განათლების კოალიციამ, 8 თებერვალს, ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების შესახებ საჯარო დისკუსია გამართა და დაინტერესებულ საზოგადოებას გააცნო მათ მიერ მომზადებული განახლებული დოკუმენტის ვერსია და რეკომენდაციები, რომელზე მუშაობა ჯერ კიდევ 2022 წელს დაიწყო, განათლების სამინისტროსთან თანამშრომლობით, სხვა საზოგადოებრივი ჯგუფებისა და სპეციალისტების ჩართულობით. პროცესში მონაწილეობდა 100-ზე მეტი ადამიანი, მათ შორის საზოგადოებრივი ორგანიზაციებიდან, უნივერსიტეტებიდან, საჯარო თუ კერძო სკოლებიდან. თემის აქტუალობა იმანაც განაპირობა, რომ 2023 წლის 12 დეკემბერს, განათლებისა და მეცნიერების მინისტრმა, რეფორმების პრეზენტაციისას, ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების (ზგემ-ის) ცვლილება დააანონსა. წარდგენის ფორმისა და შინაარსის გათვალისწინებით, აღნიშნულ სიახლეს დიდი გამოხმაურება მოჰყვა საზოგადოებაში. თუმცა, ამ დრომდე, არაფერია ცნობილი დოკუმენტის განახლებული ვერსიის შინაარსისა და საჯარო განხილვების შესახებ.
სწორედ საკითხის მნიშვნელობიდან და საზოგადოების ინტერესიდან გამომდინარე, განათლების კოალიციამ პირველი საჯარო დისკუსია გამართა, დაინტერესებულ პირებთან ერთად, შეხვედრაზე, საზოგადოებრივი პროცესის ფარგლებში შემუშავებული ვერსია მიმოიხილა და გააცნო საჭირო ცვლილებების არგუმენტები, შესთავაზა რეკომენდაციები. შეხვედრაზე, დოკუმენტზე მომუშავე ჯგუფის წარმომადგენლებმა, შემდგომ ნაბიჯებზეც ისაუბრეს.
კოალიციის დირექტორმა, გიორგი ჭანტურიამ, დოკუმენტის წარდგენისას, დამსწრე საზოგადოებას ძირითადი რეკომენდაციები გააცნო, რომელიც საექსპერტო პანელმა კვლევისა და მსჯელობის საფუძველზე შეიმუშავა (იხილეთ დოკუმენტი).
გიორგი ჭანტურიას თქმით, რეკომენდაციები ეხება როგორც შინაარსობრივ საკითხებს, ასევე ტექნიკურს, დოკუმენტის საკომუნიკაციო მიმართულებას და მისი გამოყენების გზებს. „კონცეპტუალურად, ორი მთავარი სიახლე, რაც ამ დოკუმენტს აქვს, პრინციპების და კონტექსტების ნაწილებია. უფრო კონკრეტულად, ზოგადი განათლების მიზნების დოკუმენტს თან ახლავს 6 პრინციპი, რასაც სისტემა უნდა ეფუძნდებოდეს, რის მიხედვითაც უნდა ფასდებოდეს ის. მეორე მხრივ, ეს პრინციპები ერთგვარი ღირებულებებია, რასაც უნდა იზიარებდეს და რაზე დაყრდნობითაც უნდა იმართებოდეს სისტემა.
რაც შეეხება კონტექსტებს, პიროვნული განვითარების კუთხით, გამოყოფილი გვაქვს სამი კონტექსტი, რაშიც ადამიანს უწევს ოპერირება – საზოგადოებრივ-პოლიტიკური, ბუნებრივი და ინფორმაციულ-ტექნოლოგიური. ვფიქრობთ, ეს კარგად პასუხობს როგორც ლოკალურ, ისე გლობალურ გამოწვევებსა და საჭიროებებს.
დაბოლოს, პირადად ჩემთვის, ძალიან მნიშვნელოვანი იყო, რომ პიროვნულ განვითარებასთან ერთად, ფოკუსი საზოგადოებისა და გარემოს გაუმჯობესებაზეცაა. ასევე, გამოკვეთილია სკოლის სოციალური ფუნქციაც.“
⇒ რატომ არის მნიშვნელოვანი ცვლილებები?
განათლების ექსპერტი სიმონ ჯანაშია ამბობს, რომ სირთულე მაშინაც და ახლაც იყო და არის ის, რომ ძალიან რთულია საზოგადოების შეთანხმება კონკრეტულ მიზნებზე, „ამიტომ პრინციპები, რაზეც ვცდილობთ, რომ დაეფუძნოს განათლების სისტემა (რაც გვქონდა და ახლაც დავიცავით), ერთი მხრივ, კონკრეტული უნდა ყოფილიყო და, მეორე მხრივ, ზოგადი, მისაღები და გასაგები საზოგადოებისთვის, რაც გულისხმობს დემოკრატიული საზოგადოების ერთ-ერთ სირთულეს – განათლების სისტემას უჭირს განსაზღვროს როგორ შეიძლება უპასუხოს სხვადასხვა ღირებულებების, ინტერესის მქონე ადამიანების ერთობას. ანუ შეუძლებელია ყველა ადამიანი ერთ ჭკუაზე იყოს და ერთი და იმავე ღირებულებებით ხელმძღვანელობდეს. ამიტომ, ჩვენ დაგვჭირდა იმაზე დაფიქრება, რა არის საბაზისო, მნიშვნელოვანი, რაზეც ყველა ვთანხმდებით. ცხადია, ამის გარდა, არსებობს რაღაც ღირებულებები, რომელიც სხვადასხვა ოჯახს, პიროვნებას, მასწავლებელს თუ სტრუქტურას ამოძრავებს. პრინციპში, ეს არ გულისხმობს იმას, რომ მხოლოდ ამ მიზნებისთვის არსებობს სკოლა, არსებობს კიდევ ბევრი სხვა მიზანი. უბრალოდ, ეს არის მიზნები, რომელსაც აუცილებლად უნდა დაეფუძნოს ის გადაწყვეტილებები, რომელსაც იღებს სახელმწიფო. ამ დოკუმენტის ერთ-ერთი მთავარი ადრესატი სახელმწიფოა და მეორე, რა თქმა უნდა, განმახორციელებლები – სკოლები, სახელმძღვანელოების ავტორები, მასწავლებლების ტრენინგების ორგანიზებაში ჩართული პირები და სხვა.
რეალურად, 2004 წლის დოკუმენტის მიზნები და კონტექსტი ძალიან განსხვავდება დღევანდელი კონტექსტისგან. მაგალითად, არსებულ დოკუმენტში, თავის დროზე, ჩვენ შევეცადეთ, ისიც ჩაგვედო თუ როგორ უნდა შეცვლილიყო განათლების შესახებ ფილოსოფია. მაშინაც და დღესაც ჩვენ მიერ შემუშავებულ დოკუმენტში წერია, რომ განათლების სისტემა ქმნის პირობებს იმისთვის, რომ რაღაც ცოდნა შეიძინოს ახალგაზრდამ. ეს პედაგოგიური მიდგომიდან გამომდინარეობს და არ არის შემთხვევითი ფრაზა, იმიტომ, რომ ადამიანების დიდ ნაწილს შეიძლება ეგონოს, რომ სისტემამ პირდაპირ უნდა განუვითაროს ადამიანს რაღაც, ან პირდაპირ მისცეს ცოდნა, ჩაუნერგოს რაღაც ღირებულებები. ეს ორი მიდგომა ძალიან განსხვავდება ერთმანეთისგან. ერთი ეფუძნება, ვთქვათ, იმ დაშვებას, რომ, ბავშვი რომელიც სკოლაში დადის, არის განათლების სუბიექტი და არა ობიექტი. ანუ თავად განათლებისადმი მიდგომის პრინციპი უნდა შეცვლილიყო – როგორ ვუდგებით განათლებას, როგორ ვხედავთ. არა მხოლოდ კომპეტენციებია საინტერესო, რას უნდა მიაღწიოს ბავშვმა, არამედ პრინციპია აღწერილი. ესეც ძალიან მნიშვნელოვანია და მგონია, რომ ეს ცვლილება იყო მაშინ მნიშვნელოვანი. დღეს, ერთ-ერთი, რაზეც შევეცადეთ გვემუშავა, იყო ის, რომ პირველ დოკუმენტში, ანუ 2004 წლის დოკუმენტში, არ არის გამოკვეთილი საზოგადოებრივი როლი იმდენად, რამდენადაც აქცენტი პიროვნებაზეა. არის უფრო ლიბერალური მიდგომა, სადაც მთავარი მიზანი ხდება ერთი კონკრეტული ბავშვის აღზრდა და მისთვის რაღაც კომპეტენციების განვითარება, მაგრამ ნაკლებ მნიშვნელოვანია, მაგალითად, ის, რომ საზოგადოებაში იყოს სოლიდარობა, გარკვეული საზოგადოებრივი შეთანხმებები. კი, იქაც წერია, რომ ის კონკრეტული პიროვნება უნდა იყოს აქტიური მოქალაქე, შეძლოს დამოუკიდებლად გადაწყვეტილებების მიღება, მაგრამ აქცენტი მაინც პიროვნებაზეა. ჩვენ შევეცადეთ, მიზნებში საზოგადოებრივი მიზანიც დაგვებრუნებინა. ვფიქრობ, კონტექსტების გამოკვეთაც სწორედ ამას მოემსახურება.“
⇒ როგორი სისტემა გვინდა გვქონდეს?
კოალიციის გამგეობის თავმჯდომარემ, ირინა ხანთაძემ, ზგემ-ის ახალი ვერსიის შესახებ საუბრისას, აღნიშნა, რომ ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების ახალ ვერსიაში გაცხადებული პრინციპები, მათი აზრით, რეალურად შექმნის ძალიან მნიშვნელოვან წინაპირობას, თუ როგორი სისტემა გვინდა გვქონდეს.
ირინა ხანთაძე, არსებულ სარეკომენდაციო ვერსიაში, ერთ-ერთ მნიშვნელოვან საკითხად პრინციპებთან დაკავშირებულ ჩანაწერს მიიჩნევს და ამბობს, რომ „შეიძლება უფრო ფართო საზოგადოებამ იდავოს და რაღაც სხვა პრინციპებზე ჩამოვყალიბდეთ, მაგრამ პრინციპული იყო, მსჯელობა იმაზე, რომ აუცილებლად ამ ტიპის დოკუმენტში აღნიშნული უნდა იყოს არა მხოლოდ ის, თუ რა შედეგზე გვინდა გავიდეთ ზოგადი განათლების კურსდამთავრებულთა მიმართებით, არამედ, ასევე, აუცილებლად უნდა იყოს მინიშნება იმაზე, როგორი იყოს ეს პროცესი, გარემო, სასწავლო პოლიტიკა, რომლის შედეგადაც შესაძლებელი იქნება ასეთ შედეგზე გასვლა. ბუნებრივია, ყველა შესაძლო ჩარევით ვერ გავალთ, აუცილებლად გარკვეულ პრინციპებზე დაფუძნებული ჩარევაა მნიშვნელოვანი. დოკუმენტზე მუშაობის პროცესში სწორედ ასეთი დისკუსია მიმდინარეობდა – რა არის ის საკვანძო პრინციპები, რასაც უნდა ეფუძნებოდეს განათლების პოლიტიკა და ეფუძნებოდეს, თუნდაც სკოლა თავის მართვაში. ვფიქრობთ, ამიტომაა მნიშვნელოვანი, რომ ეს დოკუმენტი, გარკვეულწილად, მოიცავდეს ამ ტიპის განაცხადს და ქმნიდეს რაღაც ბაზას, შეთანხმებას იმაზე, როგორ წარმოგვიდგენია, როგორი უნდა იყოს განათლების სისტემა – სკოლა საქართველოში.
რა თქმა უნდა, სისტემა დემოკრატიულ პრინციპებზე უნდა იყოს აწყობილი, რაც იმას ნიშნავს, რომ არა მხოლოდ სამინისტრო ან გადაწყვეტილების მიმღები სხვა უწყება ხელმძღვანელობდეს ამ პრინციპით და პროცესი იყოს დემოკრატიული, არამედ იმასაც, რომ სკოლაც დემოკრატიული იყოს თავის ყოველდღიურობაში. მაგალითად, საუბარია კეთილდღეობაზე, როგორც პრინციპზე. როდესაც რაღაც გადაწყვეტილებას ვიღებთ, უნდა ვხელმძღვანელობდეთ მასწავლებლის, მოსწავლის და სასკოლო საზოგადოების სხვა წევრთა კეთილდღეობის მიზნებით. უნდა განვსაზღვროთ, რამდენად ემსახურება ეს გადაწყვეტილება ბავშვების, მასწავლებლების კეთილდღეობის მიზნებს. თუ ეს პრინციპები არ იქნა დაცული, რა თქმა უნდა, დასახულ შედეგზე (რაც ჩვენ გვინდა) ვერ გავალთ. ვფიქრობ, მოქმედ ვერსიაში ასე მკაფიოდ არ იყო გამოხატული ეს საკითხი. ახალ ვერსიაში მისი გათვალისწინება, ძალიან მნიშვნელოვან წინაპირობას შექმნის შეთანხმებისთვის, თუ როგორი სისტემა გვინდა გვქონდეს.
ერთ-ერთი მოტივი, რატომაც დავიწყეთ ზგემ-ის განახლებულ ვერსიაზე მუშაობა, ისიც იყო, რომ იმ პერიოდში იწყებოდა ავტორიზაციის პროცესი. სკოლების ავტორიზაციის არსებულ სტანდარტში პირველი სტანდარტი სკოლის ფილოსოფიას ეხება. პირდაპირი ჩანაწერია, რომ სკოლას უნდა ჰქონდეს მისია, რომელიც შესაბამისობაშია ზოგადი განათლების ეროვნულ მიზნებთან. ამ დროს გვაქვს დოკუმენტი, რომელიც ძალიან მოძველებულია ბევრი თვალსაზრისით. ბუნებრივია, ლოგიკურად გაჩნდა აზრი იმის შესახებ, რომ თუ სკოლებს უნდა მოვთხოვოთ განაცხადები, რეფლექსია, რომელშიც უნდა აირეკლოს ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნები, ალბათ, დროა, დოკუმენტის განახლებული ვერსია არსებობდეს. ავტორიზაციისა და, ზოგადად, რეფორმის კონტექსტში, სავსებით გასაგები მოტივიცაა, თუ რატომ დაჩქარდა განათლების ეროვნული მიზნების განახლებაზე მუშაობა.“
⇒ კონტექსტების გამოკვეთა (რეკომენდაცია 2)
ჩამონათვალში ერთ-ერთი რეკომენდაცია კონტექსტების გამოკვეთას ეხება. „ზოგადი განათლების პროცესში ჩართულ პირებს და ფართო საზოგადოებას უნდა ჰქონდეთ მკაფიო წარმოდგენა, თუ როგორი გარემოსთვის ამზადებენ საქართველოში ახალგაზრდებს. ამ მხრივ, სასურველია, ზოგადი განათლების ეროვნულ მიზნებში უფრო მკაფიოდ იყოს განმარტებული კურსდამთავრებულების უნარებისა და ღირებულებების გამოყენების კონტექსტები. უპრიანია, გამოიყოს საზოგადოებრივ-პოლიტიკური, ბუნებრივი და საინფორმაციო-ტექნოლოგიური გარემო…“
დოკუმენტის თანაავტორი მანანა რატიანი მიიჩნევს, რომ ამის დაკონკრეტება ზოგადი განათლების მიზნებში ძალიან მნიშვნელოვანი იყო. „ზოგადი განათლების ეროვნულ მიზნებში, ბუნებრივი გარემო ცალსახადაა მოცემული. ჩვენ ვნახეთ და კვლევებიც ადასტურებს, რომ ახალგაზრდა თაობის ცნობიერება, ბუნებრივ გარემოსთან მიმართებაში, ბევრად უფრო მაღალია, ვიდრე, წინა თაობების. გარკვეულწილად, ეს იმის შედეგია, რომ ზოგადი განათლების ეროვნულ მიზნებს დაეფუძნა იგივე ეროვნული სასწავლო გეგმა, სახელმძღვანელოები, განვითარდა რესურსებიც ამ მიმართულებით, მასწავლებლები გადამზადდნენ და ა.შ. თუმცა, იყო რაღაც, რაც მოსვენებას არ გვაძლევდა ბუნებრივ გარემოსთან მიმართებაში – რა ცოდნა უნდა ჰქონდეს ახალგაზრდას იმისთვის, რომ ესმოდეს, რა პროცესები მიმდინარეობს მის გარშემო. თუმცა, ეს არ უნდა იყოს მხოლოდ ცნობიერების დონეზე დარჩენილი ცოდნა, როგორ უნდა ხდებოდეს ბუნებრივ გარემოსთან ჰარმონიული ურთიერთობა, არამედ ისეთი მნიშვნელოვანი საკითხები უნდა შეგვეტანა, რომელიც შემდგომ ნაბიჯებს გულისხმობს — რას ვაკეთებთ იმისათვის, რომ დავიცვათ ბუნებრივი გარემო, მდგრადი განვითარების პრინციპები, ისეთი მნიშვნელოვანი თემატიკა, როგორიც არის კლიმატის ცვლილების საკითხები.
2004 წლის შემდეგ საზოგადოება ბევრად უფრო წინ წავიდა და თვითმხილველებიც ვართ ბუნებრივი გარემოს მიმართ მომხმარებლური დამოკიდებულებების. შესაბამისად, გვინდა, რომ ჩვენს მოსწავლეებს არა მხოლოდ ცოდნა ჰქონდეთ ბუნებასთან ურთიერთობის, არამედ ქმედებით დაამტკიცონ ამ ცოდნის არსებობა. გვჭირდება რაციონალური ზრუნვითი მრავალფეროვნების შენარჩუნება, შესაბამისად, მასწავლებლებმაც უნდა ასახონ ეს როგორც არასაგაკვეთილო, ისე საგაკვეთილო პროცესში, კონკრეტული პროექტული სწავლებით. ეს მხოლოდ ერთი კონკრეტული საგნის მასწავლებლის კი არა, მთლიანად სკოლის ვალდებულებაა. ერთ-ერთი განსხვავებული საკითხი სწორედ ეს არის, რომელიც უფრო სიღრმისეულადაა გამოკვეთილი დოკუმენტში, რითაც, სკოლებს ვუბიძგებთ, რომ საზოგადოება ბევრად უფრო წინ წავიდეს და ცნობიერებიდან გადავიდეთ ქმედებაზე.“
გიორგი მელიქაძემ, ილიას საახელმწიფო უნივერსიტეტის დოქტორანტმა, კოალიციაში გამართულ დისკუსიაზე განაცხადა, რომ, როცა განათლების ეროვნულ მიზნებზე ვსაუბრობთ, არ უნდა ვიგულისხმოთ მხოლოდ გარკვეულ ლოკალობას მიბმული პასუხისმგებლობები, არმედ, პირველ რიგში, უნდა ვიგულისხმოთ, ჩვენი (ლოკალობაზე მყოფი ადამიანების) პასუხისმგებლობა კაცობრიობის და სიცოცხლის წინაშე. „არა მგონია სწორი მხოლოდ ინდივიდის კეთილდღეობაზე ზრუნვა თავად ინდივიდისთვისვე იყოს კარგის მომტანი და სასარგებლო. გაცილებით უფრო სასარგებლოა, თუკი ინდივიდი, პირველ რიგში, თავის უახლოეს გარემოზე ზრუნავს, რითაც მონაწილეობს იმ დიდ პასუხისმგებლობაში, რაც საკაცობრიო ინტერესებია. საზოგადოებრივი ინტერესი, რა თქმა უნდა, ჩემი აზრით, პირველი რგოლია ამ პასუხისმგებლობის, მაგრამ უფრო გლობალურად უნდა შევხედოთ ამ პასუხისმგებლობას. რადგან რეკომენდაციებში მნიშვნელოვანი ასპექტები გამოვკვეთეთ, საკაცობრიო ღირებულებები დავუკავშირეთ ეროვნულს, მგონია, რომ გარკვეულწილად რედეფინიცია სჭირდება ამ ეროვნულობას, რომ, პირველ რიგში, ეს უკავშირდება პასუხისმგებლობას კაცობრიობის წინაშე. ამიტომ, ჩემი აზრით, სოციალური ნაწილი, რაც შევეცადეთ გამოგვეკვეთა ამ დოკუმენტში და რეკომენდაციებშიც აისახა, ასე ვთქვათ, პირველი შრეა, თუმცა, ეს აუცილებლად ვრცელდება მთლიანად ადამიანის კეთილდღეობაზე დედამიწაზე. საერთოდ, ცნება უნდა გაჯანსაღდეს, რადგან მუდმივად ეროვნულობასთან დაკავშირება არ არის სასარგებლო.“
ზგემ-ის დოკუმენტზე მომუშავე ჯგუფის წარმომადგენელთა აზრით, ზოგადი განათლების ეროვნული მიზნების დოკუმენტის განახლება ინკლუზიურობის პრინციპის დაცვით უნდა ხორციელდებოდეს. დოკუმენტის შემუშავების პროცესში კი მნიშვნელოვანია პროცესის გამჭვირვალობა და ყველა დაინტერესებული მხარის მონაწილეობა. აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია ზოგადი განათლების სფეროში დასაქმებული პირებისა და მოსწავლეების ჩართულობაც. მათივე აზრით, განახლების პროცესს უნდა ახლდეს მკაფიო საკომუნიკაციო სტრატეგია, რაც უზრუნველყოფს საზოგადოებასთან ინტერაქციას: არსებული მოსაზრებების, წინადადებებისა და შეხედულებების შეგროვებას, დამუშავებას, ანალიზსა და უკუკავშირს.
რევაზ აფხაზავა მიიჩნევს, რომ როცა ამ ხარისხის დოკუმენტზეა საუბარი, ძალიან მნიშვნელოვანია ამ სისტემის აგების პრინციპებისა და სისტემაში ოპერირებული ციფრების ძალიან მკაფიოდ გამოკვეთა, რომ რაღაც საფუძველი გვქონდეს თუნდაც იმის, რომ მოვუწოდოთ ხოლმე გადაწყვეტილებების მიმღებებს ამ პრინციპების ერთგულება. „რაც შეეხება პარალელურ რეჟიმში ზგემ-ის განახლებაზე სამინისტროში მიმდინარე პროცესებს, მხოლოდ ვარაუდების დონეზე შეიძლება საუბარი. ჩვენ არაფერი ვიცით არც მისი შინაარსისა და არც აგებულების შესახებ. განათლების სფეროში დასაქმებული ადამიანები ისედაც უკვე რეზისტენტულები გახდნენ ასეთი ტიპის დოკუმენტების თუ ახალი რეფორმების მიმართ და ძალიან დაბალია მიმღებლობა. აქედან გამომდინარე, ჩემი აზრით, რასაც ვაკეთებთ ძალიან სწორია. მეტიც, გაცილებით უფრო მასშტაბური უნდა გავხადოთ მსჯელობა ამ თემაზე, მათ შორის, მედია საშუალებებითაც.
დოკუმენტი, რომელიც ერთობლივად შეიქმნა, ჩვენი მოცალეობის დროს მიღებული გადაწყვეტილება კი არ არის, ეს სამინისტროს სურვილიც იყო და საკმაოდ ბევრი რესურსიც დაიხარჯა. ამიტომ, ერთი მხრივ, პროცესების დუბლირება რომ არ მოხდეს და მეორე მხრივ, თავიდან ავიცილოთ ისეთი გადაწყვეტილებების მიღება, როგორც ეს ძალიან ვიწრო წრეებში ხდება ხოლმე, სამოქალაქო, სამეცნიერო და სახელმწიფო საზოგადოება მაქსიმალურად უნდა შევეცადოთ, მსჯელობა იმ დონეზე გავშალოთ, რომ სამინისტრო შეუერთდეს ამ დისკუსია.“
თუმცა, როგორც შეხვედრაზე გაირკვა, კოალიციის მიერ მომზადებულ დოკუმენტზე რეაგირება, რომელიც სამინისტროს გადაეგზავნა, მათი მხრიდან მხოლოდ იმ პასუხით შემოიფარგლა, რომ ნახეს და მოიწონეს. ამიტომ, ავტორთა ჯგუფი მიიჩნევს, ვიდრე სამინისტრო ზგემ-ის სახეცვლილ დოკუმენტს დაამტკიცებდეს, მანამდეა საჭირო სამოქალაქო და სასკოლო საზოგადოების მაქსიმალური მობილიზება, რომ ის მთავარი პრინციპები დაიცვან, რომელიც რეალურად უნდა განსაზღვრავდეს დღევანდელ განათლების სისტემას.
ლალი ჯელაძე
