ნანი დალაქიშვილი
ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტის პროფესიული განათლების ხარისხის უზრუნველყოფის სამსახურის უფროსი
არაფორმალური განათლება მთელი სიცოცხლის განმავლობაში სწავლის სისტემის ნაწილია, რომელიც გულისხმობს ფორმალური განათლების მიღმა ცოდნისა და გაცნობიერების უნარის ან/და პასუხისმგებლობისა და ავტონომიურობის შეძენას. არაფორმალური განათლება მთელი სიცოცხლის განმავლობაში გრძელდება, რომლის დროსაც პიროვნებას არსებული რესურსებისა და ყოველდღიური გამოცდილების მიღების შედეგად (ტრენინგები, სემინარები, ოჯახი, მეზობლები, სამსახური და ა.შ.) უყალიბდება დამოკიდებულებები, ფასეულობები, უნარ-ჩვევები და ცოდნა. სხვადასხვა კვლევამ აჩვენა, რომ უმეტესი წილი, ფორმალური განათლების პარალელურად, სწორედ არაფორმალური გზით მიღებულ განათლებაზე მოდის.
არაფორმალური განათლების აღიარება პირს აძლევს შესაძლებლობას, მოახდინოს არაფორმალურ გარემოში მიღებული ცოდნის აღიარება, მიიღოს სრული კვალიფიკაცია ან დააგროვოს კრედიტები კვალიფიკაციის სამომავლოდ მისაღებად.
არაფორმალურ სასწავლო გარემოში შეძენილი კომპეტენციების აღიარება დღევანდელი მსოფლიოს გამოწვევაა და 21-ე საუკუნის ჰოლისტურ განათლებას უკავშირდება. ის უნარები, რომლებიც ინტეგრირებულ, ერთიან და სისტემურ აზროვნებას მოითხოვს, აუდიტორიებს გარეთაც ვითარდება, განათლების ყველა დონეზე. ცოდნაზე დაფუძნებული საზოგადოებისკენ სვლა, წლების განმავლობაში, განათლების ახალ კრიტერიუმებს, ინტერპერსონალურ მიდგომებს მოითხოვს. სისტემის, პრაქტიკის, აზროვნების ცვლილების აუცილებლობა ფორმალური და არაფორმალური განათლების ერთიანობის აქტუალობას უსვამს ხაზს. რეალური კომპეტენციების აღიარება ადაპტირების მეტ შესაძლებლობას იძლევა მუდმივად ცვალებად სამუშაო ადგილებზე დასაქმებისთვის.
არაფორმალური განათლების აღიარების მიზანია არაფორმალური განათლების აღიარების მსურველი პირისთვის, მაძიებლისთვის, ფორმალური განათლების მიღმა მიღწეული სწავლის შედეგების დადასტურება:
⇒ მთელი სიცოცხლის მანძილზე სწავლის ხელშეწყობისთვის;
⇒ პიროვნული განვითარების ხელშეწყობისთვის;
⇒ სწავლის გაგრძელების ხელშეწყობისთვის;
⇒ კვალიფიკაციის მინიჭების ხელშეწყობისთვის;
⇒ დასაქმების ხელშეწყობისთვის;
⇒ კარიერული ზრდის ხელშეწყობისთვის;
⇒ თვითდასაქმების ხელშეწყობისთვის.
ევროპის განათლების ფონდის მიერ (ETF), ჯერ კიდევ 2009 წელს, შედგენილია „არაფორმალური განათლების დადასტურების ევროპული სახელმძღვანელო პრინციპები“, რათა ფიზიკურ პირებს შესთავაზონ შესაძლებლობა, აჩვენონ ის, რაც მათ ისწავლეს ოფიციალური განათლების მიღმა და გამოიყენონ ეს სწავლა კარიერისა და შემდგომი სწავლისთვის.
სახელმძღვანელოს მიხედვით, არაფორმალური განათლების აღიარებისთვის საჭიროა ოთხი ძირითადი ელემენტი:
⇒ იდენტიფიკაცია;
⇒ დოკუმენტაცია;
⇒ ინდივიდუალური სწავლის შედეგების შეფასება, რომელიც ეყრდნობა არაფორმალურ განათლებას.
არაფორმალური განათლების შედეგად მიღებული სწავლის შედეგების დამოწმება კვალიფიკაციის ან კვალიფიკაციისკენ მიმავალი კრედიტების სახით.
უმუშევარ პირებს აქვთ შესაძლებლობა, გაიარონ „უნარების აუდიტი“, რომლის მიზანია მათი ცოდნის, უნარებისა და კომპეტენციების დადგენა.
არაფორმალური განათლების აღიარებით მიღებული კვალიფიკაცია ემყარება იმავე სტანდარტებს, რასაც ოფიციალური განათლების შედეგად მიღებული კვალიფიკაცია და, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, ყველა დაინტერესებული მხარე უნდა იყოს ჩართული აღიარების სისტემასთან დაკავშირებულ შეთანხმებებში. რეკომენდაციის ძირითადი ლოგიკა შეესაბამება ევროპა 2020-ის დისკურსს. „სწავლის შედეგების ვალიდაცია“, არაფორმალური სწავლის საშუალებით, მნიშვნელოვნად ზრდის „დასაქმებადობას და მობილურობას“ და უზრუნველყოფს მთელი ცხოვრების განმავლობაში სწავლის მოტივაციის ზრდას.
არაფორმალური განათლების აღიარების ძირითადი პრინციპები შეესაბამება EQF-ს (ევროპული კვალიფიკაციების ჩარჩო) და უკავშირდება NQF-ის (ეროვნული კვალიფიკაციების ჩარჩო) სწავლის შედეგების კონცეფციას, რაც იმას ნიშნავს, რომ სადაც კვალიფიკაცია განისაზღვრება სწავლის შედეგებით, იქ შესაძლებელია დონის აღწერილობის გამოყენება NQF (ეროვნული კვალიფიკაციების ჩარჩო), ცოდნის დონის შესაბამისობის დასადგენად. ამ სისტემების ერთიანობას აქვს მთავარი მიზანი — საშუალება მისცეს ინდივიდს, სწავლის შედეგების საფუძველზე მიაღწიოს პროგრესს, იმის მიუხედავად, რომ კონკრეტული საგანმანათლებლო პროგრამები არ გაუვლია.
ევროპის მრავალ ქვეყანაში პრაგმატულად არის გადაწყვეტილი არაფორმალური განათლების აღიარების საკითხი და მას აქტიურად იყენებენ პრაქტიკაში.
⇒ ფინეთში, მრავალი წელია, არსებობს არაფორმალური გზით მიღებული განათლების აღიარების სისტემა, რომელსაც სახელმწიფო უჭერს მხარს.
⇒ საფრანგეთში არსებობს არაფორმალური სწავლის შედეგების აღიარების პრაქტიკა, 2002 წელს მიიღეს კანონი სოციალური მოდერნიზაციის შესახებ (VAE).
⇒ ნიდერლანდებში არაფორმალური განათლების გავლის შედეგად შეძენილი კვალიფიკაციების დადასტურება ხდება შეფასების (EVC) საკმაოდ ლიბერალური პროცედურის მეშვეობით.
⇒ მოლდოვაში მიმდინარეობდა საგანმანათლებლო სერვისების ავტორიზაცია და მონიტორინგი და კომპეტენციის ცენტრების შეფასება არაფორმალურ განათლებაში (მოზარდების ჩათვლით), 2009-2013 წლებში.
⇒ იუნესკოს მონაცემებით, წარმატებულ ქვეყნებში არაფორმალური განათლების აღიარებას 25-64 წლის ადამიანთა 40%-ზე მეტი მიმართავს.
ევროპული გამოცდილება არაფორმალური განათლების აღიარების განსხვავებულ ფორმებს იცნობს. ქვეყანათა ერთი ნაწილი კომპეტენციის დადასტურებას შესაბამის სამინისტროებს ავალებს, ნაწილს პროფესიული დაწესებულებების შინაგანაწესში აქვს შეფასების წესი ჩაწერილი, ასევე, მნიშვნელოვანია არასამთავრობო სექტორის ჩართულობა ამ პროცესში. არაფორმალური განათლების შეფასების კრიტერიუმების მნიშვნელოვანი წილი გათვალისწინებულია ორგანიზაციის ხარისხის უზრუნველყოფის ზოგად ნაწილში, ფორმალურ განათლებასთან ერთად.
პროფესიულ განათლებაში არაფორმალური განთლების აღიარების ამჟამინდელი სისტემა საქართველოში 2019 წლიდან დაინერგა და მაძიებლებს შესაძლებლობას აძლევს, იღიარონ/დაიდასტურონ ფორმალური განათლების მიღმა მიღწეული სწავლის შედეგები.
2018 წლის ოქტომბრის „პროფესიული განათლების შესახებ“ კანონის განახლებულმა ვერსიამ არაფორმალური განათლების აღიარების შესაძლებლობას გზა გაუხსნა. არაფორმალური განათლების ფარგლებში მიღწეული სწავლის შედეგების აღიარება ხდება საქართველოს განათლების, მეცნიერების, კულტურისა და სპორტის მინისტრის 2019 წლის 6 სექტემბრის №188/ნ ბრძანებით დამტკიცებული „არაფორმალური განათლების ფარგლებში მიღწეული სწავლის შედეგების აღიარების წესის“ შესაბამისად. ხოლო არაფორმალური განათლების აღიარების უფლების მოპოვების წესი და პირობები განსაზღვრულია „არაფორმალური განათლების აღიარების უფლების მოპოვების წესისა და პირობების და არაფორმალური განათლების აღიარების უფლების მოპოვების საფასურის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2019 წლის 20 სექტემბრის №459 დადგენილებით.
აღნიშნულ საკანონმდებლო აქტებს მოჰყვა განათლების ხარისხის ეროვნული ცენტრის დირექტორის ბრძანება №837/ი „არაფორმალური განათლების აღიარების კონსულტანტთა შერჩევის, სერტიფიცირებისა და სტატუსის შეწყვეტის წესის“ დამტკიცების შესახებ. მომზადებულია და ცენტრის ვებგვერდზეა განთავსებული გზამკვლევები არაფორმალური განათლების აღიარების კონსულტანტთათვის, ასევე, აღიარების პროცესისა და შესაბამისი ეტაპებისა და უფლების მოპოვების შესახებ.
არაფორმალური განათლების აღიარების წესი და პროცედურები სრულად შეესაბამება ევროსაბჭოსა და ევროპარლამენტის რეკომენდაციებს. გაჩნდა არაფორმალური განათლების აღიარების უფრო მეტი შესაძლებლობები, რომელიც ითვალისწინებს არა მხოლოდ ეროვნული კვალიფიკაციების ჩარჩოს მესამე დონის შესაბამისი სწავლის შედეგების აღიარებას, არამედ მეოთხე და მეხუთე დონისაც. აღიარების საფუძველია პროფესიული განათლების სტანდარტების/მოდულების ან მომზადება-გადამზადების პროგრამების არსებობა.
არაფორმალური განათლების აღიარებას ახორციელებს მხოლოდ ის საგანმანათლებლო დაწესებულება, რომელსაც მოპოვებული აქვს არაფორმალური განათლების აღიარების უფლება. ხოლო, არაფორმალური განათლების აღიარების უფლების მოპოვება შეუძლია მხოლოდ:
ა) პროფესიული საგანმანათლებლო პროგრამის განმახორციელებელ დაწესებულებას, მხოლოდ იმ პროფესიული საგანმანათლებლო პროგრამით გათვალისწინებული სწავლის შედეგების აღიარებისთვის, რომლის განხორციელების უფლებაც მას ავტორიზაციის შედეგად აქვს მოპოვებული;
ბ) პროფესიული მომზადების/გადამზადების პროგრამის განხორციელებაზე უფლებამოსილ იურიდიულ პირს, მხოლოდ იმ პროფესიული მომზადების/გადამზადების პროგრამით გათვალისწინებული სწავლის შედეგების აღიარებისთვის, რომლის განხორციელების უფლებაც მოპოვებული აქვს კანონმდებლობით დადგენილი წესით.
არაფორმალური განათლების აღიარების უფლების მოპოვების პროცესი მოიცავს შემდეგ ოთხ ეტაპს:
- განაცხადის გაკეთება უფლების მოპოვების მიზნით;
- ცენტრის მიერ განაცხადისა და მასზე თანდართული დოკუმენტაციის განხილვა და განაცხადის წარმოებაში მიღება;
- ცენტრის მიერ დასკვნის მომზადება და დირექტორისთვის წარდგენა;
- გადაწყვეტილების მიღება და მისი გამოქვეყნება.
არაფორმალური განათლების აღიარების პროცესი მოიცავს შემდეგ ეტაპებს:
- განცხადების წარდგენა მაძიებლის მიერ;
- კონსულტირება-დოკუმენტირება;
- შეფასება;
- გადაწყვეტილების მიღება.
დაწესებულება, არაფორმალური განათლების აღიარების პროცესში, მაძიებლის კონსულტირებას უზრუნველყოფს სსიპ-განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტრის სერტიფიცირებული კონსულტანტის მეშვეობით. კონსულტანტი არის პირი, რომელსაც აქვს საჭირო ცოდნა და უნარები, რათა მაძიებელს გაუწიოს სათანადო კონსულტაცია საჭირო მტკიცებულებების შეგროვების/შექმნის შესახებ.
ამჟამად პროფესიული განათლების სისტემაში სერტიფიცირებულია 51 არაფორმალური განათლების აღიარების კონსულტანტი. არაფორმალური განათლების აღიარების უფლება კი, სსიპ განათლების ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტრის მიერ, მინიჭებული აქვს ოთხ ავტორიზებულ საგანმანათლებლო დაწესებულებას:
- შპს საზოგადოებრივი კოლეჯი NATALY ACADEMY;
- შპს თეგეტა აკადემია;
- შპს ბიზნესისა და ტექნოლოგიების აკადემია;
- შპს საქართველოს ბიზნესის აკადემია-SBA.
არაფორმალური განათლების აღიარების პროცესი ელექტრონული სისტემით მიმდინარეობს. ყველა განაცხადი და დოკუმენტაცია იტვირთება განათლების მართვის საინფორმაციო სისტემის მიერ შემუშავებული სპეციალური ელექტრონული სისტემის მეშვეობით. ის ასევე აღრიცხავს აღიარების შედეგებს, რითაც ავტომატურად აგროვებს ყველა სტატისტიკას პროცესებისა და შედეგების შესახებ.
ერთ-ერთი პირველი დაწესებულება, საქართველოს რეალობაში, არის თეგეტა აკადემია, როგორც არაფორმალური განათლების აღიარების უფლების მქონე დაწესებულება.
თეგეტა აკადემია დაარსდა 2013 წელს, საქართველოში, საავტომობილო ინდუსტრიის წამყვანი ბრენდის, ჰოლდინგ კომპანია „თეგეტა მოტორსის“ ფარგლებში. მიზანი იყო „თანამშრომლების პროფესიული განვითარების ხელშეწყობა, ახალი ცოდნისა და საერთაშორისო გამოცდილების განვითარება და გაზიარება სერვისების გაუმჯობესების მიზნით“.
თეგეტა აკადემიის სასწავლო კურსს უძღვებიან ადგილობრივი და უცხოელი ტრენერები, ავტომობილების ინდუსტრიის წამყვანი ბრენდების წარმომადგენლები, როგორიცაა Porsche, Toyota, Bosch, Motuli და სხვა. 2017 წელს თეგეტა აკადემიამ ჩაატარა 80-ზე მეტი ტრენინგი, საქართველოს მასშტაბით (თბილისი, ზუგდიდი, ქუთაისი და ბათუმი), ტრენინგების 200 კურსდამთავრებულიდან 114 თეგეტა მოტორსში დასაქმდა.
თეგეტა აკადემია იყო ერთ-ერთი პირველი სუბიექტი, რომელმაც მოითხოვა არაფორმალური განათლების აღიარების სერვისების მიწოდების უფლება 2019 წელს. ეს არის ავტორიზებული დაწესებულება, რომელსაც ჰყავს NCEQE-ს მიერ სერტიფიცირებული კონსულტანტი. მათ აქვთ პროცედურა დამსაქმებლების, კოლეჯის წარმომადგენლებისა და დარგის სხვა ექსპერტების მიერ წარმოდგენილი ვალიდაციის კომისიის შექმნისთვის. ვალიდაციის კომისიის მოვალეობაა, შეაფასოს განაცხადები სრული ან ნაწილობრივი კვალიფიკაციის ცნობისთვის, შეაფასოს კონსულტაციის პერიოდში შექმნილი მაძიებლის მტკიცებულებათა პორტფოლიო, საჭიროების შემთხვევაში დაგეგმოს შეფასება და მიიღოს გადაწყვეტილება დადასტურებისა და დამოწმების ან მათზე უარის თქმის შესახებ.
ეს არის პირველი ცენტრი, რომელიც გამოიყენა პირმა, რომელიც ეძებს მისი წინასწარი სწავლის აღიარებას, რათა მიიღოს სრული კვალიფიკაცია ავტომანქანის ელექტრონული სისტემების შეკეთებაში.
