ნანა გულუა
სსიპ ზუგდიდის მუნიციპალიტეტის სოფ. ახალაბასთუმნის საჯარო სკოლის ინგლისური ენის წამყვანი მასწავლებელი
ეროვნული სასწავლო გეგმა ყველაზე მნიშვნელოვანი სასწავლო გეგმაა (კურიკულუმი), რომელიც კონსტრუქტივისტულ საგანმანათლებლო კონცეფციას ეყრდნობა და ძირითად საგანმანათლებლო პრინციპებს განსაზღვრავს. მასწავლებლის სამაგიდო დოკუმენტია, რომელიც გვიჩვენებს და გვახსენებს საგანმანათლებლო მიზნებს.
უფრო მარტივად რომ ვთქვათ, ესგ არის დოკუმენტი, რომელიც გვეუბნება:
♦ რა ვასწავლოთ? – საგნობრივი შინაარსი;
♦ როგორ ვასწავლოთ? – მეთოდიკური მხარე;
♦ რისთვის ვასწავლოთ? – მიზნობრივი მხარე.
რა ვასწავლოთ? ეს არის შეკითხვა, რომელიც საგნის შინაარსზე მიგვითითებს. საგნის სწავლებისას, საკითხთა ტიპოლოგიას გვერდს ვერ ავუვლით. ის ტრადიციულად ისწავლებოდა ათწლეულობის განმავლობაში. მაგალითად,
♦ ქართულ ენასა და ლიტერატურაში – ენობრივი ნორმები, კლასიკური ნაწარმოებები…
♦ მათემატიკაში – რიცხვები, განტოლება, ფიგურები…
♦ გეოგრაფიაში – კონტინენტები, ქვეყნები, კლიმატი…
♦ ქიმიაში – მეტალები, არამეტალები, მჟავები, ტუტეები, ორგანული ნაერთები…
მუდმივი განვითარებისა და სიახლეებისაკენ მიდრეკილ მასწავლებელს ყოველთვის აქვს კითხვა, როგორ ვასწავლოთ? ამ კითხვაზე პასუხი თავად ეროვნული სასწავლო გეგმაა. მეთოდოლოგიური თვალსაზრისით, მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმა პროცესზე ორიენტირებული კურიკულუმია. განათლების სპეციალისტები თანხმდებიან, რომ მოსწავლისთვის მნიშვნელოვანია სწორი, ეფექტიანი და დინამიკური სასწავლო პროცესი, რომელშიც ორგანულადაა ჩაშენებული საგნის შინაარსი და სწავლების მიზნები.
რისთვის ვასწავლოთ? საქართველოს განათლების პოლიტიკის ეროვნულ დოკუმენტებს შორისაა ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნები (ზგემ). მასში ასახულია, როგორი მოქალაქე უნდა გაზარდოს ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებამ.
ეროვნულ სასწავლო გეგმაში მკაფიოდაა აქცენტირებული ოთხი ძირითადი საკითხი:
♦ რა მიზნით ვასწავლით საგანს (სწავლა-სწავლების მიზნები)?
♦ რა რესურსებზე დაყრდნობით ვასწავლით (საკითხები, სასწავლო რესურსები)?
♦ სწავლების რა მეთოდებსა და სტრატეგიებს ვიყენებთ (როგორ ვასწავლით)?
♦ როგორ ვაფასებთ მოსწავლის მიღწევებს (შეფასება)?
მესამე თაობის ესგ-ის მოთხოვნები სასკოლო საზოგადოებისადმი სამ მიმართულებას მოიცავს:
- სწავლა-სწავლების პროცესის ორიენტირება მოსწავლის პიროვნულ განვითარებაზე;
- სასწავლო პროცესის დაფუძნება კონსტრუქტივისტულ საგანმანათლებლო პრინციპებზე;
- ზრუნვასა და მხარდაჭერაზე ორიენტირებული სასკოლო კულტურის ჩამოყალიბება.
ეროვნული სასწავლო გეგმა ეფუძნება პიროვნების განვითარებაზე ორიენტირებულ კონსტრუქტივისტულ საგანმანათლებლო კონცეფციას და განსაზღვრავს ხუთ ძირითად საგანმანათლებლო პრინციპს, რომლებსაც უნდა დაეყრდნოს სწავლა-სწავლების პროცესი. ეს პრინციპებია:
- სწავლა-სწავლება ხელს უნდა უწყობდეს მოსწავლეთა შინაგანი ძალების გააქტიურებას;
- სწავლა-სწავლება ხელს უნდა უწყობდეს ცოდნის ეტაპობრივად კონსტრუირებას წინარე ცოდნაზე დაფუძნებით;
- სწავლა-სწავლება ხელს უნდა უწყობდეს ცოდნათა ურთიერთდაკავშირებას და ორგანიზებას;
- სწავლა-სწავლება უნდა უზრუნველყოფდეს სწავლის სტრატეგიების დაუფლებას (სწავლის სწავლა);
- სწავლა-სწავლება უნდა მოიცავდეს ცოდნის სამივე კატეგორიას: დეკლარატიულს, პროცედურულსა და პირობისეულს.
კონსტრუქტივიზმი სწავლებისა და სწავლის შედარებით ახალი თეორიაა, რომელმაც, უკანასკნელი ათწლეულების განმავლობაში, დიდი პოპულარობა მოიპოვა. საგანმანათლებლო სფეროში სწავლების კონსტრუქტივისტული მეთოდოლოგიის დანერგვამ სწავლების ახალ მეთოდებსა და სტრატეგიებს ჩაუყარა საფუძველი.
კონსტრუქტივიზმი, როგორც სწავლებისა და სწავლის თეორია, იმ გზებსა და ხერხებს შეისწავლის, რომელთა მეშვეობითაც ადამიანები სწავლობენ და ცოდნას იძენენ (მური, 2009). კონსტრუქტივიზმის მიხედვით, მოსწავლე სწავლის პროცესის აქტიური მონაწილეა და არა ინფორმაციის პასიური მიმღები. სწავლების კონსტრუქტივისტული მეთოდოლოგია ემყარება პრინციპს, რომლის მიხედვით, ნებისმიერი სახის ცოდნის მიღება გულისხმობს ამ ცოდნის კონსტრუირებას, ანუ აგებას. კონსტრუქტივიზმის შემთხვევაში, შემსწავლელები აქტიურნი არიან საკუთარი ცოდნის აგებაში და ასევე, მნიშვნელოვანია ცოდნის კონსტრუირებისათვის სოციალური ინტერაქციები.
მრავალი ავტორი კონსტრუქტივიზმს ფილოსოფიურ აზროვნებას უკავშირებს. ითვლება, რომ კონსტრუქტივიზმს სათავე აქვს ძველ, ფილოსოფოსთა მოსაზრებებში (სოკრატემდე), განსაკუთრებით ქსენოფანეს შეხედულებებში (ძვ.წ. 570-478).
ქსენოფანემ ჩათვალა, რომ ღმერთებს ღმერთები არ ასწავლიან მათი დაბადებიდან (როგორც ამას ადრე თვლიდნენ). ღმერთების ცოდნა, უფრო მეტად, აღმოჩენასა და სწავლას ეფუძნება. მან, ფაქტობრივად, საფუძველი დაუდო ანალიზს, კრიტიკის ტრადიციას, დამოუკიდებელ რეფლექსიას. მან თქვა, რომ ადამიანს აქვს აზროვნების და სწავლის საჭირო შესაძლებლობები.
კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ავტორი, რომელმაც გავლენა მოახდინა კონსტრუქტივიზმის დაბადებაზე, იყო ჰერაკლიტე (ძვ.წ. 540-475). ამ მოაზროვნემ დაადასტურა, რომ ყველაფერი მუდმივად იცვლება, ამიტომ ცხოვრება ცვლილებებით სავსე პროცესია. აქვე, ერთი ფრთიანი გამოთქმაც: უცვლელია მხოლოდ ის, რომ ყველაფერი ცვალებადია.
დეკარტი (1596-1650) ერთ-ერთ წერილში ამბობს, რომ ხალხს მხოლოდ იმის ცოდნა აქვს, თუ რას აშენებს თავად.
კანტი (1724-1804) მიიჩნევდა, რომ რეალობის ცოდნა ადაპტაციის მუდმივი პროცესია; მისი აზრით, ადამიანები, თავიანთი ევოლუციური პროცესის განმავლობაში, ავითარებენ რეალობის მოდელებს, რაც მათ საშუალებას აძლევს, ააშენონ თავიანთი ქცევა.
კონსტრუქტივიზმი, საგანმანათლებლო კონცეფციის სახით, შეიქმნა ჟან პიაჟეს (1896-1980) მიერ. კვლევების საშუალებით, მან შეძლო სწავლების თეორიის ჩამოყალიბება. პიაჟე თვლიდა, რომ ადამიანებს რეალობის განსხვავებული აღქმა აქვთ, შესაბამისად, განსხვავებულია მათი ცოდნის ინტერპრეტაციის გზაც.
ლევ ვიგოტსკის (1896-1934) აზრით, საზოგადოება და კულტურა მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს ბავშვთა კოგნიტურ (შემეცნებით) განვითარებას.
შემდგომმა კვლევებმა დაადასტურა, რომ სოციოკულტურული გარემო მეტად მნიშვნელოვანია, ვიდრე სოციოეკონომიკური პირობები. ამით დასტურდება, რომ კონსტრუქტივიზმი, რომელსაც საუკუნეების ისტორია აქვს, საბოლოოდ, მე-20 საუკუნეში ყალიბდება.
