12 ნოემბერს, საქართველოს იუსტიციის ეროვნული არქივის საგამოფენო პავილიონში, საქართველოს ეროვნულ არქივში დაცული დოკუმენტების გამოფენა „ჟანდარმერია კავკასიაში“ გაიხსნა. საგამოფენო სივრცეში 1839-1917 წლები უნიკალური ექსპოზიციით გაცოცხლდა. წარმოდგენილი დოკუმენტაცია მოიცავს საზოგადოებისთვის დღემდე უცნობ მასალას ინტელიგენციის, პოლიტიკური პარტიების ლიდერების და საზოგადოებრივად აქტიური ადამიანების შესახებ. ქართველი დამთვალიერებელი პირველად გაეცნობა იმ ადამიანთა ჟანდარმერიის ბარათებს, რომლებსაც მეფის რუსეთის დროს, თბილისში, 1820-იან წლებში შექმნილი საიდუმლო (პოლიტიკური) პოლიცია — ჟანდარმერია სხვადასხვა მეთოდებით უთვალთვალებდა და აკონტროლებდა. მის მიზანს სახელმწიფო და პოლიტიკური დანაშაულების გამოვლენა და მასთან ბრძოლა წარმოადგენდა. ჟანდარმები, ისევე როგორც მათი მოწინააღმდეგეები, ძირითადად, შეიარაღებულები იყვნენ კარაბინით, ასევე მაუზერებისა და ნაგანის ტიპის რევოლვერებით.
XIX-XX საუკუნეების მიჯნაზე, საქართველოში, ჟანდარმთა ორი საგუბერნიო სამმართველო არსებობდა — თბილისისა და ქუთაისის. 1907 წლის ბოლომდე თბილისის ჟანდარმთა საგუბერნიო სამმართველო მხოლოდ პოლიტიკური დანაშაულის მოკვლევასა და გამოვლენილი დანაშაულის ძიებას ეწეოდა. ე. წ. „პოლიტიკური ძებნა“, ანუ პოლიტიკური დანაშაულის მომზადების აღმოჩენა, „საიდუმლო თანამშრომლების“ — „შინაგანი აგენტურისა“ და „მეთვალყურე აგენტების — ფილერების“ მეშვეობით, მოქცეული იყო საიდუმლო (პოლიტიკური) პოლიციის სპეციალური ორგანოს — „ოხრანკის“ განყოფილების ხელში.
1907 წლის 24 დეკემბერს შეიქმნა კავკასიის რაიონული „ოხრანკის“ განყოფილება. თბილისის ჟანდარმთა საგუბერნიო სამმართველოს უფროსი რაიონული „ოხრანკის“ განყოფილების უფროსად დაინიშნა. პოლიტიკური ძიების ადგილობრივი ორგანო — თბილისის „ოხრანკის“ განყოფილება თბილისის ჟანდარმთა საგუბერნიო სამმართველოს უფროსს დაემორჩილა. კავკასიის რაიონული „ოხრანკის“ განყოფილების შექმნით პოლიტიკური ძებნისა და ძიების ორგანოები გაერთიანდა და, გარკვეულწილად, თბილისის ჟანდარმთა საგუბერნიო სამმართველოს ხელში გადავიდა „საიდუმლო თანამშრომლების — შინაგანი აგენტურის“ ხელმძღვანელობა და მართვა.
1890 წელს მეფის რუსეთის იმპერიაში, საერთო და პოლიტიკური პოლიციის საჭიროებისთვის, ეჭვმიტანილთა და დამნაშავეთა აღსაწერად, ალფონს ბერტილიონის მიერ შექმნილი ანთროპომეტრია შემოიღეს. ამავდროულად, პოლიციის დეპარტამენტში ანთროპომეტრული განყოფილება შეიქმნა. ბერტილიონის მიერ შემუშავებული პიროვნების ვინაობის დასადგენი სპეციალური შაბლონი, 1903 წელს, ჟანდარმთა საგუბერნიო სამმართველოს დაეგზავნა. ამ დროიდან, სპეციალური ხელსაწყოების მეშვეობით, იზომებოდა და ფიქსირდებოდა ადამიანის სიმაღლე, მჯდომარე და მდგომარე პოზაში, თავის ქალის სიგრძე, სიგანე, თმის ფერი, მარცხენა ხელის საშუალო თითის და ნეკის სიგრძე, მარცხენა თვალის ფერი და ა.შ.
1905-1907 წლების რევოლუციის დროს, დამნაშავეთა რიცხვის სწრაფი ზრდის პარალელურად, ძალოვან სტრუქტურებში ფართოდ დაინერგა დაქტილოსკოპია — თითების ანაბეჭდის აღება. ეჭვმიტანილებსა და დამნაშავეებს ფოტოებსაც უღებდნენ.
ფოტოსურათები — პროფილის, ანფასისა და სრული აღნაგობის — სპეციალურ ბარათებს ეკვრებოდა. ბლანკის ორივე მხარეს ივსებოდა სრული დეტალები: პიროვნების გვარი, სახელი, თმის ფერი, წვერისა და ულვაშის სიგრძე, ყურის მოყვანილობა, სიარულის მანერა, განსაკუთრებული ნიშნები და სხვ. სწორედ ასეთი ბარათების ერთობლიობა წარმოადგენდა ჟანდარმერიის „კარტოთეკას“.
ექსპოზიციაზე წარმოდგენილია როგორც ორიგინალი დოკუმენტები, ისე ფოტოასლები თბილისის ჟანდარმთა სამმართველოს ფონდიდან, რომელიც 1839-1917 წლებში ამ ორგანიზაციაში შექმნილ წერილობით დოკუმენტებს, მეთვალყურეობის მასალას, საიდუმლო კორესპონდენციას და სხვა საინტერესო ფაქტებს აერთიანებს: დაპატიმრებული გამოცემები და პროკლამაციები, XIX საუკუნის ბოლოს XX საუკუნის დასაწყისში; მეტეხის ციხის მეორე სართულის გეგმა; „ტერორისტების მეთაურის, ცნობილი ყაჩაღის“, ხარება ჯიბუტის (მეტსახელად — ლეკი) ფოტო, სავარაუდოდ, 1911 წელს გადაღებული; კახეთში მოქმედი ცნობილი „წითელრაზმელების“ — ალექსანდრე სუხიტაშვილის (მეტსახელად „პეტუშოკი“), ხარება ჯიბუტის, გოგია კენკიშვილის ფოტო, სავარაუდოდ, 1907 წელს გადაღებული; ჟანდარმერიის ოფიცრები XX საუკუნის დასაწყისში; რუსეთიდან საზღვარგარეთ გადასახლებულთა სია, რომელთაც სამუდამოდ აეკრძალათ ქვეყანაში დაბრუნება — 1891 წელი; 1910 წლის სექტემბერში დაკავებული დაშნაკცუცუნის პარტიის 12 წევრი, თორმეტივე ადამიანი მომცრო აგებულების აღმოჩნდა. მათ შორის ყველაზე დაბალი 114 სმ იყო, ხოლო ყველაზე მაღალი — 126 სმ; სტეფანია პეტროვსკაიას (იოსებ ჯუღაშვილის მეგობარი ქალი) ფოტო, რომელიც 1910 წლის 23 მარტს ბაქოში დააკავეს, ბარათი შევსებულია 30 მარტს (სხვა მონაცემების მიხედვით, ამავე დღეს და ამავე ადგილას დააკავეს იოსებ ჯუღაშვილიც); გორის სამაზრო სამმართველოს წიგნი, დამნაშავეების ფოტოკარტოთეკის ალბომი — 1906-1911 წლები; ციხის ჟურნალი — 1913 წელი და მრავალი სხვა.
გამოფენაზე წარმოდგენილი ექსპონატებიდან დამთვალიერებლის ყურადღებას უდავოდ მიიქცევს ანონიმური წერილები და განცხადებები სხვადასხვა ხასიათის დანაშაულობებზე (1912 წელი). ამონარიდს გთავაზობთ უცვლელად: „ვთვლით რომ ეს კაცები დაიჭიროთ და გამოიძიოთ რა ხალხი არიან მოსე შენგელია და მისი ძმა ვანო შენგელია. მოსე არის ექვსი წელიწადი იმალება. ემალება (მ)თ(ა)ვრობას. ინახავს პრ მეწ კანდელაკი და მის ძმა ვანოსაც არ აქ აქ ცხოვრების ნება ქთხომ დეიჭიროთ და გამოიძიოთ რა კაცები არიან. იმათი ადრესი მალაკანსკი ულიცა. ნომერი 25 პრ მეწ კანდელაკი“.
ასევე სოციალ-დემოკრატიული პარტიის განცხადება გლეხებისა და მოქალაქეების საყურადღებოდ: „…დონის პარტიულ ყრილობაზე მიღებული გადაწყვეტილების საფუძველზე ყველა ბოევიკმა, მათ შორის გოგიამ და ლეკმა (გოგია კენკიაშვილი და ხარება ჯიბუტი) იარაღი აიყარეს“. 1908 წელი.
ტერორისტული დაჯგუფება „ჭექა-ქუხილის“ წევრების მუქარით სავსე ანონიმური წერილი ვინმე ისაკა ნარეკლიშვილისთვის გაგზავნილი: „ისაკ ნარეკლიშვილს მ.ს! ახლად დაარსებულმა თბილისის ექსპროპრიატორ-ტერორისტების ჯგუფმა საჭიროდ დაინახა და ორასი თუმანი შემოგაწერათ, რომელიც თქვენ უნდა დაუყოვნებლივ ამ მოკლე ხანში გადაიხადოთ. ამასთანავე ჩვენი ჯგუფი წინადადებას გაძლევთ, თუ ვინიცობაა ან პოლიციას მიმართეთ, ან ფულს არ გადაიხდით, მაშინ იძულებული ვიქნებით სისხლი ვიძიოთ და სიცოცხლეს გამოგასალმოთ — თბილისის ექსპროპრიატორების ჯგუფი“. ასევე: „ისაკო ნარეკლიშვილო! თუმცა მართალია გაიპარე და ამით გგონია სიკვდილს ასცდი, მაგრამ ვერსად წაგვიხვალ. თუ ჩვენს გადაწყვეტილებას არ შეგვისრულებ და შენზე შემოწერილ ფულს არ გადაიხდი თორმეტ დღის განმავლობაში, მაშინ ჩვენ შენს წინაშე სასტიკ ზომებს მივიღებთ და ცოლშვილთან ამოგხოცავთ, მაშ ასე: დაეჩქარე ფული გადაიხადო და ამით აიცდინე შენი ი(უ)ბედურება — ექსპ ტერორისტების ჯგუფი, საკუთარი სტამბა, ტფილისი.“
გამოფენაზე წარმოდგენილია პატიმრების, 1904-1917 წლებში შედგენილი, ჟანდარმერიის ბარათები. ფოტოებთან ერთად, ბარათებმა შემოგვინახა დაკავებულების თითის ანაბეჭდები, პირადი ინფორმაცია, ფიზიკური აღწერილობა და ინფორმაცია ბრალდების შესახებ. პატიმრებს შორის არიან ქართველი საზოგადო მოღვაწეები და პოლიტიკოსები, რომელთაც, თავიანი საქმიანობის გამო, ჟანდარმერიასთან პრობლემები ექმნებოდათ. აქ ნახავთ მიხეილ ჯავახიშვილის, ნოე ჟორდანიას, ნოე რამიშვილის, რაჟდენ არსენიძის, ანა სოლოღაშვილის, ზაქარია ჭიჭინაძის, იოსებ იმედაშვილისა და სხვა ცნობილი ადამიანების ფოტოებსა და ჟანდარმერიის ბარათებს. ინა კორენევას (ნოე ჟორდანიას მეუღლე) ჟანდარმერიის ბარათი მხოლოდ ნაწილობრივ არის შევსებული, ჟანდარმერიის კარტოთეკაში დაცულია ნოე ჟორდანიას ორი ბარათი: პირველი ბარათი შევსებულია 1908 წლის 12 სექტემბერს, ხოლო მეორე — 1910 წლის 14 დეკემბერს. აქვეა ავტოკეფალისტების, „ხარებასა“ და „გოგიას“ შეიარაღებული დაჯგუფების, ილია ჭავჭავაძის მკვლელობაში მონაწილე პირების: ილიკო იმერლიშვილის, ივანე ინაშვილის, ფილიპე ფშავლიშვილის (აფციაური), ალექსანდრე (სანდრო) ოზიების ფოტოები.
საქართველოს იუსტიციის ეროვნულ არქივში ასეთი 5413 ბარათი ინახება. ჟანდარმერიის ფოტოკოლექცია, ძირითადად, მინის ნეგატივებზეა შემონახული და მოიცავს, 1904-1917 წლებში, თბილისის ჟანდარმთა სამმართველოს მიერ დაპატიმრებული ადამიანების 5000-მდე ფოტოს, რომლებიც მათი დაკავებისას არის გადაღებული.
ფოტოკოლექცია და ბარათები, გარდა პირდაპირი შინაარსისა, მრავალმხრივ საინტერესო ინფორმაციას გვაწვდის. მაგალითად, საუკუნის წინათ მცხოვრები ადამიანების ფიზიკურ მონაცემებზე, მათ ჩაცმულობასა და სოციალურ მდგომარეობაზე.
გამოფენაზე წარმოდგენილია ჟანდარმის, პატიმრისა და ცეცხლსასროლი იარაღების რეკვიზიტები, რომელიც ეკუთვნის ქართულ სატელევიზიო სერიალს „ტიფლისი“. ექსპოზიცია ეროვნული არქივის საგამოფენო პავილიონში 18 დეკემბრამდე გაგრძელდება.
მოამზადა მაკა ყიფიანმა
