იზა ფარცვანია
სსიპ ზუგდიდის მუნიციპალიტეტის სოფ. ჯიხაშკარის №2 საჯარო სკოლის ისტორიის წამყვანი მასწავლებელი
სწავლა-სწავლების პროცესის გრძელვადიან მიზნებზე ორიენტირებასთან უშუალოდ დაკავშირებულია მოსწავლის შეფასება. სწავლა და შეფასება სრულებითაც არ წარმოადგენს ორ, ერთმანეთისგან იზოლირებულ, კომპონენტს, პირიქით, ისინი ერთმანეთთან მკაფიო კავშირშია. მოსწავლის შეფასება შესაძლებელია სასწავლო პროცესის მიმდინარეობისას, სპეციალურად დანიშნული გამოკითხვებისა და საკონტროლო წერის გარეშე. ეროვნულ სასწავლო გეგმაში (ესგ) მოსწავლეთა შეფასებისათვის განსაზღვრული და გამოყენებულია ორი ტიპი: განმავითარებელი და განმსაზღვრელი შეფასებები.
მოსწავლის შეფასების ნებისმიერი ტიპისთვის საჭიროა ესგ-ით დადგენილ ოთხ ძირითად საკითხზე აქცენტირება, ესენია:
♦ რა მიზნით ვასწავლით საგანს (სწავლა-სწავლების მიზნები)?
♦ რა რესურსებზე დაყრდნობით ვასწავლით (საკითხები, სასწავლო რესურსები)?
♦ სწავლების რა მეთოდებსა და სტრატეგიებს ვიყენებთ (როგორ ვასწავლით)?
♦ როგორ ვაფასებთ მოსწავლის მიღწევას (შეფასება)?
განმავითარებელი შეფასების ავტორები შეიძლება იყვნენ: მასწავლებელი, მოსწავლე (თვითშეფასება) ან ურთიერთშემფასებელი მოსწავლეები.
შემფასებელთა სხვადასხვა კატეგორიისთვის განსაზღვრულია განმავითარებელი შეფასების სტილი. მასწავლებლის შემთხვევაში, ეს შეიძლება განისაზღვროს: ზეპირსიტყვიერი ან წერილობითი უკუკავშირით, წამახალისებელი მითითებებით, ცოდნის/გაგების გადამამოწმებელი შეკითხვებით, რუბრიკებით, ქვიზებით და სხვ.
თუ შემფასებელი თავად მოსწავლეა, მაშინ ის იწყებს თვითშეფასებას, საკუთარი შეცდომებისა და დადებითი მხარეების ხაზგასმას, თვითრეგულირებულ სწავლებას (მეტაკოგნიცია და თვითრეგულაცია).
ურთიერთშეფასების პროცესში მოსწავლეები ორიენტირდებიან ერთმანეთის შეცდომებსა და დადებით მხარეებზე. ერთმანეთისგან იღებენ მეგობრულ რჩევებსა და, საჭიროების შემთხვევაში, შენიშვნებს. ეს ყველაფერი კი, ხელს უწყობს მათ ობიექტურ შემფასებლებად ჩამოყალიბებას.
განმავითარებელ შეფასებას აქვს ამოცანები და მიზნები, რის საფუძველზეც იგი ხორციელდება. მისი თითოეული ამოცანა მიზანზეა ორიენტირებული და ბოლომდე მას ემსახურება. განმავითარებელი შეფასების მიზანია, სწავლის ხარისხის გაუმჯობესება და მოსწავლის განვითარების მაქსიმალური ხელშეწყობა.
განმავითარებელი შეფასების ამოცანებს წარმოადგენს:
⇒ ცოდნის კონსტრუირების პროცესისა და ცოდნათა ურთიერთდაკავშირების პროცესის შეფასება;
⇒ წინარე ცოდნის ან წარმოდგენების დადგენა;
⇒ მოსწავლის მიერ საკუთარი ძლიერი და სუსტი მხარეების დადგენის უნარების შეფასება;
⇒ ცოდნის სამივე კატეგორიის ათვისების პროცესის შეფასება;
⇒ ცოდნის ერთობლიობათა ფუნქციურად გამოყენების უნარის შეფასება.
შიდასასკოლო, განმსაზღვრელი შეფასების შემთხვევაში ავტორი მასწავლებელია. მას შეუძლია შეფასება განახორციელოს ქულით ან/და კომენტარით. ასევე, ქულას შეიძლება ახლდეს კომენტარი ძლიერი და სუსტი მხარეების აღწერითა და ხარვეზების გამოსწორების მითითებით.
განმსაზღვრელი შეფასების ამოცანები და მიზნებია: ცოდნათა ურთიერთდაკავშირების უნარის შეფასება; ცოდნის სამივე კატეგორიის გამოყენების უნარის შეფასება; ცოდნის ერთობლიობათა ფუნქციურად გამოყენების უნარის შეფასება; კურიკულუმის, გამოყენებული ინსტრუქციული სტრატეგიების ეფექტურობის შეფასება; მოსწავლის აკადემიური მიღწევის დონის დადგენა საგნობრივი სასწავლო გეგმის შედეგებთან მიმართებაში.
როგორ უნდა მოხდეს მოსწავლის განმავითარებელი შეფასება? სწავლა-სწავლება და განმავითარებელი შეფასება ერთმანეთისგან განუყოფელია. თუკი მასწავლებელი მოსწავლეებს ეხმარება კომპლექსური დავალების შესრულებაში და ადეკვატურ უკუკავშირს აძლევს, ეს იმას ნიშნავს, რომ მასწავლებელი განმავითარებელ შეფასებასაც აწარმოებს. ადეკვატურ უკუკავშირში იგულისხმება: მოსწავლის მიღწევებისა და პრობლემების კონკრეტული აღწერა, გრძელვადიან მიზნებთან მიმართებით პროგრესზე და სამუშაო პროცესზე მკაფიოდ ორიენტირებული კომენტარი, იმის ანალიზი, თუ რა უწყობს/უშლის ხელს მოსწავლის წინსვლას. ეს ანალიზი უნდა გულისხმობდეს მასწავლებლის თვითშეფასებასაც.
გარდა ზემოთქმულისა, მასწავლებელი ვალდებულია, მოსწავლის მიღწევების შესახებ ინფორმაცია გაუზიაროს მშობლებს, კათედრის წევრებს, სკოლის ადმინისტრაციას. ამისათვის შეიძლება გამოყენებულ იქნეს სხვადასხვა ფორმა, მათ შორის — შემაჯამებელი განმავითარებელი კომენტარი.
შეფასებისათვის მნიშვნელოვანია მოსწავლის მიღწევების აღწერა. კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობის პროცესში, მოსწავლე გზადაგზა სწავლობს ქვესაკითხებს. ამ პროცესში მას ხვდება გარკვეული ბარიერები, უშვებს შეცდომებს, რომელიც ხელს უშლის ცოდნის ურთიერთდაკავშირებასა და ორგანიზებაში, ქვეცნებებთან და სამიზნე ცნებებთან მიმართებით. მასწავლებლის ამოცანაა, აღწეროს ეს პრობლემები და ჩამოაყალიბოს კომენტარი მათ გასაუმჯობესებლად.
განმსაზღვრელი შეფასების დაწერისთვის შეიძლება გამოვიყენოთ მიმდინარე შეფასებები (საკლასო, საშინაო და შემაჯამებელი დავალებები) და მხოლოდ შემაჯამებელი დავალებები. კომპლექსური დავალების გასიტყვების შემდეგ განმსაზღვრელი შეფასება შეიძლება დაიწეროს კრიტერიუმების წილობრივი განაწილებით.
შეფასების ნებისმიერ ტიპს ინდივიდუალური და გარკვეული ფუნქცია აქვს. განმავითარებელი შეფასების ფუნქცია შეცდომის სტატუსის შეცვლაა.
არსებობს მიმდინარე და შემაჯამებელი განმავითარებელი შეფასებები. კომპლექსურ დავალებაზე მუშაობის დროს, მოსწავლე ქვესაკითხებსა და ქვეცნებებს გადის ეტაპობრივად, ყოველი შეფერხების დროს ვაწოდებთ პოზიტიურ უკუკავშირს (მიმდინარე, მყისიერი განმავითარებელი შეფასება). სემესტრისა და სასწავლო წლის ბოლოს, შემაჯამებელ განმავითარებელ კომენტარს ვწერთ. მასში უნდა იკითხებოდეს მოსწავლის წარმატებები, განვითარების აქტიური და უახლოესი ზონები.
განმავითარებელ შეფასებას თავისი ინსტრუმენტები აქვს, ესენია:
⇒ რეფლექსია (უკუკავშირი);
⇒ თვითრეფლექსია (თვითშეფასება უკუკავშირით);
⇒ ექსკურსია;
⇒ გასასვლელი „ბარათები“ და ა.შ.
სწავლა-სწავლების პროცესის გრძელვადიან მიზნებზე ორიენტირებას, შეფასების გზით, დასახული მიზნისკენ მივყავართ, გამომდინარე იქიდან, რომ სწავლების პროცესის სწორი (ობიექტური) შეფასება, მიზნის მიღწევის წინაპირობაა. დავძენ, რომ განმავითარებელი შეფასების კომპონენტებია: დაზუსტება, წახალისება, რჩევა.
