აკა­დე­მი­უ­რი ცენ­ტ­რე­ბის მოკ­ლე ის­ტო­რია

ჩვენ ხში­რად ვამ­ბობთ: „პა­რი­ზი – ფი­ლო­სო­ფოს­თა ქა­ლა­ქი“, „ბო­ლო­ნია – სა­მარ­თ­ლის აკა­დე­მი­უ­რი ბურ­ჯი“, „ბოს­ტო­ნი – მეც­ნი­ე­რე­ბის დე­და­ქა­ლა­ქი“… მაგ­რამ იშ­ვი­ა­თად ვფიქ­რობთ, რო­გორ გახ­და თი­თო­ე­უ­ლი მათ­გა­ნი კონ­კ­რე­ტუ­ლი ცოდ­ნის სფე­როს ცენ­ტ­რი. ეს პრო­ცე­სი შემ­თხ­ვე­ვი­თი არ ყო­ფი­ლა – სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში, ნელ-ნე­ლა, ევო­ლუ­ცი­უ­რად ჩა­მო­ყა­ლიბ­და ის­ტო­რი­ის, ეკო­ნო­მი­კი­სა და ადა­მი­ა­ნე­ბის თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბის შე­დე­გად.

საწყი­სი ეპო­ქა: შუა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის ევ­რო­პა და ცოდ­ნის და­ბა­დე­ბა რე­გი­ო­ნებ­ში

შუა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის ევ­რო­პა­ში, უნი­ვერ­სი­ტე­ტე­ბი სპე­ცი­ა­ლი­ზა­ცი­ის მი­ხედ­ვით ჩა­მო­ყა­ლიბ­დ­ნენ: ბო­ლო­ნია ცნო­ბი­ლი გახ­და სა­მარ­თ­ლის სწავ­ლე­ბით, პა­რი­ზი – თე­ო­ლო­გი­ი­თა და ფი­ლო­სო­ფი­ით, სა­ლერ­ნო (შემ­დ­გომ­ში – მონ­პე­ლიე) – მე­დი­ცი­ნით.

იმ დრო­ის­თ­ვის ეს არ იყო მხო­ლოდ ად­გი­ლობ­რი­ვი ამ­ბა­ვი: სტუ­დენ­ტე­ბი მთელ ევ­რო­პა­ში მოგ­ზა­უ­რობ­დ­ნენ, რა­თა სწო­რედ იმ ქა­ლაქ­ში ეს­წავ­ლათ, სა­დაც კონ­კ­რე­ტუ­ლი დარ­გის სა­უ­კე­თე­სო მას­წავ­ლე­ბე­ლი ან სკო­ლა არ­სე­ბობ­და. ასე და­ი­ბა­და ტრა­დი­ცია, რომ­ლის კვა­ლი დღემ­დე რჩე­ბა – გარ­კ­ვე­უ­ლი ქა­ლა­ქე­ბი გარ­კ­ვე­ულ მეც­ნი­ე­რე­ბებ­თან იდენ­ტი­ფი­ცირ­დე­ბი­ან.

ჰუმ­ბოლ­დ­ტის მო­დე­ლი და აკა­დე­მი­უ­რი თა­ვი­სუფ­ლე­ბა

მე-19 სა­უ­კუ­ნე­ში გერ­მა­ნი­ი­დან წა­მო­სულ­მა ჰუმ­ბოლ­დ­ტის მო­დელ­მა ახა­ლი სტან­დარ­ტი შექ­მ­ნა – სწავ­ლე­ბი­სა და კვლე­ვის ერ­თი­ა­ნო­ბა და აკა­დე­მი­უ­რი თა­ვი­სუფ­ლე­ბა. უნი­ვერ­სი­ტე­ტე­ბი გა­და­იქ­ცა არა მხო­ლოდ ცოდ­ნის გად­მომ­ცე­მად, არა­მედ ინო­ვა­ცი­ის სა­წარ­მო­ე­ბად. სტუ­დენ­ტე­ბი თა­ვი­სუფ­ლად გა­და­ად­გილ­დე­ბოდ­ნენ ქვეყ­ნებს შო­რის, რა­თა ეს­წავ­ლათ იმ უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში, სა­დაც კონ­კ­რე­ტუ­ლი დარ­გი უფ­რო ძლი­ე­რი იყო.

ომის შემ­დ­გო­მი ევ­რო­პა და ახა­ლი რუ­კა

მე­ო­რე მსოფ­ლიო ომის შემ­დეგ, გერ­მა­ნი­ი­სა და სხვა ევ­რო­პუ­ლი ქვეყ­ნე­ბის გა­ნათ­ლე­ბის სის­ტე­მა თა­ვი­დან აეწყო. ქა­ლა­ქე­ბის სპე­ცი­ა­ლი­ზა­ცია ხში­რად და­მო­კი­დე­ბუ­ლი გახ­და იმა­ზე, სად გა­დარ­ჩა უნი­ვერ­სი­ტე­ტი, სად იყო სა­ჭი­რო აღ­დ­გე­ნა და რო­მე­ლი ინ­დუს­ტ­რია ვი­თარ­დე­ბო­და ახ­ლო­მახ­ლო. შე­დე­გად, სხვა­დას­ხ­ვა ქა­ლა­ქებ­ში გაჩ­ნ­და ახა­ლი ფა­კულ­ტე­ტე­ბი და კვლე­ვი­თი ცენ­ტ­რე­ბი. ამა­ვე დროს, სკო­ლე­ბი მიზ­ნად ისა­ხავ­და მოს­წავ­ლე­ე­ბის ავ­ტო­რი­ტა­რიზ­მის­გან დაც­ვას და თა­ვი­სუ­ფა­ლი გან­ვი­თა­რე­ბის ხელ­შეწყო­ბას.

დღეს ევ­რო­კავ­ში­რის ინ­ტეგ­რა­ცი­ამ ეს ტენ­დენ­ცია კი­დევ უფ­რო გა­აძ­ლი­ე­რა – სტუ­დენ­ტე­ბი თა­ვი­სუფ­ლად ირ­ჩე­ვენ ქვე­ყა­ნას არა საცხოვ­რებ­ლად, არა­მედ ცოდ­ნის ხა­რის­ხის მი­ხედ­ვით. სა­ერ­თო სო­ცი­ა­ლუ­რი სტან­დარ­ტე­ბის ფონ­ზე, მთა­ვა­რი გახ­და პრო­ფე­სი­უ­ლი გა­მოც­დი­ლე­ბა.

ამე­რი­კუ­ლი გზა: კონ­კუ­რენ­ცია, ინო­ვა­ცია და ფი­ლან­ტ­რო­პია

აშშ-ში ის­ტო­რია სხვაგ­ვა­რად გან­ვი­თარ­და. ფე­დე­რა­ლურ­მა მთავ­რო­ბამ, მე-19 სა­უ­კუ­ნის შუა წლებ­ში, შექ­მ­ნა „Land-Grant“ უნი­ვერ­სი­ტე­ტე­ბის სის­ტე­მა, რო­მე­ლიც ემ­სა­ხუ­რე­ბო­და სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბას, სამ­ხედ­რო მეც­ნი­ე­რე­ბებ­სა და ტექ­ნი­კას. ამან გა­ნათ­ლე­ბა და კვლე­ვა რე­გი­ო­ნებ­ში გა­ავ­რ­ცე­ლა.

მე­ო­რე მხა­რეს, კერ­ძო დო­ნო­რებ­მა – მე­წარ­მე­ებ­მა და ფი­ლან­ტ­რო­პებ­მა – სა­კუ­თა­რი უნი­ვერ­სი­ტე­ტე­ბის და­ფი­ნან­სე­ბით, შექ­მ­ნეს სპე­ცი­ა­ლი­ზა­ცი­ის ახა­ლი კე­რე­ბი. ასე გაჩ­ნ­და: MIT – ტექ­ნო­ლო­გი­ე­ბის ცენ­ტ­რი, Johns Hopkins – სა­მეც­ნი­ე­რო კვლე­ვის ახა­ლი მო­დე­ლი, Stanford – ინო­ვა­ცი­ე­ბის ბირ­თ­ვი, რო­მელ­მაც სი­ლი­კო­ნის ვე­ლი და­ბა­და.

შე­დე­გად, უნი­ვერ­სი­ტე­ტე­ბი იქ­ცა რე­გი­ო­ნუ­ლი ეკო­ნო­მი­კის მა­მოძ­რა­ვე­ბელ ძა­ლე­ბად.

ინო­ვა­ცი­ის ეპო­ქა: უნი­ვერ­სი­ტე­ტე­ბი და ინ­დუს­ტ­რი­უ­ლი კლას­ტე­რე­ბი

მე-20 და 21-ე სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში აკა­დე­მი­უ­რი სპე­ცი­ა­ლი­ზა­ცია მჭიდ­როდ და­უ­კავ­შირ­და ად­გი­ლობ­რივ ინ­დუს­ტ­რი­ებს: სი­ლი­კო­ნის ვე­ლი – ინ­ფორ­მა­ცი­უ­ლი ტექ­ნო­ლო­გი­ე­ბი (Stanford, Berkeley), ბოს­ტო­ნი/კემ­ბ­რი­ჯი – ბი­ო­ტექ­ნო­ლო­გია და სი­ცოცხ­ლის მეც­ნი­ე­რე­ბე­ბი (MIT, Harvard).

უნი­ვერ­სი­ტე­ტებ­სა და კომ­პა­ნი­ებს შო­რის თა­ნამ­შ­რომ­ლო­ბამ შექ­მ­ნა ის, რა­საც ეკო­ნო­მის­ტე­ბი „აგ­ლო­მე­რა­ცი­ულ ეკო­ნო­მი­კას“ უწო­დე­ბენ, რო­დე­საც ცოდ­ნა, ინო­ვა­ცია და ბიზ­ნე­სი ერთ ქა­ლაქ­ში კონ­ცენ­ტ­რირ­დე­ბა და ერ­თ­მა­ნეთს აძ­ლი­ე­რებს.

ტრა­დი­ცი­ი­დან სტრა­ტე­გი­ამ­დე

თუ შუა სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში სპე­ცი­ა­ლი­ზა­ცია ტრა­დი­ცი­ა­ზე იყო და­ფუძ­ნე­ბუ­ლი – თე­ო­ლო­გია, სა­მარ­თა­ლი, ფი­ლო­სო­ფია – თა­ნა­მედ­რო­ვე ეპო­ქა­ში იგი სტრა­ტე­გი­ად იქ­ცა. ინ­დუს­ტ­რი­ა­ლი­ზა­ცი­ამ და გლო­ბა­ლურ­მა კონ­კუ­რენ­ცი­ამ ახა­ლი სფე­რო­ე­ბი წარ­მოშ­ვა: სო­ცი­ო­ლო­გია, ფსი­ქო­ლო­გია, ინ­ჟი­ნე­რია, ბიზ­ნეს­მო­დე­ლე­ბი, სა­ერ­თა­შო­რი­სო ურ­თი­ერ­თო­ბე­ბი. ამ პრო­ცეს­მა შექ­მ­ნა გლო­ბა­ლუ­რი ქსე­ლი, სა­დაც თი­თო­ე­ულ ქა­ლაქს სა­კუ­თა­რი უნი­კა­ლუ­რი აკა­დე­მი­უ­რი პრო­ფი­ლი აქვს.

მო­მავ­ლის გა­მოწ­ვე­ვა: გა­ნათ­ლე­ბა რო­გორც ურ­ბა­ნუ­ლი ეკო­სის­ტე­მა

თა­ნა­მედ­რო­ვე ცოდ­ნის ქა­ლა­ქი მხო­ლოდ უნი­ვერ­სი­ტე­ტი ვერ იქ­ნე­ბა. ასეთ ქა­ლა­ქებ­ში სა­ჭი­როა ძლი­ე­რი ინ­ფ­რას­ტ­რუქ­ტუ­რა – სა­ჯა­რო ტრან­ს­პორ­ტი, სტუ­დენ­ტუ­რი საცხოვ­რებ­ლე­ბი, ჯან­დაც­ვა, კვე­ბის სის­ტე­მა, რეკ­რე­ა­ცი­უ­ლი ზო­ნე­ბი და მწვა­ნე სივ­რ­ცე­ე­ბი. ეს ყვე­ლა­ფე­რი ქმნის გა­რე­მოს, სა­დაც ცოდ­ნა არა მხო­ლოდ ის­წავ­ლე­ბა, არა­მედ ცოცხ­ლობს.

აკა­დე­მი­უ­რი სპე­ცი­ა­ლი­ზა­ცი­ის ცენ­ტ­რე­ბი არ იბა­დე­ბი­ან ერთ დღეს, ისი­ნი სა­უ­კუ­ნე­ე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­ში ყა­ლიბ­დე­ბი­ან, ის­ტო­რი­ის, ეკო­ნო­მი­კი­სა და ადა­მი­ა­ნე­ბის ურ­თი­ერ­თ­ქ­მე­დე­ბით. სწო­რედ ამი­ტომ არის, რომ ქა­ლა­ქე­ბი და რე­გი­ო­ნე­ბი ზოგ­ჯერ უფ­რო მეტს ფიქ­რო­ბენ, ვიდ­რე არ­სე­ბო­ბენ – ისი­ნი თვი­თონ ფიქ­რო­ბენ ცოდ­ნა­ზე.

მოამზადა მაია სიმონიშვილმა