერთხელ დააფიქრა სკოლები და დაანახა ის ინსტრუმენტები, რომლითაც სხვა ქვეყნებში ცდილობენ პრობლემების გამოსწორებას. მნიშვნელოვანი და სასარგებლო იქნება, თუკი ასეთ მიზნობრივ პროგრამებს განახორციელებენ მოსწავლეთა აკადემიური ჩამორჩენის შესამცირებლად. ჩვენ შევეცდებით, მრავალფეროვანი რეკომენდაციები მივაწოდოთ სკოლებს და მასწავლებლებს.“
საერთაშორისო გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ, ხშირ შემთხვევაში, რემედიაციის პროგრამები გამოწვევაზე ერთ-ერთ საუკეთესო პასუხადაა მიჩნეული. საქართველოს საჯარო სკოლებში ჩატარებული კვლევის შედეგად მიღებული მონაცემებიც მოწმობს, რომ დირექტორებიც და პედაგოგებიც თანხმდებიან რემედიაციის პროგრამების საჭიროებაზე.
კვლევის შედეგებზე დაყრდნობით, შემდეგი ტენდენციები გამოიკვეთა:
♦ მიუხედავად იმისა, რომ საგაკვეთილო პროცესზე მოსწავლეების დასწრების პროცენტული მაჩვენებელი საკმაოდ მაღალია, დირექტორებს და მასწავლებლებს რემედიაციის პროგრამების დანერგვა მნიშვნელოვნად მიაჩნიათ;
♦ რემედიაციის პროგრამის შემუშავების და დანერგვის შემთხვევაში, ყველაზე მიზანშეწონილად მიაჩნიათ კლასების მიხედვით იმ მოსწავლეთა ჯგუფების დახმარება, რომლებსაც სწავლაში აქვთ ჩამორჩენა;
♦ დირექტორებისა და მასწავლებლებისათვის მიუღებელია მოსწავლეებში სწავლაში ჩამორჩენის პრობლემის მოგვარება სასწავლო წლის გახანგრძლივებით;
♦ რემედიაციის პროგრამების საუკეთესო საშუალებებად კურიკულუმის ცვლილება და ამ ტიპის დახმარების შიგნით ჩაშენება დასახელდა, ასევე, საზაფხულო პროგრამები და ექსტრაკურიკულარული აქტივობები;
♦ რაც შეეხება რემედიაციის პროგრამების დანერგვაში მონაწილე მხარეს, ყველაზე მაღალი სანდოობით, ამ შემთხვევაში, მასწავლებლები სარგებლობენ. რესპონდენტების აზრით, პროგრამების შექმნის და დანერგვის პროცესში, პედაგოგებთან ერთად, სასურველია, ჩაერთონ ექსპერტები, ოჯახის წევრები და წარმატებული თანატოლები, რომლებიც მოსწავლეებს სწავლაში პანდემიით გამოწვეული ჩამორჩენის დაძლევაში დაეხმარებიან.
