ინკლუზიური განათლება
თეონა ყაჭეიშვილი
პროექტის კოორდინატორი
საქართველოში სსსმ მოსწავლეებისთვის არ იყო შემუშავებული ადაპტირებული რესურსები ბუნებისმეტყველებაში. ამ პრობლემის დაძლევისთვის ა(ა)იპ „მშობელთა ხიდმა“განახორციელა პროექტი „ახალი გზავნილი“, რომლის მიზანია სსიპ ქალაქ თბილისის №198 საჯარო სკოლის, როგორც რესურსსკოლის მიერ, სხვა სკოლებში სსსმ მოსწავლეებისთვის საბუნებისმეტყველო საგნების სწავლებისათვის, ადაპტირებული საგანმანათლებლო რესურსების ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფა.
აღნიშნული პროექტის ფარგლებში შეიქმნა ახალი პლატფორმა: www.specialeducation.ge, რომელზეც ხელმისაწვდომია ადაპტირებული რესურსები. ეს ციფრული მასალები – ოთხი დონის ვიზუალური ალბომი, მეთოდოლოგიური გზამკვლევები მასწავლებლებისთვის და სსსმ მოსწავლეთა მშობლებისთვის, სამუშაო ფორმები, პოსტერები ბუნებისმეტყველებაში – განკუთვნილია იმ სსსმ მოსწავლეებისთვის, რომლებიც ალტერნატიული ან სენსორული ეროვნული სასწავლო გეგმის საფუძველზე სწავლობენ ან ვისაც, სხვადასხვა მიზეზის გამო, ესაჭიროება უფრო მარტივი, ადაპტირებული სასწავლო მასალა. რესურსი მარტივი და მიმზიდველია, მისი გამოყენებით სსსმ მოსწავლეების სწავლა-სწავლების პროცესი უფრო სახალისო და შედეგზე ორიენტირებულია!
პროექტი განხორციელდა კონსულტაციისა და ტრენინგის ცენტრის (CTC) მხარდაჭერით, პროექტის „სკოლა-ლაბის სკოლების გაძლიერების ინიციატივის“ ფარგლებში, რომელიც დაფინანსებულია ფონდის Bread for the World-ის (BfdW) მიერ.
აღნიშნულ ვებგვერდზე, გზამკვლევებთან, მრავალნაირ სამუშაო ფორმებთან, პოსტერებთან ერთად, მეთოდოლოგიური მასალაცაა ატვირთული. დღეს გიზიარებთ იმ მასალას, რომლის გაცნობის შემდგომ, უფრო ადვილად გამოიყენებთ სამუშაო ფორმებს და გაკვეთილსაც უფრო ხალისით ჩაატარებთ. ეს არის კულინარიული აქტივობები, რაც შეიძლება ძალიან სახალისო იყოს ყველა მოსწავლისთვის, მათ შორის სსსმ მოსწავლისთვის. აღნიშნული აქტივობების განხორციელება ბავშვებს, განსაკუთრებით, მშობლებთან ან ოჯახის სხვა წევრებთან (ბებია, ბაბუა, და, ძმა) ერთად ეხალისებათ. ეს შესანიშნავი გზაა, ასწავლოთ ბავშვს დამოუკიდებლობა და შესძინოთ ახალი ფუნქციური უნარ-ჩვევები. სსსმ მოსწავლისთვის, შესაძლოა, კულინარიული აქტივობა, თუნდაც მარტივი სენდვიჩის მომზადება, რთულ ამოცანად მოგეჩვენოთ, მაგრამ ეს ასე არ არის! საჭმლის კეთების სწავლება ბავშვისთვის, მისი ფუნქციონირებისთვის ერთ-ერთი მომგებიანი გამოწვევაა. სსსმ მოსწავლისთვის სამზარეულოში ჩასატარებელი აქტივობების სწავლებისას მნიშვნელოვანია, გავითვალისწინოთ ძირითადი გამოწვევები. ქვემოთ ჩამოთვლილი ხუთი გამოწვევის ცოდნა არსებით შედეგს მისცემს პედაგოგს, სპეციალიტს – ყველას, ვინც კულინარიული აქტივობების დაწყებას აპირებს.
ეს გამოწვევებია:
- სენსორული პრობლემები;
- მოტორული პრობლემები;
- ინსტრუქციის დაცვა;
- შერჩევითი კვება;
- უსაფრთხოება.
♦ სენსორული პრობლემები: შეხება და სუნი
სსსმ მოსწავლეებს, განსაკუთრებით აუტისტური სპექტრის მქონე ბავშვებს, საკვების მომზადებისას, ხშირად აქვთ სენსორული გამოწვევები. მაგალითად, შეიძლება ჰქონდეთ ზიზღი ან მიუღებლობა გარკვეული ტექსტურების მიმართ. ეს შეიძლება აღენიშნოთ ლორწოვანი ტექსტურის, უმი ხორცის ან გახეხილ მოხარშულ კვერცხთან შეხებისას. არასასიამოვნო შეგრძნებების გადასალახავად, შესაძლებელია, გამოიყენოთ სამედიცინო ხელთათმანები, რადგან ისინი თხელია და უფრო ნაკლებად უზრუნველყოფენ სენსორულ ინფორმაციას. თუ დაწყებითი კლასის მოსწავლესთან გვაქვს საქმე, შეეცადეთ ამ პრობლემას როლური თამაშებით გაუმკლავდეთ, სხვადასხვა ტექსტურებით, როგორიცაა ტაქტილური ქვიშა ან ეკოლოგიურად სუფთა სათამაშო ლორწო, რათა განსაკუთრებული საჭიროების მქონე ბავშვი შეეგუოს მისთვის მიუღებელ მგრძნობელობებს. ზოგიერთი სუნი ასევე შეიძლება იყოს სსსმ მოსწავლისთვის რთულად მისაღები, მაგალითად, ხახვის. აუტისტური სპექტრის მქონე ბავშვები ხშირად უფრო მგრძნობიარენი არიან სუნის მიმართ. თუ ხახვი პრობლემას წარმოადგენს, სცადეთ გამოიყენოთ ე.წ. კულინარიული სათვალე, რომელიც საცურაო სათვალეების მსგავსია, მაგრამ მათი დახმარებით შესანიშნავად ხედავთ – იცავს თვალებს აორთქლებისგან და ამით ხახვის არომატი, განსაკუთრებით წვის შეგრძნება, საგრძნობლად იკლებს.
♦ მოტორული პრობლემები
სსსმ მოსწავლეს შეიძლება არ ჰქონდეს აშკარად გამოვლენილი მოტორული პრობლემები, მაგრამ ნატიფი მოტორიკის უნარი უმნიშვნელოვანესია საკვების მომზადებისთვის. ქვედა კუნთების ტონუსი გავლენას ახდენს წინამხრის სიძლიერეზე, რაც საჭიროა ჭრისთვის. ცუდად განვითარებული მოტორული უნარები გავლენას ახდენს ადამიანის მიერ ჭურჭლის სწორად დაჭერაზე. ტონუსის პრობლემები გავლენას ახდენს იმაზეც, თუ რამდენად დიდი წნევაა საჭირო სხვადასხვა აქტივობებისთვის, როგორიცაა პურის, ყველის, პომიდვრის დაჭრა. კოორდინაციის პრობლემისას, რთულია ლიმონის დალაგება, ყველის დადება პურზე, კარაქის წასმა, რომ არაფერი ვთქვათ ვაშლის გაფცქვნაზე. ამ უნარების სწავლებას დრო და მოთმინება სჭირდება. თუ აღნიშნულ ფუნქციურ უნარებზე სკოლაში ან დღის ცენტრში მუშაობენ, მაშინ მნიშვნელოვანია, მშობელმა სახლში, არაფორმალურ გარემოში, კულინარიულ აქტივობებზე მიღებული უნარების ტრანსფერი მოახდინოს. საბედნიეროდ, მოტორული პრობლემები გადაულახავი არ არის. ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს, კულინარიული ფუნქციური უნარების სწავლებისას, ეფექტური მეთოდების გამოყენებას:
⇒ პირველი მეთოდი – პირველი შეთავაზება არის ფიზიკური დემონსტრირება, მოსწავლის გვერდით და არა მის წინ, მაგალითად, ვიზუალური – ნახატებით, ასევე სიტყვიერი მითითებების ან მინიშნებების გამოყენებით, თუ როგორ უნდა შეასრულოს დავალება ფუნქციურად.
⇒ მეორე მეთოდი – მეორე შეთავაზება არის ფიზიკური მხარდაჭერა: ხელის შეშველებით მკლავის დაჭერა დაგეხმარებათ მოძრაობისა და გრადაციის პრობლემების დაძლევაში. სცადეთ ერთი და იმავე ჭურჭლის სხვადასხვა ტიპის გამოყენება, რადგან ზოგი უფრო მარტივია დასაჭერად, დასამიზნებლად და ა.შ. სსსმ მოსწავლის პერსონალურმა ასისტენტმა ან სხვა სპეციალისტმა, შესაძლოა, სსსმ მოსწავლეს დაუჭიროს ხელი მისთვის საჭირო პოზაში, მაგალითად, ხელზე გადადებული ხელით, თუ ის კომფორტულად იგრძნობს თავს, მისი მოძრაობაც დაიხვეწება. სწორი პოზის, მიმართულების დადგენაში ფიზიკური დახმარების საუკეთესო გზაა პროფესიონალის რეკომენდაციების გათვალისწინება, კერძოდ – ოკუპაციური თერაპევტის.
მნიშვნელოვანი კომენტარი: სამწუხაროდ, ხშირად, სსსმ მოსწავლეებს პესიმისტური მოლოდინი აქვთ, ახლო წარსულში სწავლებისას საკუთარი გამოცდილების გამო. კარგი იქნება, სწორი დაგეგმვის მეშვეობით, უზრუნველყოთ საჭირო მხარდაჭერა. უმჯობესია, სსსმ მოსწავლემ აუჩქარებლად, მშვიდად, ზუსტად შეასრულოს დავალება, იმუშაოს მხოლოდ ერთ ცალკეულ მოქმედებაზე, მაგალითად, ერთი ჭიქის წყლით ავსებაზე, ორი კოვზი შაქრის ჩაყრაზე და ა.შ., ვიდრე დაუშვას შეცდომა. სსსმ მოსწავლის ინდივიდუალური მხარდაჭერა ნამდვილად დაგეხმარებათ ამაში.
♦ მიჰყევით მითითებებს
ინფორმაციის დამუშავება რთულია სსსმ მოსწავლეებისთვის, ამიტომ, რეცეპტის ანოტაციაში ჩამოთვლილი ქმედებები/ინსტრუქციები მარტივ ნაწილებად უნდა დაიყოს:
⇒ პირველ რიგში, ჩამოთვალეთ საჭირო მოწყობილობები (ჭურჭელი, ელექტროხელსაწყო, გაზქურა და სხვა);
⇒ შემდეგ ჩამოთვალეთ კერძის მოსამზადებელი ინგრედიენტები (სრული სახით, მაგალითად, იმის ნაცვლად, რომ თქვათ კუბებად დაჭრილი, გახეხილი, დაჭრილი და ა.შ., უმჯობესია, თქვათ – ერთი სტაფილო, ერთი ვაშლი, 2 სუფრის კოვზი თაფლი და ა.შ.);
⇒ ახლა მივყვეთ თანმიმდევრობით – ვიზუალურად წარმოადგინეთ და გააფორმეთ მომზადების სრული პროცესი და, აღწერისას ან შემდგომ, დაყავით მარტივ ბიჯებად. დიახ, რეცეპტი შეიძლება იყოს 3-გვერდიანი, მაგრამ ამ დროს დიდია კულინარიული დამოუკიდებლობის შანსიც, რაც ყველაფერს გადასწონის და რაც არის სწორედ ამ აქტივობების მიზანი – მოსწავლეს შეუძლია მხოლოდ იმ ბიჯის ქმედებაში ჩაერთოს, რომელსაც დამოუკიდებლად ან სხვისი დახმარებით გაართმევს თავს.
♦ შერჩევითი კვება
ხშირად, სსსმ მოსწავლეთა ნაწილს ახასიათებს შერჩევითი კვება, მაგალითად, ჭამს მხოლოდ წიწიბურას, ან შემწვარ კარტოფილს, ან ხაჭაპურს… სწორედ ამ დროს, სხვადასხვა საკვების მომზადება ეხმარება ბავშვს განსხვავებული საკვებისადმი ინტერესის გაჩენაში და ეს კარგად მუშაობს!
♦ უსაფრთხოება
კულინარიული აქტივობებისას უნდა გავითვალისწინოთ უსაფრთხოების ელემენტარული პრინციპები. კარგად უნდა ვიცნობდეთ სსსმ მოსწავლეს, მის ინტერესებს, ფობიებს, შესაძლებლობებსა და მავნე ჩვევებს.
⇒ ერიდეთ ბასრი ნივთების გამოყენებას, მაგალითად, დიდი კულინარიული დანის;
⇒ ფრთხილად გამოიყენეთ ელექტროდანადგარები: მიქსერი, ღუმელი, ხორცის საკეპი მანქანა, ბლენდერი და ა.შ.;
⇒ კერძების სითბური დამუშავებისას არ დატოვოთ ბავშვები მარტო!
⇒ ასევე აკონტროლეთ ბუნებრივი აირი, განსაკუთრებით – გაზქურის მოხმარების შემდგომ;
⇒ ყურადღება არ მოადუნოთ, გააკონტროლეთ ინგრედიენტების სისუფთავე (ჰიგიენური მდგომარეობა);
⇒ უმჯობესია, სამუშაო არეალში არ იყოს ჯანმრთელობისთვის საშიშროების შემქმნელი ქიმიური საშუალებები, მაგალითად, მოწამვლის (შეიძლება დალიოს ან ჩაასხას სხვის საკვებში და ა.შ.) თავიდან არიდების მიზნით!
საჭმლის მომზადების სწავლა ის უნარია, რამაც შეიძლება განაპირობოს უფრო მეტი დამოუკიდებლობა და, შესაძლოა, მომავალი პროფესიის არჩევაშიც ითამაშოს გარკვეული როლი. ეს, ასევე, შეიძლება გახდეს საზოგადოებისა და ოჯახური კავშირების დამყარების საუკეთესო საშუალება. საკვების მომზადებაში, თუნდაც ყველაზე მარტივის, მაგალითად – ჩაის, სსსმ მოსწავლეების ჩართვა მნიშვნელოვანი ნაბიჯია მათი დამოუკიდებელი ცხოვრებისკენ! საჭმლის მომზადება და გაზიარება შესანიშნავი გზაა სოციალური უნარების განვითარებისთვის!
წარმატებები სსსმ მოსწავლეებს კულინარიულ გზაზე!
