საქართველოს სასკოლო განათლებაში სოციალურ-ემოციური უნარების განვითარებისა და მოსწავლეებისა და მასწავლებლების ფსიქოლოგიური კეთილდღეობის ხელშესაწყობად, ბალტიის და შავი ზღვის ალიანსი საქართველო, ჩეხეთის ფსიქიკური ჯანმრთელობის ეროვნულ ინსტიტუტთან თანამშრომლობით, იწყებს ახალ პროექტს — „გავიღიმოთ“. სპეციალისტების აზრით, ფსიქიკური პრობლემების 50% საწყისს იღებს მოზარდობის ასაკში. სკოლა და მასწავლებლები წამყვან როლს თამაშობენ მოზარდთა ჰარმონიული განვითარების პროცესში. ვინაიდან არსებული საგანმანათლებლო პროგრამები ამ ამოცანას თავს სათანადოდ ვერ ართმევენ, საქართველოს სასკოლო საგანმანათლებლო პროგრამებში განვითარებული ევროპის ქვეყნების სასკოლო პროგრამებში მოქმედი, სასარგებლო პრაქტიკის დანერგვა მნიშვნელოვანი და აუცილებელია.
სწორედ ამიტომ, პროექტის „გავიღიმოთ“ ფარგლებში იგეგმება ფსიქიკური ჯანმრთელობის წიგნიერებისა და სოციოემოციური განვითარებისთვის განკუთვნილი სასწავლო პროგრამის დანერგვა, რომელშიც, საპილოტე ეტაპზე, საქართველოს 15-მდე სკოლა, 20-მდე სამოქალაქო განათლების მასწავლებელი და 900-მდე მოსწავლე ჩაერთვება.
პროექტის განხორციელების პროცესში დარგის ქართველი და საერთაშორისო სპეციალისტები არიან ჩართული, მათ შორის სიმონ სურგულაძე, პროექტის „გავიღიმოთ“ ინიციატორი და ლონდონის კინგს კოლეჯის კრიზისული სამსახურის ექიმი ფსიქიატრი; პეტრ ვინკლერი — ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ფსიქიკური ჯანმრთელობის ცენტრის (პრაღა) წარმომადგენელი; პროფესორი თიკო ცომაია, საქართველოს საზოგადოებრივ საქმეთა ინსტიტუტი (GIPA), Baltic to Black Sea Alliance Georgia თავმჯდომარე, „ღიას“ დამფუძნებელი; გიორგი ჭანტურია — განათლების სპეციალისტი, საქართველოს განათლების კოალიციის დირექტორი; თემო სუყაშვილი — სსიპ ქალაქ მარნეულის №2 და №5 საჯარო სკოლების სამოქალაქო განათლების/მოქალაქეობის მენტორი მასწავლებელი; ელენე ლომაძე — ინტეგრირებული სოციალური და კოგნიტური ფსიქოლოგიის სპეციალისტი, მკვლევარი; რუსუდან ზაალიშვილი, Kings College London ფსიქიკური ჯანმრთელობის მაგისტრი, კავკასიის უნივერსიტეტის ასისტენტ პროფესორი, მკვლევარი.
პროექტი ამერიკის შეერთებული შტატების საელჩოს მხარდაჭერით ხორციელდება, ასევე ფინანსური მხარდამჭერები არიან — თიბისი ბანკი და რე-ბანკი.
ელენე ლომაძე: „კვლევები აჩვენებს, რომ 11-13 წლის ასაკში, ბავშვები განვითარების იმ ეტაპებს გადიან, როდესაც აუცილებელია ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე ყურადღების გამახვილება, მით უფრო მაშინ, როცა პანდემიამ ეს საჭიროებები კიდევ უფრო გამოავლინა. პანდემიის ნეგატიური ეფექტი სკოლის მოსწავლეების სოციოემოციურ განვითარებაზე დასტურდება საერთაშორისო შედარებითი კვლევითაც, რომლის ინიციატორი მსოფლიო განათლების კვლევითი ასოციაცია (WERA) იყო, ხოლო საქართველოში კვლევის ორგანიზატორი — BBSA-Georgia-ს მკვლევართა გუნდი.
ევროპისა და ამერიკის ქვეყნებში უკვე არსებობს ისეთი სასკოლო პროგრამები, რომლებიც აღჭურვავენ მოსწავლეებს ისეთი პერსონალური და ინტერპერსონალური კომპეტენციებით, რომელთა დახმარებითაც ისინი ემოციების მართვასა და რთულ სიტუაციებთან გამკლავებას სწავლობენ. მსგავსი პროგრამები აძლიერებენ მოზარდებში სტრესის დაძლევის მექანიზმებს, რაც, საბოლოო ჯამში, დადებითად აისახება მათ აკადემიურ მოსწრებაზე, პროსოციალურ ქცევაზე, პრობლემის გადაჭრის უნარებზე, ჯანსაღ თვითშეფასებაზე, მედეგობაზე, ბედნიერების განცდაზე, ცხოვრების ხარისხზე და სხვა. სწორედ ამიტომ, საქართველოს სკოლებში პროექტის „გავიღიმოთ“ განხორციელება ძალიან მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია, რადგან იმისდა მიუხედავად, რომ რიგ სკოლებს ჰყავთ ფსიქოლოგები, მსგავსი ტიპის სტრუქტურული, მტკიცებულებაზე დაფუძნებული სასწავლო პროგრამა პირველად ინერგება საქართველოში.
სასწავლო პროგრამა შემუშავებულია ჩეხეთის ფსიქიკური ჯანმრთელობის ეროვნული ინსტიტუტის საზოგადოებრივი ჯანდაცვის დეპარტამენტის ბავშვთა და მოზარდთა ფსიქიკური ჯანმრთელობის სამუშაო ჯგუფის მიერ და ეფუძნება მრავალდისციპლინურ ეფექტიან ინტერვენციებს, რომლებიც ნაჩვენებია, როგორც მოსწავლეების ფსიქიკური ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობის გაუმჯობესების საშუალება.
„გავიღიმოთ“-ის ფარგლებში დანერგილი კურიკულუმი 11-13 წლის მოსწავლეების განვითარების დონის შესაბამისია და საფუძვლად უდევს ორი ძირითადი მიზანი: 1. მოსწავლეების ფსიქიკური ჯანმრთელობის წიგნიერების (MHL) ხელშეწყობა, რომელიც მოიცავს იმ ცოდნასა და უნარებს, რაც ინდივიდებისთვის აუცილებელია პოზიტიური ფსიქიკური ჯანმრთელობის მისაღწევად, ასევე იმისთვის, რომ სტრესორებისა და გამოწვევების არსებობის დროსაც კი კარგად ვიგრძნოთ თავი და ვიფუნქციონიროთ, საკუთარ თავში საჭიროებების სათანადოდ იდენტიფიცირება შევძლოთ და საჭირო დახმარება ვეძიოთ როგორც საკუთარი თავისთვის, ასევე სხვებისთვის; 2. სოციალურ-ემოციური სწავლება (სეს) არის პროცესი, რომლის მეშვეობითაც ვსწავლობთ ემოციების იდენტიფიცირებასა და მართვას, სხვებზე ზრუნვას, სწორი გადაწყვეტილებების მიღებას, ეთიკურ და პასუხისმგებლობიან ქცევას, პოზიტიური ურთიერთობების გამყარებასა და ნეგატიური ქცევების თავიდან აცილებას. ათწლეულების განმავლობაში განხორციელებულმა კვლევებმა აჩვენა, რომ სოციალურ-ემოციური სწავლების (სეს) პროგრამებს გააჩნიათ შორს მიმავალი სარგებელი და ავითარებენ ხუთ კომპეტენციას: თვითშემეცნება, სოციალური ცნობიერება, თვითმართვა, ურთიერთობის უნარები და პასუხისმგებლიანი გადაწყვეტილების მიღება. აღნიშნული კომპეტენციები თანდათან ვითარდება ბავშვების სკოლაში სწავლის პერიოდში და შემდგომ, მთელი ცხოვრების განმავლობაში.
პროექტი გავიღიმოთ მნიშვნელოვანია იმითაც, რომ პროგრამის ბენეფიციარები არიან არა მარტო მოსწავლეები, არამედ მასწავლებლებიც. დატვირთული სამუშაოდან გამომდინარე, კვლევების მიხედვით, მასწავლებლების 40%-ს აღენიშნება მწვავე ან გრძელვადიანი სტრესის ნიშნები და სიმპტომები. პროექტი „გავიღიმოთ“ მასწავლებლების ფსიქიკური ჯანმრთელობის წიგნიერებასაც შეუწყობს ხელს და დაეხმარება მათ საკუთარ თავზე ზრუნვაში, როგორც გადაწვის პრევენციის, ისე, ზოგადად, კეთლდღეობის გაუმჯობესების მიმართულებით.
ტრადიციული სასკოლო საგნებისგან განსხვავებით, „გავიღიმოთ“-ის ფარგლებში დანერგილი გაკვეთილები მიზანმიმართულად იქმნება იმგვარად, რომ დაეხმაროს მასწავლებლებსა და მოსწავლეებს ფსიქიკური ჯანმრთელობის თემების ღია გამოკვლევაში, რაც ხელს შეუწყობს ინდივიდუალურ და ჯგუფურ გამოცდილებებსა და აღმოჩენებს და გააუმჯობესებს მათ კეთილდღეობას. ასევე მნიშვნელოვანია ისიც, რომ პროექტში ჩართული მასწავლებლები, ტრენინგის გავლის შემდეგ, მიიღებენ ისეთ კომპეტენციებს, რომლებიც დაეხმარება მათ დროულად ამოიცნონ ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების რისკის ქვეშ მყოფი მოსწავლეები და შეძლონ მათი პროფესიულ დახმარებაზე რეფერირება. ამ პროცესში „გავიღიმოთ“-ის გუნდის წევრები მუდმივ მხარდაჭერას გაუწევენ მასწავლებლებს პროცესების წარმართვაში.“
თემო სუყაშვილი: „კურიკულუმი შედგება 20 სტრუქტურირებული გაკვეთილისგან, რომელიც ტარდება ემპირიული, საგანმანათლებლო აქტივობებისა და დისკუსიების ფორმით, სადაც მასწავლებელი წარმოადგენს მოსწავლეების ორიენტირსა და მისაბაძ მაგალითს.
ჩვენი სურვილი იყო, პროექტში საქართველოს სხვადასხვა რეგიონის სკოლა ჩაგვერთო, რაც შედეგობრივადაც უფრო სწორ ეფექტს გვაჩვენებდა, როდესაც პროგრამის ეფექტიანობის შეფასებაზე მიდგებოდა საქმე. ასეც მოხდა, ამ ეტაპზე პროექტში მონაწილეობენ საჯარო და კერძო სკოლები სხვადასხვა ქალაქებიდან — თბილისი, რუსთავი, მარნეული, ახალქალაქი, ბათუმი, ქუთაისი, ჩხოროწყუ, ლანჩხუთი, ფოთი, თელავი. გაკვეთილები ძირითადად ჩაუტარდებათ მე-7 კლასის მოსწავლეებს, საგნის „მოქალაქეობა“ ფარგლებში.
უშუალოდ პროექტი რამდენიმე ფაზას მოიცავს. პირველ ეტაპზე, ჩეხმა კოლეგებმა ტრენერები გადაამზადეს. დეკემბრის ბოლოსთვის დაგეგმილია სამდღიანი ტრენინგი, უკვე შერჩეული მასწავლებლებისთვის. უშუალოდ სასწავლო კურიკულუმის მოსწავლეებამდე მიტანას/კლასებში შეტანას 2021-2022 სასწავლო წლის მეორე სემესტრიდან ვგეგმავთ.
სასწავლო კურიკულუმი 5 თემისგან შედგება: ფსიქიკური ჯანმრთელობა, ემოციური წიგნიერება, ურთიერთობები, კომუნიკაცია და პირველადი დახმარება ფსიქიკური ჯანმრთელობის სფეროში. პროექტში ჩართული მოსწავლეები ისეთ თემებს ისწავლიან, როგორიცა: ტვინი და ქცევა; ემოციები და სტრესის ეფექტები; ჯანსაღი ურთიერთობის უნარები და კომუნიკაციის სტრატეგიები; სტრესთან და კონფლიქტებთან გამკლავება; ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემებთან დაკავშირებული ნიშნები და სიმპტომები და მიიღებენ ინფორმაციას იმის შესახებ, თუ როგორ და სად არის საჭირო დახმარება. გაკვეთილის სტრუქტურა სამ ნაწილად იყოფა: შესავალი, ძირითადი ნაწილი და შეჯამება.
ჩემი, როგორც მასწავლებლის დაინტერესება აღნიშნული პროექტით, პირველ რიგში, მისმა აქტუალობამ გამოიწვია. პანდემიის პირობებში მენტალური ჯანმრთელობის კრიზისი უკვე შესამჩნევ პრობლემად იქცა. მუდმივი სტრესი, გაურკვევლობის შეგრძნება და სხვა ფაქტორები მოსწავლეთა ემოციურ განწყობაზე დიდ გავლენას ახდენს. კვლევები მოწმობს, რომ ყოველი ხუთი ახალგაზრდიდან ერთს ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემა აქვს, ამასთან, ზრდასრულ ასაკში ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების, დაახლოებით, ნახევარი ჯერ კიდევ მოზარდობისას ან მოზარდობამდე იწყება.
აქედან გამომდინარე, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია შესაბამისი ინტერვენციების განხორციელება, რათა მომავალში თავიდან ავიცილოთ მენტალური ჯანმრთელობის პრობლემებით გამოწვეული საფრთხეები. ამავდროულად, აღსანიშნავია, რომ ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებები, სამწუხაროდ, დაცლილია მოსწავლეების მხარდაჭერაზე ორიენტირებული მიდგომებისგან. პროექტი „გავიღიმოთ“ შექმნის მოსწავლის მხარდაჭერისა და პრობლემებზე საუბრის სივრცეს.“
