2014 წელს საქართველომ „გაერო-ს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების კონვენციის“ რატიფიცირება მოახდინა. მანამდეც და მას შემდეგაც, თითქმის 30 წელია, „გაერო-ს ბავშვთა ფონდი“ მხარს უჭერს საქართველოში ბავშვის უფლებების დაცვას და იღვწის იმისთვის, რომ ყველა ბავშვს, ყველაზე მოწყვლადი ბავშვების ჩათვლით, ჰქონდეს გადარჩენის, განვითარებისა და საკუთარი შესაძლებლობების სრულად გამოვლენის შესაძლებლობა; ეხმარება საქართველოს მთავრობას შეზღუდული შესაძლებლობის შეფასებისა და შშმ პირის სტატუსის მინიჭების სისტემის ტრანსფორმაციასა და ბავშვთა სოციალური დაცვის ღონისძიებების ოპტიმიზაციაში. წინამდებარე კვლევაც ითვალისწინებს მხარდაჭერას კიდევ ერთი მიმართულებით – „საქართველოში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვის აღზრდის ხარჯი: შშმ ბავშვების თანაბარი ჩართულობისთვის საჭირო საგნები და მომსახურებები“.
კვლევა განახორციელა „გაერო-ს ბავშვთა ფონდის“ საქართველოს წარმომადგენლობამ, რომლის მოვალეობის შემსრულებელი ემი ქლენსი ამბობს, რომ „კვლევა წარმოგვიდგენს დახმარების ტიპებსა და მათი ხარჯების დაახლოებით მასშტაბს. მნიშვნელოვანია, ოჯახებს თანდათანობით შეუმცირდეთ შეზღუდულ შესაძლებლობასთან დაკავშირებული ფინანსური ტვირთი და ბავშვებისთვის ხელმისაწვდომი გახდეს მათთვის აუცილებელი ყველანაირი მხარდაჭერა განათლებაში, ჯანდაცვასა და სოციალურ მომსახურებებში სრული ჩართულობისთვის“.
დღეისათვის, საქართველოს მოსახლეობის საერთო რაოდენობა 3,78 მილიონია, აქედან 24% ბავშვია, ხოლო მათ შორის 1,4%-ს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის სტატუსი აქვს. კვლევაში აღნიშნულია, რომ საქართველოს მთავრობის მიერ შეზღუდული შესაძლებლობის ფაქტორი სხვადასხვა ძირითად პოლიტიკასა და პროგრამაშია გათვალისწინებული. მიუხედავად ამისა, შშმ პირები კვლავ ერთ-ერთ ყველაზე მოწყვლად ჯგუფად რჩებიან. ამჯერად, კვლევის მიზანი იმ ყოვლისმომცველი ინფორმაციის მოპოვება გახლდათ, რომლის ანალიზის შემდეგ გატარებულ ღონისძიებებს უნდა მოჰყვეს მათი და მათი ოჯახების მდგომარეობის გაუმჯობესება, კერძოდ, კვლევამ დაადგინა სხვადასხვა ფუნქციური სირთულის მქონე ბავშვთა ჯგუფებისთვის საჭირო საგნებისა და მომსახურებების, ასევე მათი ღირებულებებისა და მხარდაჭერის შესაბამისი საჭიროება. აღსანიშნავია ისიც, რომ შშმ ბავშვების ჯგუფების შერჩევის კრიტერიუმად მიჩნეულ იქნა ფუნქციური სირთულეები, რაც განპირობებულია იმით, რომ სწორედ ეს კრიტერიუმი იძლევა მხარდაჭერის საჭიროებების მთელი სპექტრის უკეთ და უფრო ნათლად გათვალისწინების საშუალებას.
⇑⇓კვლევამ მოიცვა ფუნქციური სირთულეების მქონე ბავშვთა რვა ჯგუფი:
♦ ფიზიკური დარღვევის მქონე ბავშვები;
♦ ინტელექტუალური სფეროს დარღვევის მქონე ბავშვები;
♦ მრავლობითი/კომპლექსური დარღვევის მქონე ბავშვები;
♦ ბავშვები ფსიქოემოციური საჭიროებებით (მენტალური ჯანმრთელობის დარღვევა);
♦ მხედველობის დარღვევის მქონე ბავშვები;
♦ სმენის დარღვევის მქონე ბავშვები;
♦ ყრუ-უსინათლო ბავშვები.
ამა თუ იმ დარღვევის მქონე ბავშვები, კვლევის ფარგლებში, მოხვდნენ ორ ქვეკატეგორიაში – მხარდაჭერის მნიშვნელოვანი საჭიროების ბავშვები, სადაც შედიან ისინი, ვისაც ძალიან საგრძნობი სირთულეები აღენიშნებათ ან არ შეუძლიათ ყოველდღიური საქმიანობის დამოუკიდებლად შესრულება. ისინი სრულად და მნიშვნელოვნად არიან დამოკიდებულნი მთელ რიგ დამხმარე მოწყობილობებსა და სხვა პირის, ხშირად მშობლ(ებ)ის, მნიშვნელოვან დახმარებაზე; მხარდაჭერის მცირე საჭიროების მქონე ბავშვებში შედიან ისინი, ვისაც დამოუკიდებელი ფუნქციონირებისა და ყოველდღიურ ცხოვრებაში ჩართვისთვის დამხმარე მოწყობილობები და/ან შედარებით ნაკლები ადამიანური დახმარება სჭირდებათ. დამხმარე მოწყობილობების და/ან ასისტენტის საშუალებით, ამ ბავშვებს შეუძლიათ, აქტიური მონაწილეობა მიიღონ ყოველდღიური ცხოვრების სხვადასხვა ასპექტში.
კვლევის მიზნიდან გამომდინარე, ბუნებრივია, საგნებისა და მომსახურებების ღირებულება დაანგარიშებული იყო ჩამონათვალში შესული ყველა ერთეულისთვის, ყველა კატეგორიისა და ქვეკატეგორიისთვის, ბავშვების რვავე ჯგუფისთვის. ყველა ჯგუფსა და ქვეჯგუფში დაკონკრეტებული იყო საგნებისა და მომსახურებების მთლიან ხარჯებში არსებული საჭირო ხარჯების * მთავრობისა და შინამეურნეობების – წილი. ყოველი კონკრეტული შემთხვევის განხილვისას, მოცემული იყო დეტალები ყოველთვიურად განმეორებად ან წლიურ ხარჯებსა და ისეთ, შედარებით იშვიათ ხარჯებზე, როგორიცაა, მაგალითად, დამხმარე ტექნოლოგიები ან საცხოვრისის ადაპტირების საჭიროება.
კვლევის შედეგად მიღებული ინფორმაციის/ მონაცემების ანალიზის საფუძველზე, გამოიკვეთა შემდეგი მიგნებები:
⇒ შშმ ბავშვების საზოგადოებაში თანასწორი მონაწილეობისათვის საჭირო საგნებისა და მომსახურებების ღირებულება საქართველოს ოჯახების უმრავლესობისთვის ხელმიუწვდომელია. ეს კი ნიშნავს, რომ შშმ ბავშვების საზოგადოებრივი ცხოვრებიდან გამიჯვნის ალბათობა დიდია და გამიჯვნის დონე – მაღალი. ასევე დიდია მათ ოჯახებზე არსებული ფინანსური წნეხი, რის გამოც მათ არ შეეძლოთ შვილებისთვის თუნდაც აუცილებელი მხარდაჭერის გაწევა;
⇒ სხვადასხვა საჭიროების მქონე ბავშვების ჯგუფებს შორის ხარჯების სტრუქტურა და სიდიდე დიდად განსხვავდება. მნიშვნელოვანი დახმარების საჭიროების მქონე ბავშვებს, ყველა კატეგორიაში, მეტი თანხა სჭირდებათ;
⇒ ამჟამად არსებული სახელმწიფო სისტემა, რომლის ფარგლებშიც, შშმ ბავშვებზე შედარებით ერთგვაროვანი დახმარება გაიცემა, რაც არ პასუხობს მათი საჭიროებების სხვადასხვა დონესა და მრავალფეროვნებას.
კვლევაში ნათქვამია, რომ დღევანდელი სისტემით ყველა ბავშვი იღებს ერთნაირ სტატუსს – „შშმ ბავშვი“ და თანაბარ ფულად დახმარებას, რის შედეგადაც ძალიან ბევრი შშმ ბავშვი არ არის ადეკვატურად რეგისტრირებული ან არ იღებს შემწეობას;
⇒ მთავრობა ჯერ არ ფარავს ხარჯების ყველა იდენტიფიცირებულ კატეგორიას. ეს იმას ნიშნავს, რომ მთავრობა არ მონაწილეობს, მაგალითად, მობილობის ან მისაწვდომობის მომსახურებების ღირებულების დაფარვაში. ამ ეტაპზე, არ არსებობს სახელმწიფოს მიერ დაფინანსებული პროგრამები, საიდანაც დაიფარებოდა საცხოვრებლის ადაპტირებისთვის საჭირო სამუშაოების ხარჯები;
⇒ ადაპტირებული საზოგადოებრივი ტრანსპორტის უქონლობის მიუხედავად არ ფინანსდება ტრანსპორტირების, მაგ., ტაქსით მომსახურების ხარჯი, თუ არ ჩავთვლით მხოლოდ სახელმწიფო დღის ცენტრებამდე მომსახურებას და ზოგიერთი მუნიციპალიტეტის მიერ სარეაბილიტაციო მომსახურებამდე მიყვანის დაფინანსებას;
⇒ რეგიონში მცხოვრებ ოჯახებს კიდევ მეტი დამატებითი ხარჯი აქვთ, რაც მომსახურებების გეოგრაფიული ხელმიუწვდომლობითაა გამოწვეული. ეს უკავშირდება საჭირო მომსახურებების მისაღებად დიდ ქალაქებში რეგულარულ მგზავრობას, საცხოვრებლის მოკლევადიან დაქირავებას და ა.შ., რაც დაკავშირებულია დამატებით ხარჯთან.
გარდა ამისა, კვლევის შედეგების ანალიზმა ისიც აჩვენა, რომ ზოგიერთი ტიპის შეზღუდული შესაძლებლობა დროულად არ არის აღიარებული სახელმწიფოს მიერ. მაგალითად, ასეთია დაუნის სინდრომისა და განვითარების ან ფსიქოლოგიური სირთულეების (როგორიცაა აუტისტური აშლილობა) მქონე ბავშვები, რომელთა შეზღუდული შესაძლებლობა, საერთოდ ან გარკვეულ ასაკამდე, არ ხდება სტატუსის მიღების პირობა;
საქართველოს მოსახლეობის 33.4%-ს უარყოფითი განწყობა აქვს შშმ პირების მიმართ, რაც ზღუდავს საზოგადოებაში მათი ინტეგრაციის შესაძლებლობას;
სახელმწიფოს ამჟამინდელი მხარდაჭერა (მონეტარული და მომსახურებები) ლიმიტირებულია. ის არ მოიცავს იმ საგნებისა და მომსახურებების მთელ სპექტრს, რაც სჭირდება სხვადასხვა ჯგუფის შეზღუდული შესაძლებლობის ბავშვებს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში თანასწორი მონაწილეობისთვის.
√ დაბოლოს, მკვლევრები აღნიშნავენ, რომ „შეზღუდული შესაძლებლობის პირთა უფლებების გაერო-ს კონვენციის“ მოთხოვნების გათვალისწინებით, საქართველოს მთავრობა განაგრძობს შესაბამისი სისტემების რეფორმირებას. „გაერო-ს ბავშვთა ფონდი“ კი აგრძელებს მხარდაჭერას ამ მიმართულებით, ეხმარება მთავრობას შეზღუდული შესაძლებლობის შეფასებისა და სტატუსის განსაზღვრის სისტემის რეფორმირებაში; ტექნიკურ მხარდაჭერას უწევს შშმ ბავშვების სოციალური დაცვის ზომების ოპტიმიზაციის საქმეში, რათა შეიქმნას მხარდაჭერის იმგვარი სისტემა, რომელშიც გათვალისწინებული იქნება ბავშვებისთვის აუცილებელი სხვადასხვა საჭიროება; „გაერო-ს ბავშვთა ფონდის“ დაკვეთით ჩატარებული წინამდებარე კვლევის შედეგებით მიღებული ინფორმაცია კი გადამწყვეტია ფულადი და მომსახურებებით დახმარების იმგვარი პაკეტის შესაქმნელად, რომელიც საშუალებას მოგვცემს, ეფექტურად დავუკავშიროთ ბავშვების საჭიროებები მხარდაჭერის უფრო ინდივიდუალიზებულ სისტემას.
მოამზადა ანა ფირცხალაიშვილმა
