ირმა გრიგალაშვილი
ფილოლოგი, თბილისის №214 საჯარო სკოლის ქართული ენისა და ლიტერატურის მენტორი მასწავლებელი, თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის მოწვეული ლექტორი
კლასიკური ლიტერატურის უკვდავება სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ მასში წამოჭრილი საკითხები და თემები არასდროს არ კარგავს აქტუალობას. მიუხედავად იმისა, რომ ეპოქები იცვლება და საზოგადოება ვითარდება, უცვლელი რჩება ადამიანური ღირებულებები, მორალური დილემები და სულიერი განცდები. სწორედ ამიტომ კლასიკური ნაწარმოების სწავლებისას განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მისი თანამედროვე კონტექსტში გააზრება და იმ მომენტების დანახვა, რომლებიც თანამედროვე გამოწვევებს ეხმიანება. ეს მიდგომა ახალგაზრდა თაობას ეხმარება, უკეთ გაიაზროს როგორც წარსული, ისე აწმყო და დაინახოს ლიტერატურულ შედევრებში ასახული მარადიული ფასეულობები. მესამე თაობის ეროვნული სასწავლო გეგმის ქართული ენისა და ლიტერატურის სწავლების საფეხურებრივ სტანდარტში ხაზგასმითაა მითითებული, რომ მოსწავლეებს „უნდა შევთავაზოთ მაღალმხატვრული ნაწარმოებები, რომლებიც საუკეთესოდ ასახავენ მათი თანადროული ეპოქების სპეციფიკას, მსოფლმხედველობასა და ესთეტიკურ შეხედულებებს“ (საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო, 2022). ამდენად, ილია ჭავჭავაძის „მგზავრის წერილები“ სავალდებულო სასწავლო ლიტერატურის განუყოფელი ნაწილია.
როგორც მიუთითებენ, ნაწარმოები XIX საუკუნის საქართველოს სოციალურ-კულტურული რეალობის სარკეა. ამავდროულად, „მგზავრის წერილები“ წარმოადგენს უნიკალურ დოკუმენტს, რომელიც თანამედროვე საქართველოსთვის აქტუალურ საკითხებს – საზოგადოებრივი სოლიდარობის, მაღალი სამოქალაქო ცნობიერებისა და აქტივიზმის საჭიროებას – განსაკუთრებული მხატვრული ძალით წარმოაჩენს.
წერილის მიზანია, გამოვკვეთოთ მოთხრობაში განხილული საკითხების აქტუალურობა და ვაჩვენოთ, როგორ ეხმიანება ილიასეული პრობლემატიკა თანამედროვე საზოგადოების გამოწვევებს. მნიშვნელოვანია მოსწავლეებმა გაიაზრონ, რომ კლასიკური ტექსტის სწავლება არ არის მხოლოდ წარსულზე საუბარი – ის დღევანდელი რეალობის უკეთ გააზრებაში გვეხმარება.
მოსწავლეებს უნდა მიეცეთ შთაგონება და ბიძგი, რათა „შეძლონ ნაწარმოების აღქმა-გააზრება კონტექსტური ფაქტორების ცოდნის გამოყენებით და მისი ინტერპრეტირება როგორც შექმნის თანადროული ეპოქის, ისე თანამედროვეობის ჭრილში“ (საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო, 2022).
სამშობლოში დაბრუნებული ილია მსჯელობს, როგორ შეხვდება იგი მშობლიურ ქვეყანას, რას გააკეთებს მისთვის და აქვე გვისახავს თავისი შემოქმედების უმთავრეს მიზანს: ერის გაერთიანებას, მისი პატრიოტული სულისკვეთების გამოღვიძებას: „შევძლებ კი, რომ… დავრდომილი აღვადგინო, უნუგეშოს ნუგეში მოვფინო, მტირალს ცრემლი მოვწმინდო, მუშაკს შრომა გავუადვილო… და ის თვითოეული ნაპერწკალი, რომელიც არ შეიძლება რომ ყოველს კაცში არა ჟოლავდეს, ერთ დიდ ცეცხლად შევაგროვო ჩემის ქვეყნის გაციებულის გულის გასათბობლად“ (ჭავჭავაძე, n.d.)1. 1. (ჭავჭავაძე, n.d.) – ილია ჭავჭავაძის „მგზავრის წერილების“ ამონარიდები დამოწმებულია საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკის ვებგვერდიდან.
ნაწარმოების არაერთი მხატვრული სახე და დეტალი ცხადყოფს, რომ მწერალი ერის სიცოცხლისუნარიანობის განმსაზღვრელად მოძრაობას, საქმიანობას, აქტიურობას მიიჩნევს („მოძრაობა და მარტო მოძრაობა არის, ჩემო თერგო, ქვეყნის ღონისა და სიცოცხლის მიმცემი“), თუმცა ამჯერად გვსურს ყურადღება გავამახვილოთ მოთხრობის იმ ეპიზოდზე, რომელიც მიჩნეულია ეროვნული ინტერესების ყველაზე მკაფიო გამოხატულებად, კერძოდ, მგზავრის საუბარი მოხევე ლელთ ღუნიასთან (VI-VII თავები).
ლიტერატურათმცოდნეობაში შენიშნულია, რომ „ილია ჭავჭავაძე ლელთ ღუნიას პირით ქადაგებს უმაღლეს ეროვნულ იდეალს, რომელსაც არასოდეს მოაკლდება ძალა და ხიბლი“ (მინაშვილი, 2010). სწორედ მისი საშუალებით კიდევ ერთხელ ხაზი ესმება მოთხრობის მთავარ იდეას: „უსრბოლო წყალჩი ბაყაყნი, ჭია-ჭუაი, ქვემძრომი გამრავლდის. უდეგარ, უსვენარ თერგჩი კი კალმახი იცის!“ – მოძრაობისა და ბრძოლის, განვითარებისა და მუდმივი განახლების, შრომისა და თავდადების აუცილებლობას. ერთი შეხედვით, „მწერალი არ აკონკრეტებს, თუ რა სახის მოძრაობას გულისხმობს. მისი აზრით, …ადამიანის მოძრაობა მიზანდაქვემდებარებული მოქმედებაა, მიზანდასახული შრომაა“ (მინაშვილი, 2010). თუმცა, ვფიქრობ, სწორედ ზემოხსენებული ეპიზოდი გვაძლევს პასუხს კითხვაზე, რას მოიაზრებდა ილია განზოგადებულად თქმულ სიტყვა „მოძრაობაში“. ესაა საზოგადოებრივი სოლიდარობა და სამოქალაქო აქტივიზმი.
დავიწყოთ იმით, რომ „სანახავად ღირსი“ მოხევე სახეა ქვეყნის ბედის გულშემატკივარი და საზოგადო ცხოვრებაში გარკვეული ადამიანისა, რადგან „გამოჩნდა, რომ იგი თვალყურ-მადევარიც ყოფილა იმ პატარა ქვეყნისა“. დღესაც წინსვლისა და განვითარებისთვის სწორედ ასეთი ადამიანები სჭირდება ქვეყანას. ისინი, ვინც თვალს ადევნებენ ქვეყნის პოლიტიკურ მდგომარეობას, საზოგადოების სოციალურ-ეკონომიკურ პრობლემებს, ხალხის ყოფა-ცხოვრებას. ჩანს, რომ მოხევე არამხოლოდ აკვირდება ამგვარ საკითხებს, არამედ აანალიზებს მათ და გამოაქვს გარკვეული დასკვნები. განვიხილოთ, რა თვალსაზრისითაა საყურადღებო ლელთ ღუნიას მსჯელობა და მონათხრობი?
1. თავისუფლება სრულფასოვანი ცხოვრების წინაპირობაა
„ადრიდა ავად თუ კარგად ჩვენ ჩვენი თავნი ჩვენადვე გვეყუდნეს, მით იყვის უკედ“ – ამბობს მოხევე. შესაძლოა თავისუფლება რთულად მოსაპოვებელი და გასაფრთხილებელია (შესიტყვება „ავად თუ კარგად“, ვფიქრობ, ამ სირთულეს ცხადყოფს), მაგრამ უკეთესია: „მით იყვის უკეთ“. უკეთესობა კი სრულფასოვან ყოფა-ცხოვრებაში გამოიხატებოდა: „ადრიდა ერი ერობდის, გული გულობდის, ვაჟაი ვაჟაბდის, ქალაი ქალაბდის“.
„არიან სიტყვები, რომელნიც ზეცის ვარსკვლავებივით არასოდეს დაბერდებიან. ასეთი დაუძლეველი სიტყვებით შემოვიდა ილია ჭავჭავაძე საქართველოში.
„ჩვენი თავი ჩვენადვე უნდა გვეყუდნოდესო“!
„აქ ვხედავ მე დიდ ანალოგს: ილია – მოსე. აქ არის გზააბნეული ერის ვულკანურ მთასთან მიყვანა“ – წერდა კონსტანტინე გამსახურდია (გამსახურდია, 2012).
2. ღირსეული, ჰარმონიული თანაცხოვრებისათვის აუცილებელია საზოგადოებრივი სოლიდარობა და სამოქალაქო აქტივიზმი
„საზოგადოებრივი სოლიდარობა“ – საერთო ღირებულებებზე დაფუძნებული ურთიერთმხარდაჭერა და თანადგომა საზოგადოების წევრებს შორის, საერთო მიზნების მისაღწევად – და „სამოქალაქო აქტივიზმი“ – მიზანმიმართული, ორგანიზებული ქმედებები საზოგადოებრივი პრობლემების მოსაგვარებლად და პოზიტიური ცვლილებებისათვის – ნათლად ჩანს ლელთ ღუნიას შემდეგ სიტყვებში: „ადრიდა… ერთურთს დავეყუდნით, ერთურთს ვიხვეწებდნით. ადრიდა?! ქვრივ-ობოლთ ვიფარევდით, შინ მიწრიელს, გარეთ მავნეს დავულაგმნდით, ხთისა და ბატონის იასაულს მის ყუდროს არ მივკერძდნით, ერთურთს ლაღ მტერთან ჩავეფარვიდნით, დაცემულ ვიურვებდნით, ატირდომილს ვიხოიშნიდით და ესრეთ იყვის ბრალება კაცისა, ერთურთობა“.
პერსონაჟის პირით გახმიანებულ ამ სათქმელს ავტორი არაერთი ნაწარმოებით შეგვახსენებს. მაგალითისთვის გავიხსენოთ „სოფლის უფროსის არჩევანი“, რომელიც თვალსაჩინო მაგალითია იმისა, როგორი უნდა იყოს მაღალი სამოქალაქო ცნობიერების მქონე მოქალაქე: „თუ ხალხს თვისი უფლება და მოვალეობა კარგად აქვს აწონილი და ცნობილი, თუ ამასთან ხორც-სისხლში გამჯდარი აქვს, რომ ჩემი მეზობლის უფლების დარღვევა, ჩემი უფლების დარღვევასაც მოასწავებს, მაშინ ნავარდი მებადურთა შეუძლებელია, მაშინ აღმა ხნული პირდაღმა არ დაიფარცხება“ (ჭავჭავაძე, n.d.).
სწორედ ამ პრინციპით უნდა ვმოქმედებდეთ დღესაც თითოეული ჩვენგანი, გვახსოვდეს საზოგადოების წინაშე ჩვენი ანგარიშვალდებულება, თუ გვსურს სამართლიანი და ძლიერი სახელმწიფოს მშენებლობა.
სასურველია მოსწავლეებს ვუჩვენოთ და ასევე, ვთხოვოთ თავადაც გაიხსენონ საზოგადოებრივი თანადგომისა და მხარდაჭერის გამომხატველი შემთხვევები:
მაგალითად,
◊ პანდემიის პერიოდის სოლიდარობა: ახალგაზრდების მოძრაობამ „დავეხმაროთ მოხუცებს“ ათასობით ხანდაზმულს მიაწოდა საკვები და მედიკამენტები, მოხალისე ექიმების ჯგუფებმა უფასოდ გაუწიეს ონლაინკონსულტაციები პაციენტებს, დამსაქმებლების ნაწილმა მოახერხა და ანაზღაურების გარეშე არ დატოვა უმუშევრად დარჩენილი თანამშრომლები…
◊ ბუნებრივი კატასტროფების დროს გამოჩენილი თანადგომა: 2015 წლის თბილისის წყალდიდობის დროს ათასობით მოხალისე დაეხმარა დაზარალებულებს, ასევე, მოქალაქეებმა უდიდესი წვლილი შეიტანეს ქალაქის დასუფთავებასა და პირვანდელი იერსახის დაბრუნებაში; ბორჯომის ხეობის ხანძრების დროს მოსახლეობა მასობრივად ჩაერთო ცეცხლის ჩაქრობაში…
◊ გარემოსდაცვითი აქტივიზმი: დასუფთავების აქციები სხვადასხვა რეგიონში, ხეების დარგვის მასობრივი კამპანიები…
◊ ჯანდაცვის სფეროში განხორციელებული აქციები: სისხლის დონაციის მოხალისეობრივი პროგრამა, საქველმოქმედო კამპანიები ავადმყოფი ბავშვების დასახმარებლად…
ამგვარი შემთხვევების მოხმობა სხვა სფეროებიდანაც შეიძლება, იქნება ეს ადამიანის ძირითადი უფლებების დაცვა, კულტურული მემკვიდრეობის მოფრთხილება, საგანმანათლებლო ინიციატივები თუ სხვა სოციალური პროექტები. ეს მაგალითები აჩვენებს, რომ ადამიანები აცნობიერებენ ერთმანეთის დახმარების მნიშვნელობას. მათ იციან, რომ მცირე ინიციატივებსაც კი მოჰყვება დიდი ცვლილებები ერთად დგომის შემთხვევაში, რაც საზოგადოების მზარდი სამოქალაქო ცნობიერების უტყუარი დასტურია.
3. გულგრილობა და უმოქმედობა საზოგადოების მორალური დეგრადაციის ნიშანია
მოხევე შენიშნავს, რომ თავისუფლების წართმევით დაკარგა უმთავრესი: სამართლიანობა და ზნეობა, ხალხი გულგრილი და ნირწამხდარი გახდა: „აწინა ქვრივ-ობოლ ვინა განიკითხის, ატირდომილ გააცინის, დაცემულ ვინ აღადგინის? აწინა არა არნ კაცნი და თუ არნ – პირად და გულად ჯუღურ არნ. ერი დავარდნილ, გალახულ არნ. ვრდომილ-კრთომილ. წარხდა ქართველთა სახელი, ქართველთა წესთ-წყობაი“ – ლელთ ღუნია აქ აკრიტიკებს მის თანამედროვე საზოგადოებაში გამეფებულ ინდიფერენტულობასა და არაჰუმანურობას. დაპყრობილ და დამონებულ ქვეყანაში თითქმის აღარ შემორჩა ადამიანი, ვინც სხვას დაეხმარება, გაამხნევებს და გვერდში დაუდგება. ეს კი იწვევს ეროვნული თვითშეგნებისა და ტრადიციული ღირებულებების დაკარგვასაც: „წარხდა ქართველთა სახელი, ქართველთა წესთ-წყობაი“.
უწინდელი სამართლიანი ცხოვრების გამოხატულებაა ტექსტში „ერთა საბჭო“. მოხევის თქმით, მას შემდეგ, რაც რუსობაში არიან, საბჭო აღარ მოქმედებს: „ყველაი გაცუდდის, ყველაი გაუქმდის… გაუქმდის ადრინდელ დაწყობაი“. ქვეყანაში წესრიგი აღარაა. დღესაც სახელმწიფო ინსტიტუტების მოშლა, მსგავსად ძველი დროის თემური თვითმმართველობის მოშლისა, იწვევს საზოგადოებრივი წესრიგის რღვევას.
უწინ, თავისუფალ და სოლიდარობით სავსე საზოგადოებაში, ფასდებოდა ვაჟკაცობა და ჭკუა, სიბრძნე (მაგ., მთიელები ერისთავმა დაასაჩუქრა, რადგან ვაჟკაცობა გამოიჩინეს ციხის აღებისას), რუსობაში ყოფნისას კი გაუფასურებულია ზნეობრივი იდეალები. აქ მხოლოდ „ტყუობით, მეძავ-მრუშობით, ფიცთა გატეხვით, ერთურთ ღალატით“ შეიძლება „კარგად ცხოვრება“.
უსამართლოდ მოწყობილ ქვეყანაში, იქ, სადაც ხმას არ იმაღლებენ უსამართლობის წინააღმდეგ, პატიოსან ადამიანს ემძიმება ცხოვრება: „ჭამად-სმად სასყიდვალ, ტყეი სასყიდვალ, გზაი სასყიდვალ, ლოცვა-კურთხევაი სასყიდვალ, სამართალ სასყიდვალ, რაიდ დარჩევიბის ბეჩავი მახევე?“. ჩანს, რომ ამგვარ მოცემულობაში მეფობს კორუფცია და ეკონომიკა უბრალო ხალხის სასარგებლოდ აღარაა მოწყობილი. ის რესურსები, მიწა-წყალი და მდებარეობა, რომელიც ქართველებს გააჩნიათ, მათთვის აღარაა სარგებლის მომტანი: „შაულობთ. ჯიბეჩი არ რჩების: მთის კაცი მახევე სვამეხის კერძია. ჭამადი, სმადი არაა სახლჩი, ნაშოვერ დუქანჩი მიდის“.
ნაწარმოების სწავლებისას მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს ამგვარ შემთხვევათა განხილვა ჩვენი ცხოვრების მაგალითზეც, მით უმეტეს მაშინ, როდესაც თანამედროვე საზოგადოებაშიც ვხვდებით მსგავს პრობლემებს:
◊ როცა ბუნებრივი რესურსები (მიწა-წყალი, ტყე, წიაღისეული) კერძო ინტერესების სამსახურშია და მოსახლეობა ვერ იღებს სარგებელს.
◊ როცა ჯანდაცვისა და განათლების ხელმისაწვდომობა პრობლემად რჩება.
◊ როცა სამართლიანობის მიღწევა „დიდ ხარჯებთანაა“ დაკავშირებული და დამოკიდებულია პიროვნების სოციალურ სტატუსზე.
◊ როცა ეკონომიკური სისტემა ვერ უზრუნველყოფს მოსახლეობის კეთილდღეობას.
◊ როცა საზოგადოების ნაწილს არ გააჩნია სოლიდარობა ჩაგრულთა მიმართ, არ თანაუგრძნობს სამართლიანობის დასაცავად გამართულ სახალხო დემონსტრაციებს და, ნებსით თუ უნებლიედ, ეწევა მათ დისკრედიტაციას. ასეთ დროს ის თავად ხდება უსამართლობის თანამონაწილე და ხელს უწყობს იმ სისტემის გაძლიერებას, რომელიც საბოლოოდ მის წინააღმდეგაც შეიძლება შემობრუნდეს.
ამ პარალელების გავლება მოსწავლეებს დაანახვებს, რომ ლელთ ღუნიას მიერ აღწერილი პრობლემები არ არის მხოლოდ წარსულის კუთვნილება, რომ მათ წინააღმდეგ ბრძოლა დღესაც აქტუალურია. ეს კი ხელს შეუწყობს მათში სამოქალაქო პასუხისმგებლობის გრძნობის გაღვივებას.
4. „მშვიდობა ცარიალ სტავმაქით“, ანუ როდისაა „მშვიდობა“ რეალური და სასარგებლო
მშვიდობის ცნება, მრავალმნიშვნელობიანი და კულტუროლოგიური თვალსაზრისითაც, რთული ფენომენია. სპეციალურ ლიტერატურაში შენიშნულია, რომ ტრადიციულ აღმოსავლურ კულტურაში მშვიდობა შინაგანი მოცემულობით განისაზღვრება (მშვიდობა ჩვენს გონებასა და გულში), ხოლო დასავლურ სამყაროში — გარეგანი მდგომარეობით. ზედაპირული გაგებით მშვიდობა შეიარაღებული კონფლიქტის, ომის არარსებობაა (საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა, n.d.).
„მოყვრულად მოსული“ დამპყრობელი რუსეთი დღენიადაგ „მშვიდობის დამყარებას“ აყვედრიდა ქართველებს. სწორედ ამიტომ, ილია განგებ წამოიწყებს საუბარს ამ თემაზე მოხევესთან: „ახლა რომ მშვიდობიანობა არის?“. ლელთ ღუნიას პასუხი თავად ავტორის მსოფლმხედველობის გამოხატულებაა: „რაის ვაქნევ ცარიალ მშვიდაბას ცარიალ სტვამაქით. რაი არნ მშვიდაბა? უხმარ სატევარს ჟანგი დაედვის, უსრბოლო წყალჩი ბაყაყნი, ჭია-ჭუაი, ქვემძრომი გამრავლდის. უდეგარ, უსვენარ თერგჩი კი კალმახი იცის! რაი არნ მშვიდაბა ცოცხვალ კაცთათვის? რაი არნ მტერობა, თუ ერი ერობს? ცარიალ მშვიდაბა მიწაჩიც გვეყოფის“. მოაზროვნე ქართველის სიტყვით, თავისუფლებისა და სამართლიანობის, მაღალი იდეალების დაკარგვით დამყარებული მშვიდობა არაფრის მაქნისია, მეტიც, უარესია, რადგან თავდაცვის საშუალებას არ ტოვებს.
ილიას ნააზრევში მშვიდობა დაკავშირებულია არა მხოლოდ კონფლიქტების გადაწყვეტასთან, არამედ იმ ღირებულებებისა და პრინციპების ჩამოყალიბებასთან, რომლებიც ხელს უწყობენ საზოგადოებაში ურთიერთგაგებასა და სოციალურ თანასწორობას, მოქალაქეთა კეთილდღეობას, ქვეყნის სრულფასოვან განვითარებას. ამ თვალსაზრისით, ილია ჭავჭავაძის პოზიცია სრულად მიესადაგება აუნ სან სუ ჩის (ნობელის პრემიის ლაურეატი მშვიდობის დარგში) შეფასებას: „მშვიდობა არ ნიშნავს მხოლოდ სისასტიკისა და ომის არარსებობას, გულისხმობს ყველა იმ ფაქტორის აღმოფხვრასაც (დისკრიმინაცია, უთანასწორობა, ძალმომრეობა), რომლებიც ემუქრება მშვიდობას“ (Suu Kyi, 1991).
ლელთ ღუნია გლეხკაცია, ამდენად ის უბრალო ადამიანის ენით გვესაუბრება: ცარიელი მუცლით მშვიდობას რას „ვაქმნევინებო“, თუმცა „ცარიელ სტავმაქში“ მხოლოდ მშიერი კუჭი და მატერიალური სიდუხჭირე კი არ იგულისხმება, მოიაზრება სამართლიანობისა და დემოკრატიული ღირებულების უქონლობაც (ეს მოხევეს მსჯელობაში, კერძოდ კი, წარსულისა და აწმყოს შეპირისპირებაში, კარგად გამოჩნდა).
აქვე მინდა შედარებისათვის მოვიხმო ამერიკის პრეზიდენტის, თეოდორე რუზველტის სიტყვებიც: თუ არჩევანი მექნებოდა სამართლიანობასა და მშვიდობას შორის, მე სამართლიანობას ავირჩევდი – „If given the choice between Righteousness and Peace, I choose Righteousness“ (Roosevelt, 1915). როგორც ვიცით, დემოკრატიული ღირებულებების დანერგვის თვალსაზრისით, აშშ ერთ-ერთი გამორჩეული ქვეყანაა მთელ მსოფლიოში. აშშ ზესახელმწიფოა არა მხოლოდ მატერიალური დოვლათის გამო, არამედ სწორედ იმიტომ, რომ ამ ქვეყანაში ყველაზე უფრო დიდ პატივს სცემენ ადამიანის უფლებებს, სამართლიანობასა და თანასწორობას. მშვიდობასა და სამართლიანობას შორის, სამართლიანობას ირჩევს ილიაც:
„- რომელი ქვეყანა სჯობია, მაძღარი თუ მრთელი?
– ორივენ ერთადა. უერთურთოდ ქვეყანაი გონჯაა.
– ორში რომ ერთი ამოგარჩევინონ?
– ორჩიდა? არჩევანზედ? ამ ღორღიან კლდეთ ვიჯობდი, ჯანმრთელია. ადამის ძეი ბალახითაც, გაჭირდის, გაძღების, სატკივარს რაი ეყვის?“
დღევანდელი მოსწავლეებისთვის ამ საკითხის გააზრება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რადგან საქართველოს წინაშე დგას როგორც ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის, ისე სოციალური თანასწორობის დამკვიდრების გამოწვევები. ხშირად გვესმის, რომ მშვიდი თანაცხოვრების შენარჩუნებისთვის უნდა დავთმოთ გარკვეული პრინციპები, თუმცა ისტორიული გამოცდილება გვიჩვენებს – წესრიგი სამართლიანობის გარეშე მხოლოდ დროებითი მდგომარეობაა, რომელიც აუცილებლად დაირღვევა. ამიტომ ახალგაზრდებმა უნდა გაიაზრონ, რომ დათმობა, რომელიც ხალხის ინტერესებს ეწინააღმდეგება, საბოლოოდ ვერც სტაბილურობას უზრუნველყოფს. ეს განსაკუთრებით აქტუალურია დღეს, როცა ქვეყანა დგას დილემის წინაშე – როგორ დაიცვას მოქალაქეთა უფლებები და რეგიონში სიმშვიდე. სწორედ ამიტომ, ილიასეული ხედვის გააზრება ახალ თაობას დაეხმარება, უკეთ შეიცნოს თანამედროვე გამოწვევები და ჩამოაყალიბოს საკუთარი პოზიცია ამ ფუნდამენტურ საკითხზე.
„მგზავრის წერილები“ თანამედროვე მოსწავლეებისთვის ტრადიციულისა და ახლის, წარსულისა და აწმყოს დიალოგის თვალსაჩინო მაგალითია. მასში ასახულია ქართული საზოგადოების მოდერნიზაციის რთული და წინააღმდეგობრივი პროცესი.
ლიტერატურა:
⇒ გამსახურდია, კ. (2012). ილია ჭავჭავაძე (ნაწ. 2). ქართველი მწერლები სკოლაში (წგ. 3). საქართველოს მაცნე.
⇒ მინაშვილი, ლ. (2010). ახალი ქართული ლიტერატურის ისტორია. თბილისის უნივერსიტეტის გამომცემლობა.
⇒ საქართველოს განათლებისა და მეცნიერების სამინისტრო. (2022). ეროვნული სასწავლო გეგმა: ქართული ენა და ლიტერატურა, საშუალო საფეხურის სტანდარტი.
https://mes.gov.ge/content.php?id=13355&lang=geo
⇒ საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა. (n.d.). მშვიდობა. ენციკლოპედიური ლექსიკონი.
http://www.nplg.gov.ge/gwdict/index.php?a=term&d=5&t=4082
⇒ ჭავჭავაძე, ი. (n.d.). მგზავრის წერილები. საქართველოს პარლამენტის ეროვნული ბიბლიოთეკა.
http://www.nplg.gov.ge/civil/statiebi/saskolo/mgzavris_werilebi.htm
⇒ ჭავჭავაძე, ი. (n.d.). სოფლის უფროსის არჩევანი. საქართველოს მეცნიერებათა აკადემია.
⇒ Roosevelt, T. (1915, December 28). Address before the American Sociological Society: The International Posse Comitatus. In H. Hagedorn (Ed.), The Works of Theodore Roosevelt: Memorial Edition (Vol. 20, pp. 316-317).
⇒ Suu Kyi, A. S. (1991, December 10). Nobel Prize Lecture [delivered by Aung San Suu Kyi’s son]. The Nobel Foundation.
