მიმდინარე წლის დასაწყისში, ხარისხის განვითარების ეროვნული ცენტრის დირექტორის მოადგილე კახაბერ ერაძე იმ სიახლეების შესახებ გვესაუბრა, რაც ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებებსა და პროფესიულ განათლებაში უნდა განხორციელდეს. აქცენტი საჯარო სკოლებზე გაკეთდა და გადაუდებელ აუცილებლობად მათი ავტორიზაციის საკითხი დასახელდა. გასული ორი თვის განმავლობაში დაინტერესებულ მხარეებთან არაერთი შეხვედრა გაიმართა. ბატონ კახას ვთხოვეთ, უფრო დეტალურად მოეთხრო ჩვენი მკითხველისთვის სკოლების ავტორიზაციასთან დაკავშირებული საკითხების შესახებ.
სისტემური ცვლილება სკოლებში
2026-27 სასწავლო წლის დასაწყისისთვის ყველა საჯარო სკოლა უნდა ფუნქციონირებდეს ავტორიზებულ რეჟიმში. ასეთია კანონის მოთხოვნა და მისი შესრულება, გარდა იმისა, რომ სავალდებულოა, უზარმაზარი გამოწვევაა არა მხოლოდ ჩვენი ცენტრის, არამედ მთლიანად განათლების სისტემისთვის. ჩვენ წინაშე დგას ზოგადსაგანმანათლებლო სკოლების არა მხოლოდ ავტორიზაციის პროცესში ჩართვის, არამედ სისტემური ცვლილების ამოცანა, რომელიც ერთნაირად უნდა შეეხოს საჯარო და კერძო სკოლებს.
აღნიშნულ საკითხთან მიმართებით ხშირად გაიგონებთ, რომ ეს არის სკოლის მენეჯმენტის მოდელის ცვლილება. ვგულისხმობთ თუ არა ორ განსხვავებულ რეფორმას, როცა ვსაუბრობთ სკოლის მენეჯმენტის ცვლილებასა და, ზოგადად, ხარისხის უზრუნველყოფის ცვლილებაზე? იმის გათვალისწინებით, რომ სკოლის მენეჯმენტის მთავარი ფუნქცია სხვა არაფერია, თუ არა ყოველდღიური ზრუნვა ხარისხიანი განათლების მიწოდებისთვის, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ სკოლის მენეჯმენტის მოდელის ცვლილება სწორედ ხარისხის უზრუნველყოფის სისტემის ცვლილებაა. ხარისხის უზრუნველყოფის ინსტიტუციურ მექანიზმს კი საქართველოში ავტორიზაციას ვუწოდებთ. ასე რომ, სკოლის მენეჯმენტის მოდელის ცვლილება სხვა არაფერია თუ არა ავტორიზაციის საკითხების ახლებური გააზრება.
ამ ცვლილებას საფუძვლად დაედება რამდენიმე მთავარი პრინციპი, მათ შორის, ახალი თაობის ესგ-ს დანერგვის პროცესისთვის ხელშეწყობა და დანერგვის მასშტაბების გაზრდა. არის ასევე რამდენიმე ფუნდამენტური საკითხი, რომელიც აღნიშნული ცვლილების პროცესში მუდამ მხედველობის არეში გვექნება. პირველი ისევ „ახალი სკოლის მოდელია“ (ანუ მესამე თაობის ესგ), თავისი პროგრესული, რადიკალურად განსხვავებული მიდგომებით, მისაღწევი სასწავლო შედეგების ახლებური გააზრებით. ეს არის ის, რასაც, ალბათ, სისტემის გულშემატკივარი ადამიანები ყოველთვის ელტვოდნენ. დღეს შეგვიძლია თამამად ვთქვათ, რომ ამ ახალი კურიკულუმის დანერგვა, დაწყებით და საბაზო საფეხურებზე საჯარო სკოლებში წარმატებით მიმდინარეობს. ახლა საშუალო საფეხურზე ვსაუბრობთ და სწორედ რომ დროულია (თუ დაგვიანებული არა) ხარისხის უზრუნველყოფის სისტემის ცვლილებაზე ფიქრი. ეს ორი მნიშვნელოვანი რეფორმა უნდა გავიაზროთ როგორც პარალელური პროცესი, როცა ერთი მეორეს ავსებს და თითქმის შეუძლებელია გამიჯნო, სად იწყება ერთი და სად მთავრდება მეორე. სწორედ აქედან გამომდინარე ვამბობ, რომ ავტორიზაციის პროცესი ეს არის ახალი ეროვნული სასწავლო კურიკულუმის დანერგვისათვის ხელშემწყობი პროცესი და აუცილებელია მისი სინქრონულად წარმართვა სისტემურ დონეზე. სხვა შემთხვევაში, როგორც ნებისმიერი რეფორმა, ისიც წარუმატებლობისთვისაა განწირული.
ავტორიზაცია — განვითარების მუდმივი პროცესი
წარმატების თავი და თავი ავტორიზაციის, როგორც კონცეფციის ახლებური გააზრებაა. ეს გამოცდილება ჩვენ უკვე გვაქვს პროფესიულ და უმაღლეს განათლებაში. თუმცა, ზოგადსაგანმანათლებლო დაწესებულებებთან მიმართებაში მოგვიხდება, პროცესს უფრო მასშტაბურად შევხედოთ, 2300-მდე სკოლას ვგულისხმობ. ავტორიზაცია არ არის ერთჯერადი აქტი (როგორც ამას ზოგიერთი ბენეფიციარი თუ განათლების სპეციალისტი განიხილავს), როცა ავტორიზაციის საბჭო იღებს გადაწყვეტილებას ავტორიზაციის შესახებ, სკოლა მომდევნო 6 წლის განმავლობაში ინარჩუნებს ამ სტატუსს. ავტორიზაციის მიზნისა და დანიშნულების ახალი გააზრება სულ სხვაგვარია — ეს არის მუდმივი (უწყვეტი) განვითარების პროცესის დასაწყისი. ავტორიზაციის მინიჭებით რაიმე კი არ მთავრდება, არამედ იწყება — ავტორიზაციის შენარჩუნება სერიოზული გამოწვევა იქნება ავტორიზებული დაწესებულებებისთვის.
ავტორიზაცია ჩვენ უნდა გავიგოთ, როგორც შესაბამისობა აუცილებელ სტანდარტებთან, რომ სკოლამ შეძლოს ზოგადი განათლების საფეხურის შესაბამისი განათლების მიწოდება. აქ სკოლის წინაშე დგება სერიოზული ამოცანა, ყოველწლიურად უჩვენოს პროგრესი. სწორედ ამას გულისხმობს სკოლის მენეჯმენტის კონცეპტუალური ცვლილება — ავტორიზებულ სივრცეში შემოსვლისთანავე სკოლა ვალდებულია, განახორციელოს თვითშეფასება სტანდარტებთან მიმართებით და დაგეგმოს განვითარების ღონისძიებები. ეს ყოველწლიური ვალდებულებაა, თუმცა, არც ცენტრი და არც სხვა რომელიმე ორგანო არ ითხოვს სკოლისგან თვითშეფასების დოკუმენტს. ეს არის ორიენტირი სკოლისთვის, რა მიმართულებით სჭირდება მას ინვესტიცია შეზღუდული ფინანსური, მატერიალური თუ ინტელექტუალური რესურსების პირობებში. რაც უფრო რეალისტური იქნება თვითშეფასება, მით უფრო სწორად წარიმართება ძალისხმევა თვითშეფასებით გამოკვეთილი ყველაზე მნიშვნელოვანი შეუსაბამობის დასაძლევად. წლიდან წლამდე, სკოლის თვითშეფასებიდან ნათლად უნდა გამოჩნდეს სკოლის პროგრესი, მისი განვითარების ტენდენცია სხვადასხვა მიმართულებით. ეს არის სკოლის ავტორიზებულ რეჟიმში დარჩენის აუცილებელი პირობა.
რა ქნან იმ სკოლებმა, რომლებსაც, შესაძლოა, მომავალ სტანდარტებთან სრული შესაბამისობა ჰქონდეთ
დარწმუნებით შემიძლია გითხრათ, რომ სრული შესაბამისობა არ გამორიცხავს სტანდარტის ზემოთ კიდევ უფრო განვითარებას. არასდროს არ უნდა თქვას სკოლის მენეჯმენტმა, რომ ამ ნაწილში განვითარების არანაირი შესაძლებლობა აღარ არის, მაქსიმუმი მიღწეულია. ეს არასწორი მენეჯმენტი და არასწორი ხედვაა, განვითარება არასდროს მთავრდება, ის მუდმივი პროცესია. დაბოლოს, კიდევ ერთხელ ვიტყვი, ავტორიზაცია არ არის ერთჯერადი აქტი ან საბჭოს გადაწყვეტილება — ავტორიზაცია სკოლის შიგნით განვითარების მუდმივი პროცესია.
ავტონომიურობა, როგორც სკოლის უწყვეტი განვითარების პირობა
მეორე დიდი თემა, რომელიც ასე მნიშვნელოვანია ამ რეფორმაში, სკოლის ავტონომიურობის ხარისხის გაზრდაა. დღეს სკოლებს საკმაოდ ბევრი შემზღუდავი რეგულაციის პირობებში უწევთ მუშაობა. ხშირ შემთხვევაში იმდენად რეგულირებულია ცალკეული სფერო, რომ მენეჯმენტისათვის თავისუფალი სივრცეც აღარ რჩება სკოლის შიგნით. და ეს, რა თქმა უნდა, სისტემის პასუხისმგებლობაა, რადგან სასწავლო დაწესებულების ავტონომიურობის ხარისხი მისი მუდმივი განვითარების აუცილებელი პირობაა. სკოლა უნდა გახდეს პასუხისმგებელი საკუთარ ქმედებებზე, სხვა შემთხვევაში იგი დარჩება უსიტყვო შემსრულებლად და ვერასოდეს შეძლებს საკუთარი ინდივიდუალიზმის წარმოჩენას, რაც, თავის მხრივ ნიშნავს იმას, რომ ზოგადი განათლების ხარისხზე სასაუბროც არაფერი გვექნება. ერთმა ჩემმა კოლეგამ, სკოლების ავტონომიურობის საკითხზე საუბრისას, ბრძანა — მაშინ ფრთას გაშლის სკოლა და სულ სხვა სიმაღლეზე ავაო. დიახ, ასეა, ავტონომიურობა სწორედაც ფრთის გაშლაა სკოლისთვის და ჩვენ ამას ხელი უნდა შევუწყოთ. სასკოლო კურიკულუმი ის სფეროა, სადაც მეტი კრეატიულობის შემოტანა შეიძლება. სასწავლო გეგმისადმი შემოქმედებითი მიდგომა ხომ ბევრ რამეს გულისხმობს, მათ შორის: სწავლებისა და შეფასების ალტერნატიული მეთოდების შემოტანას, საერთაშორისო პრაქტიკის გაზიარებას, საავტორო პროგრამების შექმნას.
ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ცხადია, რომ რეფორმას სულ სხვა დონის რესურსი სჭირდება ხარისხის უზრუნველყოფის სისტემის სახით. დღეს ცოტა ადრეა ამაზე საუბარი, მაგრამ, ზოგადად გეტყვით, რომ სწორედ ამ მიზნით, მასშტაბურ ცვლილებებს ვგეგმავთ ხარისხის უზრუნველყოფის გარე მექანიზმებში, ეს შეეხება ექსპერტთა კორპუსს, ადამიანებს, რომლებმაც სკოლებში უნდა უზრუნველყონ ხარისხის მუდმივი განვითარება; რესურსცენტრებს, ვგულისხმობ მათი როლისა და დანიშნულების ახლებურ გააზრებას, გარკვეული ფუნქციებით აღჭურვას, რომ რესურსცენტრს რეალურად ედოს ხელი სკოლის პულსზე და საჭიროების შემთხვევაში განახორციელოს სკოლის მოთხოვნის შესაბამისი ინტერვენცია, ან გადაამისამართოს შესაბამის ინსტანციაში. ერთი სიტყვით, საკუთარი კომპეტენციის ფარგლებში, ეს რგოლი უფრო აქტიურად უნდა ჩაერთოს საკითხების გადაჭრაში.
რამდენად არიან სკოლები მზად ავტორიზაციის გასავლელად
ეს შეკითხვა ხშირად ისმის. ჩვენ, ამ ორი თვის განმავლობაში, ძალიან ბევრი საჯარო სკოლის წარმომადგენელს შევხვდით. ამიტომ შემიძლია, დაბეჯითებით გითხრათ, რომ მათი დიდი ნაწილი მზადაა ავტორიზაციის გასავლელად. არც ისაა არავისთვის სასიამოვნო, რომ მუდმივად გადავადებულის სტატუსი ჰქონდეს, მზად არიან მიიღონ შეთავაზებული ახალი რეგულაციები და ჩაერთონ მუდმივი განვითარების პროცესში. მართალია, ამ პროცესის მონაწილეები ისედაც არიან — განათლების სამინისტროს ზოგადი განათლების დეპარტამენტი, მასწავლებლის სახლი, სისტემატურად სთავაზობენ მათ სიახლეებს, მაგრამ, ამ შემთხვევაში, ვგულისხმობ იმას, რომ ჩვენი ცენტრი, ახალი კონცეფციით და ხარისხის უზრუნველყოფის სისტემის ახლებური გააზრებით, საჯარო სკოლებს სულ სხვა პლატფორმას და სივრცეს შეუქმნის ცვლილებების კომპლექსურად განხილვისა და მიზანმიმართულად გამოყენებისთვის.
ასე რომ, სკოლების მზაობის მხრივ, მჯერა, ყველაფერი რიგზე იქნება, მთავარია, ჩვენ შევძლოთ ჩვენი მოვალეობის სრულფასოვნად და უშეცდომოდ განხორციელება. თქვენ იცით, რამდენად განსხვავებულია ქართული საგანმანათლებლო სპექტრი, თუნდაც ინფრასტრუქტურის თვალსაზრისით, მაგრამ, საბედნიეროდ, არიან სკოლები, რომლებიც სწავლების ხარისხით, რეპუტაციით, სკოლის ფილოსოფიის სწორი გააზრებით ნამდვილად არ ჩამოუვარდებიან ოფიციალურად ავტორიზაცია დადასტურებულ სკოლებს. ამიტომაც ვამბობ, სკოლების მზაობის კუთხით, რაიმე შეფერხებას არ ველი, აქ მთავარია მასშტაბები, რომელიც ჩვენი დასაძლევია. სწორედ ამიტომ განისაზღვრა სკოლების ავტორიზაციისთვის, კანონმდებლების მიერ, 6 წელი.
ავტორიზაციისთვის მზადების პირველი ნაბიჯები
ბუნებრივია, წლების მიხედვით გაწერილია ჩვენი ვალდებულებები. მიმდინარე წელი სამართლებრივი რეგულაციების გამართვას დაეთმობა, რაც უკვე დაწყებულია. გვქონდა შეხვედრები და დეტალური მსჯელობა ავტორიზაციის საბჭოს წევრებთან, კერძო სკოლების წარმომადგენელთა ჯგუფთან, არასამთავრობო ორგანიზაციებთან… უმეტეს შემთხვევებში აშკარა იყო შეთავაზებული კონცეფციის სრული გაზიარება, მაგრამ იყო დამატებითი კითხვებიც საჯარო და კერძო სკოლების მხრიდან, რომელთა ნაწილი სცდება ცენტრის კომპეტენციას, მაგრამ ვპირდები მათ, რომ არც ერთი კითხვა არ დარჩება პასუხგაუცემელი და არც ერთი შენიშვნა — განუხილველი.
მიმაჩნია, რომ რეფორმის წარმატება მხოლოდ სრული საზოგადოებრივი კონსესუსის პირობებშია შესაძლებელი, იმიტომ რომ განათლება და აღზრდა ვინმეს კომპეტენცია, საკუთრება ან პრეროგატივა კი არა, მთელი საზოგადოების პასუხისმგებლობაა — როგორიც იქნება ზოგადი განათლება, ისეთი იქნება საზოგადოებაც. და ყველაზე მთავარი, რასაც გავითვალისწინებთ რეფორმის მიმდინარეობის ყველა ეტაპზე, ესაა მოსწავლის საუკეთესო ინტერესები. გადაწყვეტილების მიღებისას, რა თქმა უნდა, გავითვალისწინებთ, რომ იგი დაინტერესებული მხარის უმეტესობისთვის იყოს მისაღები, მაგრამ თუ არჩევანის წინაშე დავდგებით, ეს იქნება გადაწყვეტილება, რომელიც უპასუხებს მოსწავლის საუკეთესო ინტერესებს.
მომავალი წელი პილოტირების დასაწყისი და ექსპერტთა ახალი თაობის შერჩევის, მათი ასპარეზზე გამოსვლის წელი იქნება. ხარისხის უზრუნველყოფის სპეციალისტთა დიდი რაოდენობის მომზადებაც აუცილებელია ასეთ მასშტაბურ საქმესთან შესაჭიდებლად. აქ მნიშვნელოვანი როლი მიენიჭება პროგრამული უზრუნველყოფის საკითხს, განსაკუთრებით კი განათლების მართვის საინფოორმაციო სისტემას. 2023 წლიდან კი, დავიწყებთ სკოლების ეტაპობრივ ჩართვას ავტორიზაციის პროცესში. პირველ ეტაპზე პროცედურას ის სკოლები გაივლიან, რომელთა თვითშეფასება მაღალი დონის შესაბამისობას გვიჩვენებს სტანდარტებთან, უფრო დაბალი შესაბამისობის მქონე სკოლებისთვის კი მთელი 4 წელი გვექნება განვითარებისა და სტანდარტებთან შესაბამისობაში მოსაყვანად.
მესმის, რომ მიზანი საკმაოდ ამბიციურია, მაგრამ რეალისტურ დროზეა გათვლილი და გააზრებული. რეფორმას ჩვენ, განათლებისა და მეცნიერების სამინისტროს ზოგადი განათლების დეპარტამენტი, მასწავლებლის სახლი, განათლების მართვის საინფორმაციო სისტემა, რესურსცენტრები ერთიანი ძალისხმევით გავუძღვებით. გვიხარია, რომ სასკოლო საზოგადოებაც იზიარებს ნოვატორულ, პროგრესულ მიდგომებს. ვფიქრობ, სწორედ ასეთ გარდატეხას ელის ზოგად განათლებაში ქართული საზოგადოება, რომლის მოლოდინიც აუცილებლად უნდა გამართლდეს.
