თვის ავტორი
ნესტან ბაგაური
ქართული ანბანის სამი სახეობა, 2006 წელს, იუნესკომ მსოფლიოს არამატერიალური მემკვიდრეობის ძეგლთა ნუსხაში შეიტანა! ეს უმნიშვნელოვანესი მოვლენაა!
ქართული ანბანი, მსოფლიოს თითზე ჩამოსათვლელ ანბანთა შორის, ერთ-ერთი ყველაზე დახვეწილი და სრულყოფილია. ამაზე საუბარი ძალიან გვიყვარს საქართველოში, თუმცაღა, ხშირად, მხოლოდ აქ მთავრდება სიამაყეც და ზეიმიც…
ვგულისხმობთ შემდეგს:
როდესაც ვსაუბრობთ ქართულ ანბანზე, მისი განვითარების ეტაპებსა და სამ სახეობაზე, თითქმის არასოდეს ვუღრმავდებით, კითხვებს:
♦ როგორ მოვიდა ჩვენამდე ეს ანბანი?
♦ რამ განაპირობა ანბანის ესოდენი განვითარება და მისი სამი სახეობის პარალელურად არსებობა?
♦ როგორ უნდა მივადევნოთ თვალი მისი განვითარების ტენდენციებსა და უწყვეტობას?
♦ ვის უნდა ვუმადლოდეთ ამ უნიკალურ კულტურას?
ყველა ამ კითხვას აქვს ერთი შეხედვით მარტივი, მაგრამ ფართო საზოგადოებისათვის უცნობი პასუხი: ამ ყველაფრის სარკე და და განმაპირობებელია უნიკალური ქართული ხელნაწერი მემკვიდრეობა და კალიგრაფიის ხელოვნება.
ცხადია, აქ დიდია ეპიგრაფიკის, ოქრომჭედლობისა თუ ქსოვილების ნიმუშებზე შემორჩენილი ქართული დამწერლობის ნიმუშების როლი. სამართლიანობა მოითხოვს, აღინიშნოს, ჩვენამდე მოღწეული დამწერლობის პირველი ნიმუშებიც სწორედ მყარ მასალაზე შესრულებული ეპიგრაფიკული ძეგლებია იერუსალიმის ჯვრის მონასტერში (პალესტინა) და ბოლნისში (საქართველო), მაგრამ ანბანის შექმნა, მისი ინტენსიური გამოყენება და, რაც მთავარია, დახვეწა და განვითარება ცალსახად წიგნის ხელოვნების, ხელნაწერი წიგნის ტრადიციისა და კალიგრაფიის დამსახურებაა.
ეს პროცესი V საუკუნიდან დასტურდება და ამავე პერიოდის ხელნაწერები იმდენად სრულყოფილია, რომ შეუძლებელია რამდენიმესაუკუნოვანი ტრადიცია არ იმალებოდეს ამის უკან.
სწორედ ეს საოცარი და უმდიდრესი კულტურა: ქართული ხელნაწერი წიგნისა და კალიგრაფიის ხელოვნების ტრადიცია, შესაძლოა, თანამედროვე საგანმანათლებლო სისტემისათვის, მით უფრო, სასკოლო განათლებისათვის, გამორჩეულ სასწავლო რესურსად იქცეს.
კალმისა და მელნის სამყაროს უფრო ახლო გაცნობით მასწავლებლები აღმოაჩენენ, რომ მიღებული ცოდნა დაეხმარებათ, მეტი შემოქმედებითობით მიაღწიონ ეროვნული სასწავლო გეგმისა და საგნობრივი სტანდარტების მიხედვით დასახულ მიზნებს – სწავლა-სწავლების პროცესი უცილოდ გადაიქცევა დროსა და სივრცეში მოგზაურობად. მართლაც თავგადასავალია, კალიგრაფიის ხელოვნებასთან ერთად, ასწავლო არაერთი საგანი: ქართული, ისტორია, ხელოვნება, სამოქალაქო განათლება, ბუნებისმეტყველება და, ამასთან ერთად, გქონდეს შესაძლებლობა, თავადაც გააზიარო უნიკალური ცოდნა.
სწორედ ამიტომ, ვიწყებთ სტატიების სერიას, რომელიც იქნება მოგზაურობა ხელნაწერი მემკვიდრეობისა და კალიგრაფიის ხელოვნების სამყაროში:
♦ გავაცოცხლებთ ხელნაწერთა ფურცლებში ჩამალულ ამბებს;
♦ გაგაცნობთ ხელნაწერის შექმნის პროცესს;
♦ აღმოაჩენთ გამორჩეულ სამეფო ხელნაწერებს;
♦ გაიცნობთ ცნობილ კალიგრაფებსა თუ კალიგრაფიულ სკოლებს.
იქამდე კი, ზოგადად:
როდესაც ქართული კულტურის ისეთ მონაპოვარზე ვსაუბრობთ, როგორიცაა ხელნაწერი წიგნის შექმნისა და კალიგრაფიის ხელოვნება, ყოველთვის ხაზს ვუსვამ ერთ სრულიად უნიკალურ გარემოებას:
თუ მივადევნებთ თვალს ქართული კულტურის სხვადასხვა საოცარ მიმართულებას, როგორებიცაა არქიტექტურა, ფოლკლორი, ღვინისა თუ სამზარეულოს ტრადიცია, რითაც სამართლიანად ვამაყობთ საერთაშორისო ასპარეზზე, ყველა ეს ფენომენი იქმნებოდა ისტორიულ საქართველოში – გეოგრაფიულად ეს ყოველთვის იყო საქართველოს სახელმწიფოს საზღვრებში.
რაც ეხება ხელნაწერი წიგნისა და კალიგრაფიის ხელოვნებას, ეს ფენომენი არ ცნობს საზღვრებს! დიახ, ქართული ხელნაწერი წიგნი იქმნებოდა ცივილიზებული სამყაროს ყველა ნაწილში. აქ ვგულისხმობთ არა ერთეულ შემთხვევებს, არამედ ქართული ხელნაწერი წიგნის შექმნის მძლავრ ცენტრებს – სკრიპტორიუმებს. ამგვარი ცენტრები იყო ქართული მონასტრები იერუსალიმში, ათონის წმინდა მთაზე, მცირე აზიაში, კონსტანტინოპოლში, სინის მთის წმინდა ეკატერინეს მონასტერში (აფრიკის კონტინენტი), ევროპაში (პეტრიწონის მონასტერი ბულგარეთში) და სხვ.
ჩვენამდე მოღწეულია უნიკალური ქართული ხელნაწერი მემკვიდრეობა, რომლის დღევანდელი დაცულობის გეოგრაფიული არეალიც უაღრესად მასშტაბურია: ამერიკის შეერთებული შტატები, ევროპის ქვეყნები: ოქსფორდის უნივერსიტეტი, ბოდლეანის ბიბლიოთეკა (დიდი ბრიტანეთი), გრაცის ბიბლიოთეკა (ავსტრია), საფრანგეთის ნაციონალური ბიბლიოთეკა (საფრანგეთი), პეტერბურგი (რუსეთი) და სხვ.
ათასობით ხელნაწერია დაცული საქართველოს სხვადასხვა მუზეუმებსა და სიძველეთსაცავებში.
ქართული ხელნაწერი მემკვიდრეობის მსოფლიოში ყველაზე დიდი კოლექცია დაცულია კორნელი კეკელიძის სახელობის საქართველოს ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრში: 10 000-ზე მეტი ხელნაწერი წიგნი (V-XIX სს.), 40 000-ზე მეტი ისტორიული საბუთი (მეფეების, დედოფლებისა და შუა საუკუნეების ცნობილი პიროვნებების ხელმოწერებითა და დამტკიცებებით), 5 000-ზე მეტი აღმოსავლური ხელნაწერი (არაბული, სპარსული, ოსმალური, სირიული, კოპტური, მანჯურიული და სხვ.), ასობით ხელნაწერი ევროპულ ენებზე (ბერძნული, ლათინური, იტალიური, ინგლისური, გერმანული, პოლონური, უკრაინული, ფრანგული, სლავური და სხვ.).
სწორედ ამიტომ, ალბათ, ლოგიკური იყო, რომ XXI საუკუნეში კალიგრაფიის ხელოვნების აღორძინების პირველი ნაბიჯებიც სწორედ ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრს უკავშირდება.
აქ კიდევ ერთი ძალზე საგულისხმო დაკვირვება მინდა გაგიზიაროთ: გასული საუკუნის 90-იანი წლების შემდეგ, როდესაც დაიშალა საბჭოთა იმპერია, ქართული კულტურის სხვადასხვა მივიწყებულმა დარგმა დაიწყო გამოღვიძება: ფოლკლორი, ელიტარული სცენებიდან, სოციუმში ჩამოვიდა და საზოგადოებამ დაიწყო მისი გაზიარება და გათავისება, თექის ხელოვნება, მინანქარი, ხატწერა… სამწუხაროდ, იმავეს ვერ ვიტყვით ხელნაწერ მემკვიდრეობასა და კალიგრაფიის ხელოვნებაზე. ამას ძალიან კონკრეტული მიზეზი და ახსნა უნდა ჰქონდეს:
საქმე ის გახლავთ, რომ რუსული იმპერიალიზმი, მეფის რუსეთიცა და საბჭოთა პერიოდისაც, სხვა ხალხების ოკუპაციისას, იყენებდა მის მიერვე შექმნილ ყალბ იდეოლოგიას: რომ რუსეთი მოდიოდა ჩამორჩენილი ხალხების გასანათლებლად, ქრისტიანობის გასამტკიცებლად! როდესაც 1801 წელს რუსეთის იმპერატორმა ოფიციალურად გააუქმა ქართლ-კახეთის სამეფო და ამით დაიწყო საქართველოს მთლიანად დაპყრობის სასტიკი პროცესი, აღმოჩნდა, რომ რუსული იდეოლოგიის ყველაზე ნათელი მამხილებელი იყო საუკუნეებგამოვლილი ხელნაწერი წიგნები და კალიგრაფიის ხელოვნება: თუ ერს ამოდენა წიგნები უწერია, თუ მას მე-5 საუკუნიდან აქვს ბიბლიური წიგნების თარგმანები და შუა საუკუნეებიდან ქმნის და თარგმნის ნაშრომებს არა მხოლოდ ლიტერატურისა და ისტორიის, არამედ ქიმიის, ფიზიკისა თუ მინერალოგიის დარგებში, შენ ვეღარ იტყვი, რომ ეს ბნელი ერი უნდა გაანათლო ან გააქრისტიანო!
სწორედ ამიტომ, რუსული იმპერიალიზმის წარმომადგენლებმა საქართველოში დაიწყეს ნამდვილი ნადირობა ხელნაწერებზე: ნაწილს საჯაროდ წვავდნენ, ნაწილი გაჰქონდათ…
ამის საპასუხოდ, XIX საუკუნის მოღვაწეებმა: ილია ჭავჭავაძემ, ექვთიმე თაყაიშვილმა და მათმა თანამოაზრეებმა გაითავისეს პრობლემა და დაისვა საკითხი: ხელნაწერი მემკვიდრეობა უნდა გადარჩენილიყო ან დაუყოვნებლივ, ან ვეღარასოდეს შეძლებდნენ ამას!
იმ პერიოდისათვის შექმნილი უმნიშვნელოვანესი ორგანიზაციები: „წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება“, „საისტორიო-საეთნოგრაფიო საზოგადოება“, საეკლესიო მუზეუმი და სხვა, ინტენსიურად აწყობდნენ ექსპედიციებს. ამ ექსპედიციების ჩანაწერებში ჩანს, რამოდენა სიხარულით აღნიშნავდნენ რამდენი ხელნაწერი თუ ისტორიული საბუთის მოპოვება და გადარჩენა შეძლო ამა თუ იმ ექსპედიციამ…
განსხვავებული მიდგომა შეიმუშავა საბჭოთა ოკუპაციამ: გადარჩენილი უნიკალური ხელნაწერი მემკვიდრეობა ერთგვარად „გამოკეტა“ რამდენიმე ათეული მეცნიერის კვლევის ობიექტად! ქართველი და უცხოელი ქართველოლოგები რთულად, მაგრამ მაღალ დონეზე ახერხებდნენ, გვერდი აევლოთ საბჭთა ცენზურისათვის და ისე ეკვლიათ ეს ხელნაწერები, მაგრამ ფართო საზოგადეობისათვის, რიგითი ქართველისათვის ეს მემკვიდრეობა უცხოდ დარჩა. ეს ინერცია გაგრძელდა დამოუკიდებელი საქართველოს სინამდვილეშიც. დღეს სწორედ ეს უმნიშვნელოვანესი ეტაპია:
⇒ XIX საუკუნეში ფიზიკურად გადარჩა ქართული ხელნაწერი მემკვიდრეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი (ილიას, ექვთიმე თაყაიშვილისა და მათი თანამოაზრეების დიდი ძალისხმევის შედეგად);
⇒ XX საუკუნეში საფუძველი ჩაეყარა ამ მემკვიდრეობის უაღრესად საფუძვლიან კვლევას როგორც საქართველოში, ისე უცხოეთში – 1958 წელს დაარსდა ხელნაწერთა ინსტიტუტი, ქართველი მეცნიერისა და საქმის ფანატიურად მოყვარე მეცნიერის, ფილოლოგ ილია აბულაძის დიდი ღვაწლის შედეგად;
⇒ XXI საუკუნე კი აღმოჩნდა დრო, როდესაც ქართული ხელნაწერი მემკვიდრეობა და კალიგრაფიის ხელოვნება უნდა დაუბრუნდეს საზოგადოებას: უპირველეს ყოვლისა ქართულ საზოგადოებას (სკოლამდელი, სასკოლო თუ საუნივერსიტეტო განათლება; მეცნიერებაში მთელი რიგი საკითხების გადაფასება და ახალი ფაქტების გამოვლენა). ასევე, უაღრესად მნიშვნელოვანია, საერთაშორისო ასპარეზზე მოხდეს საქართველოს, როგორც მრავალსაუკუნოვანი ხელნაწერი და კალიგრაფიული ტრადიციის მქონე კულტურის პოზიციონირება. ბოლოს და ბოლოს, ფაქტია, რომ თითზე ჩამოსათვლელია ის კულტურები, რომლებიც შეძლებენ, კაცობრიობის ინტელექტუალური მემკვიდრეობის ფონდი გაამდიდრონ თხუთმეტ საუკუნეზე მეტი სიძველის მქონე უწყვეტი ხელნაწერი ტრადიციით!
რაც შეეხება კალიგრაფიის ხელოვნებას, რომელსაც იშვიათი გამოვლინებების გარდა, ამ საუკუნის დასაწყისამდე ღრმა ძილით ეძინა, მისი ახალი სიცოცხლის შთაბერვა სწორედ ხელნაწერთა ეროვნულ ცენტრს უკავშირდება. 2010 წელს ცენტრის იმჟამინდელმა დირექტორმა, ისტორიკოსმა ბუბა კუდავამ და რამდენიმე ენთუზიასტმა საფუძველი ჩავუყარეთ კონკურსს „ქართული კალიგრაფია“. სკეპტიკოსების დიდი გუნდი ღიმილიანად შენიშნავდა: XXI საუკუნეში რაღა დროს კალიგრაფია და ხელით წერააო!… ბატონი ბუბა კუდავა კი დაჟინებით დგამდა პირველ ნაბიჯებს. პირველივე მცდელობამ მოლოდინს გადააჭარბა: 10 000-ზე მეტი მონაწილე! საქართველოს ყველა რეგიონი! ევროპის, აზიისა და ამერიკის 20-ზე მეტი ქვეყანა! და რაც მთავარია: კონკურსანტებს შორის აღმოჩნდნენ შუა საუკუნეების კალიგრაფების გენიალური ხელწერის მქონე ახალგაზრდები! ეს საოცრება აღმოჩნდა კომისიის წევრებისათვის: ტრადიციული კალიგრაფია ხომ სკოლაში ნასწავლი აკადემიური ან სუფთა წერა არაა! ეს ახალგაზრდები წერდნენ როგორც სამეფო კარის მწიგნობრები, რომლებიც XVIII საუკუნეში წერდნენ „ვეფხისტყაოსანს“! მათთვის ეს ხელოვნება არავის უსწავლებია! ეს სხვა არაფერი იყო, თუ არა გენეტიკური მეხსიერება!
ხო და დავიწყეთ!
კონკურსი „ქართული კალიგრაფია“ უაღრესად წარმატებული სტარტი აღმოჩნდა. ყოველწლიურად, მან შემოიკრიბა არაერთი გენიალური ახალგაზრდა თუ ზრდასრული ნიჭიერი ადამიანი, რომელთათვისაც წარმატებული მცდელობები თანდათან პროფესიად იქცა. უმნიშვნელოვანესი იყო ის, რომ კონკურსს ჰქონდა საგანმანათლებლო კომპონენტი, რომლის ფარგლებშიც, ცენტრის მეცნიერების ცოდნა და გამოცდილება, სრულიად უნიკალური და ულამაზესი ქართული ხელნაწერი მემკვიდრეობა კონკურსანტებს საშუალებას აძლევდა გაზრდილიყვნენ – კონკურსის დაწყებიდან ვიდრე მის გასრულებამდე კონკრეტული მონაწილის ცოდნა და პრაქტიკული უნარები კალიგრაფიის მიმართულებით იზრდებოდა. ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის გუნდს შემოუერთდნენ იმ დროისათვის ერთეულებად მოღვაწე კალიგრაფები: ლევან ჩაგანავა, ლაშა კინწურაშვილი და, რაც მთავარია, ცნობილი მუსიკოსები, ნიაზ დიასამიძე და ზუმბა (თავისი გუნდით). ასე, თანდათანობით, გამოჩნდა კალიგრაფთა ახალი თაობა.
დღეს, როდესაც თვალს გადავავლებთ განვლილ პერიოდს, ვფიქრობთ, შედეგები შთამბეჭდავია:
შეიკრა პროფესიონალ კალიგრაფთა გუნდი და 2022 წელს დაიბადა საქართველოს კალიგრაფთა ასოციაცია.
ახალი თაობის კალიგრაფები, ერთი მხრივ, ტრადიციულ ქართულ კალიგრაფიას აცოცხლებენ, მეორე მხრივ კი, ქმნიან უნიკალურ ეტაპს ქართული კალიგრაფიისა. 30-მდე კალიგრაფი, სხვადასხვა ასაკისა და კალიგრაფიული ხელოვნების სხვადასხვა მიმართულების (კლასიკური შუა საუკუნეების მწიგნობრული, კალიგრაფიის თანამედროვე და ავანგარდული მიმართულებები, კალიგრამა, კალიგრაფია კერამიკაზე, ტყავსა თუ სხვადასხვა ზედაპირზე) აქტიურად მუშაობს და ავითარებს თანამედროვე ქართულ კალიგრაფიას.
შეიქმნა კალიგრაფიის სკოლა. კალიგრაფიული სტუდიები დაარსდა რეგიონებშიც: რუსთავი, ჭუბერი, ზუგდიდი და სხვ.
საფუძველი ჩაეყარა კალიგრაფიულ სასკოლო, საქალაქო თუ რეგიონულ კონკურსებს. მათ შორის გამორჩეულია უკვე 10 წელზე მეტი ხნის ტრადიციის მქონე კალიგრაფიის კონკურსი ქვემო ქართლის რეგიონში, რომლის ორგანიზატორიცაა პირველი თაობის უნიჭიერესი კალიგრაფი, დავით მაისურაძე მთელ ოჯახთან ერთად და კერძო სკოლა „ლაზარე“, ბატონი ნუგზარ მაისურაძის ხელმძღვანელობით. რეგიონს აქ შეგნებულად ვუსვამთ ხაზს: ეს გახლავთ ეთნიკურად ძალიან მრავალფეროვანი რეგიონი: აზერბაიჯანელი და სომეხი მოსახლეობით კომპაქტურად დასახლებული ქალაქები და სოფლები – კონკურსი „ქართული კალიგრაფია“ საოცარი პლატფორმა აღმოჩნდა, როდესაც ეთნიკური უმცირესობების წარმომადგენლები, თანაბარი კონკურენციის პირობებში, ხდებიან გამარჯვებულები. ამ კონკურსმა ყველაზე კარგად აჩვენა პრაქტიკული კალიგრაფიის სოციალური ფუნქცია, ინკლუზიურ განათლებაში კალიგრაფიის როლი და კულტურათაშორისი ურთიერთობების განვითარებაში უდიდესი პოტენციალი;
კალიგრაფია ყველგან: კალიგრაფიული ხელოვნება იქცა არაერთი სფეროს ნაწილად: თიბისი ბანკი პირველთაგანი იყო, ვინც ლიტერატურული კონკურსის „საბა“ დაჯილდოვებაში ჩართო კალიგრაფები, სარეკლამო სივრცე, უნიკალური სუვენირებისა და საჩუქრების მოთხოვნა, საგამომცემლო საქმიანობა, ახალი ფონტების შექმნა, გრაფიკული დიზაინი და სხვ.;
დღეს უკვე ქართველი კალიგრაფები მასშტაბური გამოფენებით წარდგებიან ევროპის, აზიისა და ამერიკის არაერთ ქვეყანაში: პერსონალური და ჯგუფური წარდგინებები, სატელევიზიო ეთერების გამორჩეული ყურადღება;
საერთაშორისო ასპარეზზე სრულიად ახალი განაცხადი: ქართული კალიგრაფიის და ხელნაწერის თემა იქცა ჩვენი კულტურის წარდგინების უმნიშვნელოვანეს ასპექტად: ხელნაწერთა ეროვნული ცენტრის თანამშრომლობა სხვადასხვა საელჩოებთან, უძველესი ხელნაწერებისა და თანამედროვე კალიგრაფიის გამოფენები. ამ მხრივ, ერთ-ერთი პირველი და მასშტაბური იყო ქართველ კალიგრაფთა გამოფენა ეგვიპტეში, პროფესორ ბუბა კუდავასა და ეგვიპტეში საქათველოს იმდროინდელი ელჩის, ბატონი არჩილ ძულიაშვილის ორგანიზებით (ქაიროსა და ალექსანდრიის უძველეს ქალაქში). ახალგაზრდა კალიგრაფები პირველად წარდგნენ აღმოსავლეთში – კალიგრაფიული ხელოვნების უმაღლეს დონეზე განვითარების სამყაროში. პირველად შეხვდენენ არაბ კალიგრაფებს და გაცვალეს გამოცდილება. ამის შემდეგ არაერთი ინდივიდუალური თუ ჯგუფური გამოფენა იყო ევროპის, აზიისა და ამერიკის ქვეყნებში.
ქართველი კალიგრაფების ნამუშევრები არის არაერთი ცნობილი ადამიანის პირად კოლექციაში: რომის პაპი, ბრიტანეთის დედოფალი…
XXI საუკუნის ხელნაწერი წიგნები – ეს ახალი თაობის კალიგრაფების საქმიანობის განსაკუთრებული მიღწევაა. კალიგრაფებმა დაიწყეს არა მხოლოდ მცირე კალიგრაფიული ქმნილებების წერა, არამედ მასშტაბური ხელნაწერი წიგნების შექმნა. ცალკეული შემთხვევების გარდა, მაგალითად, ფონდმა „იავნანა“ და „ივერიისამ“ შექმნეს უნიკალური „ვეფხისტყაოსანი“, რომელიც წლების განმავლობაში იწერებოდა და თითოეული ფურცელი გადაწერა ჩვენი ქვეყნისა და კულტურისათვის მნიშვნელოვანმა ადამიანმა. განსაკუთრებით უნდა აღინიშნოს ხელნაწერი „ვეფხისტყაოსანი“, რომელიც ნიუ-იორკში, გაეროს შტაბ-ბინაშია გამოფენილი. ეს უნიკალური ხელნაწერი შექმნა ხუთმა ახალგაზრდა კალიგრაფმა: დავით მაისურაძე, ნინი იკაშვილი, გიორგი სისაური, ანი გოქაძე, ლევან ცხვირავაშვილი.
თანამედროვე ქართული შრიფტები და ტრადიციული კალიგრაფია – ეს მიმართულება უცილოდ ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული ხაზია ქართული კალიგრაფიის განვითარებისა. კალიგრაფმა დავით მაისურაძემ უკვე გააცოცხლა 30-მდე ხელწერა ციფრული სამყაროსათვის. ასე შეუძლია მსურველს, საკუთარი კომპიუტერის კლავიატურაზე აკრიფოს XVIII-XIX საუკუნეების პოეტებისა და მწერლების (სულხან-საბა ორბელიანი, დავით გურამიშვილი, ნიკოლოზ ბარათაშვილი, ილია ჭავჭავაძე და სხვები.) ხელწერით. შეიქმნა შრიფტები რუსული ოკუპაციის წინააღმდეგ მებრძოლი ემიგრანტი მოღვაწეებისა თუ ცნობილი ქართველი ქალების ხელწერის მიხედვით. ეს პროცესი ისევ გრძელდება და ამ მიმართულებით შესაძლებლობები უსაზღვროა. წარმატებით თანამშრომლობენ კალიგრაფები ლოგოტიპებისა და გერბების შექმნის სფეროშიც. ბოლოს და ბოლოს, მსოფლიოში ყველაზე ცნობილი ბრენდის, „კოკა-კოლას“ ლოგოს შემქმნელმა, ფრენკ მეისონ რობინსონმა, რომელიც იყო ძველი წიგნების მცველი, ტიპოგრაფიისა და კალიგრაფიის კარგი მცოდნე, სწორედ კალიგრაფიას მიანდო ახალი და პოპულარული ბრენდის ვიზუალური სახე. ასე შეიქმნა ყველაზე ცნობილი ლოგო – ანბანის გრაფიკულ მოხაზულობისა და კალიგრაფიის საიდუმლოებების ერთობლიობით!
რა არის ქართული კალიგრაფიის ხელოვნება დღეს?
ამაზე ცოტა სიმბოლური, მაგრამ სავსებით რეალისტური პასუხი მაქვს: ქართული კალიგრაფიული ხელოვნება არის მაღალი ხელოვნება ისევე, როგორც კლასიკური მუსიკა, რომლის გაგებასაც დასწავლა, გარკვეული აკადემიური ცოდნა სჭირდება. ქართული კალიგრაფიის მუსიკის, კალმით მოსმულ ხაზებსაც, ნოტების ერთობლიობასავით, სჭირდება გაგება: ქართული ანბანის ერთი გრაფემა ათასგზის იცვლის მოხაზულობასა და შეფერილობას იმის მიხედვით, რომელი გრაფემის გვერდით აღმოვაჩენთ სიტყვაში და იმის მიხედვითაც, როგორი ხედვის კალიგრაფს უჭირავს კალამი. სწორედ ასევეა, ხომ, ნოტები: ერთი და იგივე ნოტი სხვადასხვა მუსიკას იმის მიხედვით აჟღერებს, როგორ ხასიათში, რომელ ნოტებთან ერთობლიობაში და რომელი კომპოზიტორის სამყაროში ცოცხლდება.
კიდევ რა არის, იცით, ქართული კალიგრაფია?…
ეს საუცხოო ღვინოა, ოღონდ ათასწლოვანი დაძველებით!
ისევე, როგორც კარგ ღვინოს, დასაგემოვნებლად, სჭირდება დასწავლა, კალიგრაფიაც ასევეა! როგორ აღმოვაჩენთ კარგ ღვინოს?.. ჯერ ფერმა უნდა მიგიზიდოს, ვიზუალურად მოგხიბლოს… ამის შემდეგ დააგემოვნებ და ნელ-ნელა აღმოაჩენ გემოთა გამას… ამას ყველა ვერ აკეთებს, ამას სომელიე სჭირდება!
ასევეა ქართული კალიგრაფიაც: მისი პირველი ეფექტი არის ხაზების საოცრება! შემდეგ კი უცილობლად უნდა ჩაუღრმავდე, რათა დაინახო ისტორიისა და ხელოვნების საუკუნოვანი ფერისა და ცოდნის პალიტრა!
სასკოლო საზოგადოებას: მასწავლებლებს, მოსწავლეებს ამ უაღრესად საინტერესო სამყაროს აღმოჩენის თავგადასავალში ვიწვევთ მოკავშირედ.
ეს იქნება ახალი თავგადასავალი სწავლა-სწავლების პროცესში…
ეს არის მოგზაურობა ხელნაწერების, კალმისა და მელნის სამყაროში!
