კახა გალდავა
სამტრედიის №1 საჯარო სკოლის ისტორიის მასწავლებელი, „მასწავლებლის ეროვნული ჯილდოს“ საუკეთესო ათეულის წევრი, ეროვნული სასწავლო გეგმის დანერგვის ექსპერტი
მოსწავლეთა შესაძლებლობის მართებულად იდენტიფიცირება, როგორც მოტივაციის ზრდის და ლიდერული უნარ-ჩვევების ჩამოყალიბების ადეკვატური საშუალება
ჩემი გამოცდილებიდან გამომდინარე, სასკოლო პრაქტიკაში, არაერთხელ მიფიქრია იმაზე, რომ მოსწავლის წარმატების აღიარება შეიძლება არასწორად ინტერპრეტირებულ მეთოდად ჩაითვალოს. მოსწავლის წარმატების აღიარების მეთოდს შეიძლება „მოსწავლის დაფასება“ ვუწოდოთ. თუმცა აქაც პრაქტიკამ მიჩვენა, რომ მეტი სიფრთხილე და ზომიერებაა საჭირო. ლიდერული უნარ-ჩვევების განვითარებისათვის აუცილებელია მოსწავლეთა საჭიროებების იდენტიფიცირება და მიმართულების მიცემა.
„ჩემი შვილი ნიჭიერია, მაგრამ ზარმაცი…“ „ყველა საგანში უმაღლესი შეფასება აქვს და შენი საგანი როგორ ვერ ისწავლა?…“ – მსგავს გამონათქვამებს არაერთხელ შევხვედრივართ. მშობლები, მასწავლებლები ან სულაც თანაკლასელები, საკუთარი ინტერპრეტაციის ხარჯზე, არაადეკვატურად აღიარებენ კონკრეტულ მოსწავლეს, რომელიმე კარგად შესრულებული აქტივობის ან დავალების შემდეგ. არაადეკვატური აღიარება, შეიძლება, ცალსახად, იმ „კონკრეტული მოსწავლის“ მოტივაციის გაზრდის საშუალება გახდეს გარკვეული დროით, მაგრამ პერსპექტივაში, მისი თვითშეფასება, შესაძლოა, იმდენად შეუსაბამო გახდეს სასწავლო მიზნებთან, რომ მთელ რიგ პრობლემებს გადავაწყდეთ.
ნიჭიერების განსაზღვრის ბევრი მეთოდი არსებობს, რადგან ადამიანებს ბევრი სხვადასხვა ნიჭი აქვთ. ვიღაც შესაძლოა მათემატიკის სწავლით გამოირჩევა, ვიღაც ხატავს არაჩვეულებრივად და ხელოვნებისკენაა მიდრეკილი. ეს იმას სულაც არ ნიშნავს, რომ მათემატიკას ვინც სწავლობს, ის უფრო ნიჭიერია ან პირიქით. ნიჭიერი ბავშვები და მოზარდები ავლენენ შესრულების გაცილებით მაღალ პოტენციალს, ვიდრე იმავე ასაკის, გამოცდილებისა და გარემოს სხვა ბავშვები და მოზარდები. განსაკუთრებული ნიჭი გვხვდება ბავშვებსა და მოზარდებში, ნებისმიერ კულტურულ ჯგუფში, ნებისმიერ ეკონომიკურ ფენაში, ადამიანის ნებისმიერ მისწრაფების სფეროში. განსაკუთრებული ნიჭით დაჯილდოებული ბავშვები ყველაფერს მარტივად და პირველივე ინსტრუქციის მიცემისთანავე თუ იგებენ, ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ შეიძლება დავალება ასეთივე სისხარტით შეგვისრულონ. უფრო მეტიც, თუ მათ შესაძლებლობებს არ ვაღიარებთ, სათანადო უკუკავშირით შესაძლოა ისინი პასიურ მოსწავლეებად ვაქციოთ.
ზოგიერთ მასწავლებელს ან მშობელს მიაჩნია, რომ ნიჭიერ ბავშვებს პრობლემები არ ექმნებათ. კვლევებმა აჩვენა, რომ ყველა ნიჭიერი მოსწავლე გაწონასწორებული და მშვიდი როდია. მასწავლებელთა პროფესიული განვითარების ეროვნული ცენტრის მიერ გამოცემულ სახელმძღვანელოში „სწავლების ფსიქოლოგია“ (2017წ) ცვატა ბერძენიშვილი აღნიშნავს: „ფაქტობრივად, ნიჭიერი მოსწავლეები დეპრესიულნი არიან ხოლმე და ხშირად ყვებიან თავიანთი სოციალური და ემოციური პრობლემების შესახებ. ნიჭიერ ბავშვებს ბევრი პრობლემა აქვთ გადასალახი. ნიჭიერი ბავშვები შეიძლება გაღიზიანდნენ მასწავლებლების და მშობლების მიმართაც, ვინც მათ ინტერესებს და შესაძლებლობებს არ იზიარებს. მათ ენა კარგად უჭრით და ზოგჯერ შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომ ტრაბახობენ. ისინი განსაკუთრებული მგრძნობელობით გამოირჩევიან და საკმაოდ მტკივნეულად, ზოგჯერ ავადმყოფურადაც განიცდიან კრიტიკას და დაცინვას. მიზანდასახულობისა და მობილიზების გამო ისინი შეიძლება ჯიუტებად და თანამშრომლობის დეფიციტის მქონეებად მოგვეჩვენონ, იუმორის კარგი გრძნობა კი მასწავლებლისა და თანაკლასელების მიმართ იარაღად გამოიყენონ. გარემოსთან მორგება უმაღლესი აკადემიური შესაძლებლობების მქონე განსაკუთრებულად ნიჭიერი ბავშვებისათვის ლამის უმთავრესი პრობლემაა“.
სკოლაში ხშირად გვხვდება „მოჩვენებითი ნიჭიერი“ მოსწავლეები. რომლებმაც, როგორც დასაწყისში აღვნიშნე „გარკვეულ გასამრჯელოდ“ მიიღეს ნიჭიერი მოსწავლის სტატუსი. შენარჩუნებისთვის კი მათ დიდი ძალისხმევა არ სჭირდებათ. ზოგჯერ ისინი თავს გვაჩვენებენ, რომ თითქოს თავიანთ უნარებს მალავენ, დაიღალნენ, ან სულაც შეგნებულად იღებენ დაბალ ქულებს. შესაბამისად, კლასში მკვიდრდება შეხედულება, რომ ეს მოსწავლეები ნიჭიერები, მაგრამ ზარმაცები არიან. არაერთი ფსიქოლოგი აღნიშნავს, რომ ზოგიერთი მასწავლებელი და მშობელთა უმრავლესობა მოსწავლეთა პიროვნული მახასიათებლის მიხედვით აკეთებს შეფასებას. ყველა ვთანხმდებით იმაზე, რომ მოსწავლის მიღწეული წარმატება, უნარები უნდა შეფასდეს და არა მისი პიროვნული მახასიათებლები.
ჰაიმ ჯ. ჯინოტი თავის სახელმძღვანელოში „მშობლებსა და შვილებს შორის“ აღნიშნავს, რომ „როცა მასწავლებლები და მშობლები ბავშვს დაუსრულებლად უმეორებენ ბრიყვი ხარო, ბოლოს და ბოლოს თვითონაც დაიჯერებს ამას და საერთოდ აღარ გამოამჟღავნებს თავის გონებრივ მონაცემებს, რათა ამით არასასურველი დაცინვა აიცილოს. იმითაც მოხარული იქნება, თუკი თავს დაანებებენ. მისი დევიზი გახდება: „ნურაფერს ეცდები და წარუმატებლობაც არ იქნება“. ანალოგიური შეიძლება ითქვას იმ მოსწავლეებზეც, რომლებიც, ჩვენი ინტერპრეტაციით, არიან ნიჭიერები ან მართლაც იმალება მათში ნიჭი, რომლის გამოვლენას ჩვენმა არაადეკვატურმა მიდგომებმა შეიძლება ხელი შეუშალოს.
მოსწავლეები ნებისმიერ უკუკავშირს სერიოზულად აღიქვამენ. უფრო მეტიც, თუ მასწავლებელი ან მშობელი მოსწავლისათვის ავტორიტეტია, შეიძლება, მათი მხრიდან წამოსული ნებისმიერი შენიშვნა გადამწყვეტი გახდეს მისი ქცევისადმი. იმისათვის, რომ მოსწავლეებს ღირებული შეფასება გაუჩნდეთ თავიანთ თავზე (ნიჭიერმა როგორ გამოიყენოს ეფექტურად თავისი ნიჭი ან მოსწავლემ როგორ აიმაღლოს მოტივაცია, თვითშეფასება და ა.შ), ძირითადად, ობიექტური შეფასებები უნდა ესმოდეთ.
თუ გვინდა, რომ ჩვენს მოსწავლეებს საკუთარი თავის რწმენა ჰქონდეთ, ჭეშმარიტ ლიდერებად და წარმატებულ ადამიანებად ჩამოყალიბდნენ, ყველა საშუალება უნდა გამოვიყენოთ – წარმოვაჩინოთ მათი საქციელის დადებითი მხარეები და არაადეკვატურ კომენტარებს თავი ავარიდოთ. მეტი ლიდერი სახელმწიფოში უკეთესი მომავლის საწინდარია!
