მაია სიმონიშვილი
საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის მთავარი სპეციალისტი,
საერთაშორისო საბიბლიოთეკო ფედერაციის ევროპის კომიტეტი
ახლახან, ბელგიაში, ევროპის საბჭოს ბელგიის ხელმძღვანელობის ხელშეწყობით, ევროპის ციფრული და მედიაწიგნიერების კვირეული გაიმართა.
კვირეულის ფარგლებში, ფლანდრიის მედიაორგანიზაციის „მედიაწიგნიერება“ (Mediawijs) ინიციატივით, ბრიუსელში ჩატარდა საერთაშორისო კონფერენცია „მედიაწიგნიერება მნიშვნელოვანია“. მასში სხვადასხვა ქვეყნის განათლებისა და მედიის სფეროს წარმომადგენლები და ექსპერტები მონაწილეობდნენ, რომლებმაც მედიაწიგნიერებისა და ციფრული განათლების სფეროში მიმდინარე სიახლეები წარმოადგინეს. კონფერენციის მიზანი იყო მედიაწიგნიერების განვითარების პოპულარიზაცია, დეზინფორმაციასთან ბრძოლის ახალი მეთოდების გაზიარება და ციფრული წიგნიერების შესაძლებლობების წარმოჩენა. კონფერენცია გახსნა ბელგიის კულტურის, ახალგაზრდობის საკითხებისა და მედიის მინისტრმა, რომელმაც თანამედროვე ეპოქაში მედიაწიგნიერებისა და კრიტიკული აზროვნების სწავლების მნიშვნელობაზე ისაუბრა. ვრცელი მოხსენება წაიკითხა ამერიკის მედიაორგანიზაციის „მედია საღი აზრისთვის“ პრეზიდენტმა, ელენ პაკმა. ორგანიზაცია ახორციელებს სასწავლო პროგრამებს, რათა მოსწავლეებში ახალი ამბებისადმი კრიტიკული აზროვნება განავითაროს ისე, რომ მათი პირადი გამოცდილებაც გაითვალისწინოს. საკუთარი გარემოსა და საკუთარი ღირებულებების გაცნობიერება მნიშვნელოვნად ეხმარება მოსწავლეებს ზრდა-განვითარებაში. ციფრული მოქალაქეობის კურიკულუმი ყველა ასაკის მოსწავლეებისთვის შეიქმნა და მოიაზრებს ისეთ თემებს, როგორებიცაა: მედიაბალანსი და ჯანმრთელობა, პირადი სივრცე და უსაფრთხოება, დიგიტალური იდენტობა, ურთიერთობები და კომუნიკაციები, ბულინგის, ციფრულ სივრცეში დრამისა და სიძულვილის ენის დაძლევა. პროგრამა ასწავლის მედიასაშუალებებისა და ახალი ამბების დამოუკიდებლად გააზრებას და, ზოგ შემთხვევაში, ახალი ამბების შექმნას.
აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ გასულ კვირას, ევროპარლამენტმა მედიის თავისუფლების აქტი დაამტკიცა, რათა არჩევნების პერიოდში ჟურნალისტებისა და მედიის პოლიტიკური ან ეკონომიკური ჩარევისგან დაცვა უზრუნველყოს. კანონი ითვალისწინებს გამჭვირვალე არჩევნებს, დისკრიმინაციული მეთოდების აღმოფხვრას, დაფინანსების გამჭვირვალობასა და უსაფრთხო სამუშაო გარემოს. ყველა საინფორმაციო მედიასაშუალებამ უნდა გამოაქვეყნოს ინფორმაცია მათი მფლობელების შესახებ ეროვნულ მონაცემთა ბაზაში, მათ შორის, პირდაპირ თუ ირიბად რომელ სახელმწიფოს ეკუთვნიან. ეს მკაფიო შეტყობინებაა მათთვის, ვინც მედიას დემოკრატიულ ქვეყნებზე შეტევისთვის იყენებდა.
ამავე პერიოდში, იუნესკოს წევრმა 193-მა სახელმწიფომ პირველად მიიღო ეთიკური ხელოვნური ინტელექტის (AI) რეკომენდაციების სერია, რომელიც მიზნად ისახავს ტექნოლოგიის უპირატესობების რეალიზებას და ადამიანის უფლებების დაცვისთვის რისკების შემცირებას. აღინიშნა, რომ მთავრობებისა და ტექნიკური ფირმების მიერ ხელოვნური ინტელექტის გამოყენების შემთხვევაში, ტექნოლოგიები უნდა იცავდნენ ადამიანების ძირითად უფლებებსა და თავისუფლებებს.
კონფერენციის გახსნის დღეს, დამსწრე საზოგადოებას ასევე მიესალმა ფლანდრიის ახალგაზრდობის, მედიისა და სიღარიბის დაძლევის საკითხთა მინისტრი, ბენჯამინ დალი, რომელმაც ბიბლიოთეკაში გატარებული წლები გაიხსენა და აღნიშნა, რამდენად მნიშვნელოვანია სწორი ინფორმაცია და მისი ხელმისაწვდომობა საზოგადოების განვითარებისა და სიღარიბის დაძლევის საკითხებში.
კონფერენცია ცნობილი ბელგიელი მწერლის, ჰერმან ტეირლინკის სახელობის საკონფერენციო სივრცეში მიმდინარეობდა და პროგრამის მრავალფეროვნებით გამოირჩეოდა. პირველი სესია, რომელსაც მასპინძელი ორგანიზაციის წარმომადგენელი ენდი დემულენერი უძღვებოდა, დეზინფორმაციის გამოვლენისა და ახალი ამბების სანდოობის საკითხს ეძღვნებოდა. მისი კვლევის საგანი კიბერბულინგის, ინტერნეტში სიძულვილის ენისა და დეზინფორმაციის მიზეზების შესწავლა და მათი დაძლევის გზებია.
ევროპის კომისიის მედიისა და სოციალური მედიის განყოფილების ხელმძღვანელმა, ქრისტინა სტამპმა ისაუბრა დეზინფორმაციის მნიშვნელობასა და ევროკავშირის ინიციატივებზე. კემბრიჯის უნივერსიტეტის მკვლევარმა, მელისა ბასოლმა აღნიშნა, რომ მეცნიერთა კვლევების თანახმად, დეზინფორმაციას 200-ზე მეტი ზიანის მოტანა შეუძლია ინდივიდისთვის, რაც დამტკიცებულია და მედიაექსპერტთა საქმიანობა დეზინფორმაციისადმი კოგნიტიურ მდგრადობასა და ჯანსაღი მედიასივრცის შექმნას უკავშირდება. აქვე ითქვა, რომ ევროკავშირის არჩევნების წინა პერიოდში, გუგლი დეზინფორმაციასთან ბრძოლის კამპანიას იწყებს, რაც ნიუსებში დეზინფორმაციის გამოვლენას მოიაზრებს. ამავე დროს, წარმოდგენილი იყო პროგრამა, რომელიც მოსახლეობას დეზინფორმაციასთან მუშაობას ასწავლის, ყალბი ინფორმაციის თავისებურებების შესწავლის საფუძველზე.
საინტერესო იყო შვედეთის ფსიქოლოგიური თავდაცვის სააგენტოს ხელმძღვანელის, მაგნუს ჰიორტის მოხსენება. აღსანიშნავია, რომ შვედეთში სამოქალაქო ფსიქოლოგიური თავდაცვის სააგენტო, პანდემიის პერიოდში, 2022 წელს შეიქმნა. ორგანიზაციის მიზანია ღია და დემოკრატიული საზოგადოების დაცვა, ინტელექტუალური თავისუფლების ხელშეწყობა და შვედეთის თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობის განვითარება. ორგანიზაციის კონცეფცია სათავეს მეორე მსოფლიო ომიდან იღებს, როცა მოსახლეობაში რეზისტანტული მოძრაობის ხელშეწყობისთვის ინფორმაციული ომისგან დაცვაც საჭირო აღმოჩნდა. მოყვანილი მაგალითები საქართველოს შემთხვევებსაც გვაგონებდა.
სამოქალაქო ფსიქოლოგიური თავდაცვა ეწოდება საზოგადოების უნარს, გამოამჟღავნოს და თავი დაიცვას დეზინფორმაციისგან და ინფორმაცია სწორად აღიქვას. მაგნუს ჰიორტმა ისაუბრა, თუ როგორ აისახება დეზინფორმაცია ქვეყნის დემოკრატიულ განვითარებაზე. აგრეთვე, მოიყვანა მაგალითები, რა დეზინფორმაციას ავრცელებდა რუსეთი მას შემდეგ, რაც შვედეთმა ნატოში გაწევრიანებაზე თანხმობა მიიღო. ჰიორტი შეეხო ხელოვნური ინტელექტის თემასაც, რაც მისი დადებითი გავლენის ათვისებისთვის დაბალანსებულ და სწორად დაგეგმილ პოლისებს ითვალისწინებს. შვედეთის ფსიქოლოგიური თავდაცვის სააგენტო ხელს უწყობს მოქალაქეების განათლებას, კვლევას, ტრენინგებსა და არსებული საფრთხეების მოსახლეობის მიერ გაცნობიერებას. აგრეთვე, რუსეთის დეზინფორმაციის შესწავლას, ხოლო შეიარაღებული საფრთხის შემთხვევაში, სააგენტოს პოტენციური თავდამსხმელი ქვეყნის დეზინფორმაციის გამოვლენასა და შეიარაღებული შეტევის არიდებაში სახელმწიფოს ხელშეწყობა ევალება. ორგანიზაცია აქტიურად თანამშრომლობს ნატოსთან და სხვადასხვა ქვეყნის შესაბამის სამსახურებთან.
ჰიორტმა ფსიქოლოგიური მედეგობის სამ ძირითად საფუძველზე ისაუბრა: თავისუფალი, დამოუკიდებელი მედია, კარგად ინფორმირებული და განათლებული მოსახლეობა, სახელისუფლებო ორგანოებსა და მოსახლეობას შორის ნდობის მაღალი მაჩვენებელი; აგრეთვე, მედიის წარმომადგენლების, როდესაც მედია ინსტიტუტები ჟურნალისტებს უფასო ტრენინგებში რთავენ და ინფორმაციის გავლენის გაცნობიერებაში ეხმარებიან.
ორგანიზაცია, მოთხოვნის შესაბამისად, ეხმარება იმ მედია ორგანიზაციებს, რომლებსაც მტრულად განწყობილი სახელმწიფოები ემუქრებოდნენ, აზუსტებს და განიხილავს დეზინფორმაციული მანიპულაციის შემთხვევებს, რომელიც სახელმწიფოს დამოუკიდებლობას უქმნის საფრთხეს და ხელს უწყობს მედია ინდუსტრიის წევრთა დიალოგს, სააგენტო ჩართულია მედიაწიგნიერების სახელმწიფო პროგრამაში.
კონფერენციის მსვლელობისას, საკონფერენციო შენობაში, პარალელურ რეჟიმში, იმართებოდა თემატური შეხვედრები და პრეზენტაციები. ერთ-ერთ სესიაზე – „ციფრული და მედია წიგნიერების მნიშვნელობა კონფლიქტების პერიოდში“ – უკრაინისა და ფინეთის მაგალითები იყო წარმოდგენილი. აღსანიშნავია, რომ ამ სესიაზე ბიბლიოთეკებში განხორციელებული პროექტები განვიხილეთ, აგრეთვე, საქართველოს მაგალითზე, მედიაწიგნიერების განვითარების მიმართულებით მიმდინარე საქმიანობა და სამომავლო პროექტები, საერთაშორისო საბიბლიოთეკო ფედერაციასთან თანამშრომლობის საკითხები.
აღსანიშნავია, რომ კონფერენციაზე ცალკე სესია დაეთმო ბიბლიოთეკების როლს მედიაწიგნიერების დანერგვაში. კერძოდ, ევროპის ბიბლიოთეკების გაერთიანებამ, პორტუგალიისა და ხორვატიის ბიბლიოთეკებმა, განხორციელებულ პროექტებზე ისაუბრეს.
სესიაზე ფინეთის საგანმანათლებლო ორგანიზაციის წარმომადგენელმა, ანა ტასულამ პალესტინაში მიმდინარე კონფლიქტის დროს, მედიაწიგნიერების პოპულარიზაციისთვის განხორციელებულ პროექტებზე გაამახვილა ყურადღება.
ასევე, ჩატარდა პრეზენტაციები თემებზე: პოლიტიკური გარემოს ცვლილებები და დემოკრატიის გამოწვევები მედიაში; ახალი ამბების როლი საზოგადოებრივი ცნობიერების ამაღლებაში; ონლაინ პლატფორმების ავტორების მიერ შექმნილი დეზინფორმაციის გამოვლენის მეთოდები; ციფრული და მედიაგანათლება, როგორც სოციალური პროექტი; ციფრული განათლება გლობალურ პერსპექტივაში და ხელოვნური ინტელექტის ჩართულობა წიგნიერების სფეროში; თამაშის ძალა: თამაშზე დამყარებული მეთოდები ხანდაზმულთა მედიაწიგნიერების ამაღლებისთვის; მედიაგანათლება ახალგაზრდობის მოწყვლადი სეგმენტის დახმარების მიზნით და სხვა.
საქართველოს მხრიდან, კონფერენციაზე წარმოდგენილი იყო კომუნიკაციების კომისიის (ნათია კუკულაძე) და რეფორმების განვითარების ასოციაციის (ვანო გურეშიძე), Millab-ის საქმიანობები.
„დეზინფორმაციის გამოვლენა: ონლაინ კონტენტის ავტორები მოქმედებაში“ წარმოგვიდგენდა ახალგაზრდული, დამოუკიდებელი ორგანიზაციების – „ჩეისის“ (ბელგია) და „მედია მნიშვნელოვანია ამერიკისთვის“ მოხალისეობრივ საქმიანობას. კერძოდ, როგორ მზადდება და ვრცელდება, აგრეთვე, უვნებელი ფეიკ ნიუსები სასწავლო მიზნით, რათა ჭორი და დეზინფორმაცია დეტალებით გამოიცნონ.
გოეთეს ინსტიტუტის ხელშეწყობით, გერმანიის სამოქალაქო განათლების ფედერალურმა სააგენტომ წარმოადგინა გერმანიის, იაპონიისა და ტაივანის პროექტების შედარებითი ანალიზი, სიძულვილის ენისა და დეზინფორმაციასთან ბრძოლის გამოცდილებაზე სხვადასხვა გეოპოლიტიკურ და ლოკალურ კონტექსტებში.
ბელგიის საგანმანათლებლო ორგანიზაციები თამაშს, როგორც არაფორმალური განათლების მეთოდს, რთავენ წიგნიერების განვითარებაში. მაგალითად, საგანმანათლებლო ორგანიზაცია „ჯემი“ თამაშების საბავშვო ფესტივალსაც აწყობს, რომელიც ანტვერპენში იმართება, თუმცა, სხვადასხვა რეგიონებშიც ტარდება. ფილმებისა და თამაშების საშუალებით, ბავშვებს უვითარდებათ მედიასთან მუშაობის ჩვევები, კრიტიკული აზროვნება, შემოქმედებითი უნარები, კულტურის მრავალფეროვნების აღქმის, გადმოცემისა და სოციალური უნარები.
სესიაზე „ეკრანის მიღმა: ციფრული და მედიაწიგნიერება ვირტუალურ რეალობაში“, ვირტუალური რეალობის პროფესიონალთა ევროპის ფედერაციის წარმომადგენელმა გვიამბო როგორ ინერგება ვირტუალური რეალობის სხვადასხვა საგანმანათლებლო პროექტები. ასევე, წარმოდგენილი იყო მეტას, გუგლისა და ტიკ-ტოკის მედიაწიგნიერების პროექტები. დღეს სულ უფრო მეტი აქცენტია იმაზე, თუ როგორ უნდა ისწავლონ ფიქრი და არა – რაზე იფიქრონ ბავშვებმა. ვირტუალური რეალობის სამყაროში, როდესაც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია აღქმა, თუ რა არის რეალობა, მედიაწიგნიერების როლი უსაზღვროა. ის საჭირო ხდება საზოგადოების ყველა სეგმენტის ურთიერთგაგებისთვის ისევე, როგორც თვით ვირტუალური რეალობის აღქმისთვის. ევროპა, დღეს, უკვე მეხუთე ციფრული ინდუსტრიული რევოლუციის შედეგებს შეისწავლის, რომელიც 2016 წელს ვირტუალური შესაძლებლობების განვითარებით დაიწყო. ამავე დროს, აღსანიშნავია, რომ ვირტუალური თაობა გამოირჩევა საკუთარი ემოციების მიღებითა და გაცნობიერებით, მათი ვირტუალური უნარების განვითარება ემოციური სამყაროს უგულვებელყოფის ხარჯზე არ მიმდინარეობს. აქვე დავძენთ, რომ კონფერენციის მთავარი მესიჯი ასე ჟღერდა: ინფორმაციამ თუ დაგაეჭვა და დაგაფიქრა, ნუ გააზიარებ.
ბელგიელმა არტისტმა, დრაი დეპორტმა წარმოადგინა პროექტი, რომელიც ბელგიის პარლამენტში განახორციელა. ყოველთვის, როცა პარლამენტარი ჩატში ერთობოდა, საზოგადო ადგილებში დაყენებულ ეკრანზე ჩნდებოდა.
ლონდონის ეკონომიკისა და მეცნიერებათა ინსტიტუტის წარმომადგენლობამ დეტალურად აღწერა დეზინფორმაციის დაძლევისთვის სექტორთაშორის არსებული გამოწვევები, რომელთა გათვალისწინება მედიაწიგნიერების დანერგვის მეთოდებში ყველასთვის სასურველია. თუმცა, აქვე განიხილა დადებითი გამოცდილების მაგალითებიც.
ერთ-ერთი დიდი სესია ეთმობოდა თემას, როგორ უნდა გავრცელდეს მედიაწიგნიერება და ციფრული ცოდნა სკოლიდან და ბავშვებიდან ყველა მოქალაქემდე. ორგანიზაცია „მედიაწიგნიერებისა“ და მედიის საერთაშორისო ასოციაციის წარმომადგენელმა, ბერტ პიტერსმა იმ ორგანიზაციების შესახებ ისაუბრა, რომლებიც დეზინფორმაციის დაძლევისთვის თანამშრომლობენ. ამერიკელმა ექსპერტმა, რენე ჰობსმა წარმოადგინა პროექტი „მამაცი“, რომელიც, მედიაწიგნიერების სწავლებით, საზოგადოების ყველა სეგმენტის ჩართულობით, ძალადობის დაძლევას ემსახურება და მას მალე ჩვენს აუდიტორიასაც გავაცნობთ.
ევროსაბჭოსა და ბელგიის ხელმძღვანელობის ინიციატივით გამართული „მედიაწიგნიერების“ საერთაშორისო კვირეული თემებითა და მოვლენებით იმდენად დატვირთული და მრავალფეროვანი იყო, რომ ერთ სტატიაში სრულად ვერ გადმოვცემთ. თუმცა, მედიაწიგნიერების თემაზე სხვადასხვა სიახლეებს შემოგთავაზებთ.
